انالار تۋرالى ءسوز قوزعاعاندا «پەرزەنتىمنىڭ تابانىنا كىرگەن تىكەن، ماڭدايىما قادالسىن» دەگەن ءسوز ەرىكسىز ەسكە تۇسەدى. وسىنداي اۋىر سوزدەردى ايتىپ، جانكەشتىلىك ەرلىكتەرگە بارعان انالارعا تاڭعالماسىڭا امال جوق. كەرەك دەسەڭىز، رۋحتى انالار وتباسىنىڭ بەرەكە-بىرلىگىن عانا ساقتاپ قويعان جوق، قولىنا قىلىش، نايزا الىپ، جاۋعا دا شاپتى، ەل دە باسقاردى. تاريحتاعى باتىر انالارىمىز – تۇمار، بوپاي، گاۋحار انالارىمىزدىڭ ەرلىگى، ءنۇريلا، دانابيكە، قاراشاش انالارىمىزدىڭ دانا بولمىسى وسىنىڭ كۋاسى. ال تاريح بەتتەرىنەن تۇبەگەيلى جويىلۋعا شاق قالعان تۇتاس ءبىر جۇرتتى امان الىپ قالىپ، قايتا وسىپ-ونۋىنە ەلەۋلى ۇلەس قوسقان انالاردىڭ بىرەگەيى – التىن قايشىلى اتانعان ىزبيكە انانىڭ ءومىرى تۇتاس ءبىر تاريح. قازاقتىڭ سىرگەلى، جالايىر رۋلارى عانا ەمەس، ورتالىق ازيادا جايىلىپ جاتقان كەشەگى كوشپەندى جۇرتتاردىڭ بۇگىنگى ۇرپاقتارى، ياعني نوعاي، قاراقالپاق، وزبەك سىندى قازاققا قانى دا، جانى دا، ءتىلى مەن ءدىلى دە جاقىن حالىقتاردىڭ ىشىندەگى كەيبىر جازباگەرلەرى التىن قايشىلى انا ەرلىگى مەن دانالىعىن اڭىز قىلىپ ءالى كۇنگە دەيىن ايتىپ تا، جازىپ تا كەلەدى. راسىندا، داۋىرىندە قازاقتەكتى ويسىل ۇلىسىنان تاراعان ءۇرپاقتارتۇتىنىن قايتا تۇتاتقان ەل اناسى التىن قايشىلى ىزبيكەنى ءاز تۇتادى. ويتكەنى قازاقتىڭ باسىنا تونگەن نەبىر زۇلمات زامانداردا ۇلتىمىزدىڭ تەكتىلىگىن ساقتاعان انالار ەكەنىن ەستە ساقتاعانىمىز ءجون.
جالپى، التىن قايشىلى انامىز تۋرالى ءسوز قوزعالعاندا تاريحي شەجىرەدەگى «ويسىل قىرعىنى» جايلى وقيعادان باستاۋ الادى. سول قىرعىننان امان قالعانداردىڭ ىشىندە التىن قايشىلى ىزبيكە انامىزدىڭ ۇرپاق ساقتاۋداعى ەرلىگى ايتىلادى. سەبەبى، ول كىسىگە ءتاڭىر بەرگەن دانالىعىمەن قوسا شەبەرلىك قاسيەتتى دە دارىتقان ەكەن. داۋىرىندە كوشپەندى جۇرتتا دانالىق پەن شەبەرلىك قاسيەتى بار جاندار قاشان دا قۇرمەتكە يە بولعان. سوندىقتان ونداي كىسىلەر ەل بيلەۋشىلەردىڭ ىقىلاسىنا بولەنىپ وتىرعان. ىزبيكە انانىڭ تىگىنشىلىك ونەرى قاراپايىم حالىقتى عانا ەمەس، حاندى دا تامساندىرىپتى.
نەگىزى، ويسىلدىڭ ۇلدارىنىڭ ءبارى باتىر، جاۋجۇرەك بولىپتى. بۇل ءسوزدىڭ دە جانى بار. ويتكەنى تۇرىمبەت دەگەن بالاسى تۋ ۇستاۋشى – «تۋبەگى» قىزمەتىندە ەكەن. ال بوراش دەگەن ۇلى حان اسكەرىنىڭ قولباسشى قىزمەتىن اتقارىپتى. جالپى، ويسىلدىڭ وتىز ۇلى مىنالار: ءالىحان، باقىرحان، قورقىت، توبەكە باتىر، تۋرا، شولاق، بايگەل، امىربەك، وتەپ، تىنىبەك، شىنىبەك، نۇربەك، نۇرىمبەت، قۇلىمبەت، قوساقباي، الشىنباي، جۇرىنباي، بايىمبەت، جارىمبەت، سادىق، سىدىق، تولەپ، ارىستان، بوراش، جاراس، جاناس، سىرىمبەت، تۇرىمبەت، جالمامبەت جانە تاعى باسقا.
وسىنداي اتاعى الىسقا كەتكەن اۋلەت بولعاندىقتان حاننىڭ ورداسى ويسىل ەلىمەن قاتار ءارى جاقىن بولدى. ويسىل ەلىنىڭ باس باتىرى (باتىرباسى) توبەكە باتىردان وتەپ باتىر، ودان سىرىمبەت، جالمامبەت، تۇرىمبەت تارادى. بۇل ۇشەۋى دە ەلگە تانىلعان باتىرلار ەدى. سىرىمبەت باتىردىڭ ىزبيكە اتتى بايبىشەسىنىڭ ءوز الدىنا اۋىلى، شەبەرحاناسى، قىزمەتكەرلەرى بولىپ، اسقان تىگىنشىلىك شەبەرلىگىمەن قاراتاۋ وڭىرىنە تانىلعان. ەلدىڭ بەك-مىرزالارى، باتىرلارى، سونىمەن قاتار حان ورداسىنىڭ ادامدارى سالتانات كيىمدەرىن ارنايى كەلىپ ىزبيكە اناعا تىكتىرگەن. ىزبيكە انانىڭ شەبەرلىگىنە ءتانتى بولعان حان التىننان قايشى جاساتىپ سىيعا تارتقان. سودان كەيىن التىن قايشىلى ىزبيكە انا اتالىپ ەل قۇرمەتىنە بولەنگەن.
حان ورداسىنىڭ ادامدارىمەن بىرگە جانىبەك حاننىڭ جالعىز قىزى امانبيكە دە كيىم تىكتىرۋگە ىزبيكە اناعا كەلىپ-كەتىپ جۇرەتىن. حان قىزى كيىمىن تىكتىرە ءجۇرىپ ىزبيكە انانىڭ قاينىسى ەل تۇلعالى، ەل اۋزىنا باتىرلىعىمەن ىلىگە باستاعان بوراش مىرزامەن كوڭىل جاراستىرادى. كوڭىل جاراستىعى سەزىمگە ۇلاسىپ، حان قىزى جۇكتى بولىپ قالادى. سۇيگەن قىزىنىڭ جۇكتى بولعانىن ەستىگەن بوراش مىرزا حانعا قۇدا تۇسۋگە ادامدار جىبەرەتىنىن ايتادى.
تابيعات سىيىن قالاي جاسىرسىن، حان قىزىمەن بوراش مىرزانىڭ جاقىندىعى تۋرالى ءسوز ەل اۋزىنا ءىلىنىپ، ويسىل ۇرپاقتارىنىڭ ايبىنداپ بارا جاتقان بەدەلىن كورە الماي جۇرگەن حان ءۋازىرىنىڭ قۇلاعىنا دا جەتەدى. ۇزاماي حانعا قۇدا ءتۇسۋ ءۇشىن ويسىلدان جاۋشى ادامدار كەلەدى.
ءۋازىردىڭ حان قىزىنا ويى بار ەدى. قۇدالىق جونىمەن كەلگەن ادامدارعا قازاقى ءداستۇر بويىنشا ءدام العىزىپ ءوزىنىڭ ارام ويىن بىلدىرگىسى كەلمەگەندەي «اقىلداسىپ الايىق» دەپ كۇتە تۇرۋلارىن ايتادى. ويسىلدان كەلگەن ادامداردى كۇتتىرىپ، ءۋازىر حانعا كەلەدى.
– حان يەم، ءسىزدىڭ مارتەبەڭىزگە تاڭبا سالىپ، بەدەلىڭىز بەن ابىرويىڭىزدى تاپتاپ، باسىنىپ وتىر! – دەيدى ءۋازىر حانمەن اقىلداسا وتىرىپ.
حان:
– قالاي باسىنادى؟
ءۋازىر سوندا:
– ەل اۋزىنداعى ءسوز راس بولسا، قىزىڭىز جۇكتى. بولار ءىس بولىپ، بوياۋى سىڭگەن سوڭ، ولار امالسىز سىزگە كەلىپ وتىر، – دەپ حاندى قايراي باستايدى. بۇل ءسوزدى ەستىگەن حان بىردەن اشۋعا بۇلىعىپ نامىسقا شابادى. ءۋازىر حاندى سابىرعا شاقىرىپ، ەكەۋى اقىلداسا كەلە، بوراشتى عانا ەمەس، ويسىل ۇرپاقتارىن ولتىرۋگە بەكىنەدى. نەگىزى، بۇل ءۋازىردىڭ ۇسىنىسى بولاتىن. سەبەبى، حان الدىندا بەدەلى ارتىپ بارا جاتقان ويسىل ۇرپاقتارىن كورىپ جۇرگەن ءۋازىر ولارعا بۇرىننان ىشتەي كەكتەنىپ جۇرگەن بولاتىن. سونىمەن بىرگە ونىڭ حان قىزىنا دەگەن كوڭىلى بار ەدى.
ءۋازىر حانعا:
– ويسىلدىڭ باسىن الساق، دەنەسى قايدا بارادى. «ارىستانمەن عانا قۇدا بولمايمىن، تۇگەل ويسىلمەن قۇدا بولامىن» دەپ سول ەلدىڭ باتىر-بيلەرىن شاقىرايىق، بەيۋاقىتتا ولارعا تاپ بەرىپ، ءبارىنىڭ باسىن الايىق. «جاۋ شاپتى» دەپ دۇرلىكتىرسەك بولدى، شۋى الىسقا بارمايدى.
تۇرىمبەتتىڭ باتىرلىعىنا قايمىققان حان:
– تۋبەگى تۇرىمبەتتىڭ باسىن قالاي الامىز؟ تۋبەگى تۇرعان جەردە ساربازداردىڭ قولى كوتەرىلمەيدى، قىلىشى شاپپايدى عوي.
بويىن سۇم وي بيلەگەن ءۋازىر:
– تۋبەگى تۇرىمبەتتى شىعىس جاقتاعى ەلدى شاپقىنشىلىقتان قورعاۋعا جىبەرەيىك. قايتىپ كەلگەندە «ەلىڭدى سىرتتان جاۋ شاپتى» دەپ سەندىرەمىز. ال تۇرىمبەت وردادا جۇرگەندە بۇل ءىستى جۇزەگە اسىرا المايمىز. تۇرىمبەتتىڭ جاناشىرلارى ايتىپ قويادى، – دەيدى. ءۋازىر وسىلاي بار پالەنى قوزدىرىپ، حان قىزى مەن بوراش مىرزانىڭ سۇيىسپەنشىلىگىن باسىنعاندىق دەپ بۇكىل تايپاعا كىنا اۋدارىپ، حاننىڭ اشۋ ىزاسىن تۋدىراتىن ويلاردى ايتىپ، ويسىل باسشىلارىنىڭ كوزىن قۇرتاتىن قىرعىندى وسىلاي ويلاپ تاپتى.
بوراشتى ولتىرمەيمىن دەسە، سۇيەككە تاڭبا، ولتىرەيىن دەسە، قالىڭ ەل، جۇرت نە دەيدى. اياعىنىڭ نە بولاتىنىنا كوزى جەتپەسە دە كەيىننەن وسى ءىسى ءۇشىن «قىرعيقاباق» اتانعان ءۋازىردىڭ ويىن ماقۇلدادى. «ويسىل بالالارىنىڭ حانمەن تەڭدىككە ۇمتىلعان كوڭىلىن باسىپ قويۋ كەرەك شىعار» دەگەن ويعا كەلدى. قىرعىندى ۇيىمداستىرۋعا مۇقيات دايىندالدى. اسكەرگە وتە بەدەلدى تۋبەگى تۇرىمبەت باتىردى شاعىن جاساقپەن شىعىسقا جاۋ شابۋىلىنان قورعاۋعا جورىققا جىبەردى. ءسويتىپ حان: «ويسىلمەن قۇدا بولامىن، ويسىلدىڭ بەلگىلى بەكتەرى تۇگەل قۇدالىققا كەلسىن» دەگەن حابارشى جىبەرەدى.
ءسويتىپ حانمەن قۇدا بولامىز دەپ، ويسىلدىڭ ىعاي مەن سىعايلارى تۇگەل سان-سالتاناتىمەن قۇدالىققا ءجۇردى. جاسىل الاڭدا ويسىل ۇرپاقتارىنا ارناپ اپپاق كيىز ۇيلەر بىر-بىرىنە ءتۇيىستىرىلىپ، ەسىكتەرى ورتاعا قاراتىلىپ، كىرەر اۋىز ءبىر جەردەن قالدىرىلىپ دوڭگەلەنە تىگىلگەن كيىز ۇيلەر قۇدالاردى تۇسىرۋگە دايىن.
ويسىلدىڭ وتىز ۇلىنا جەكە-جەكە وتىز ءۇي كوتەردى. حانمەن قۇدا بولاتىنىنا قۋانعان ويسىل جىگىتتەرى ارقاسىن كەڭگە سالىپ، جايباراقات اس-اۋقاتىن الىپ وتىرادى. ەت اسىم ۋاقىت وتكەن كەزدە «اتتان، جاۋ شاپتى، جاۋ شاپتى!» – دەپ اتتانداعان ايقايدان قۇدالار ەسىككە قاراي تۇرا ۇمتىلىپ، اسىعا-ۇسىگە شىعا باستايدى. ەسىك الدىندا دايىن تۇرعان حان جەندەتتەرى قۇدالاردى ولتىرە باستادى. الىسىپ ءجۇرىپ كەيبىرى اتتارىنا ءمىنىپ، قاشا باستايدى، ءبىراق ولار دا ۇزاققا بارمايدى، قيىلىپ تاستالعان ۇزەڭگى مەن تارتپادان اتتان اۋىپ ءتۇسىپ جاتتى.
حاننان بۇنداي ءىس كۇتپەگەن ويسىل جىگىتتەرى قاپىدا قالىپ، تۇگەلدەي قىرىلدى. حان تەك بۇل قىرعىندى جاساپ قانا قويعان جوق، سونىمەن بىرگە ويسىل ەلىنىڭ اۋىلدارىنا دا شاپقىنشى جىبەردى. قىرعىنعا ۇشىراعان باسسىز ەل، باس ساۋعالاپ جان-جاقتاعى تايپالارعا قاشىپ بارىپ پانالادى، كەيىن شاپقىنشىلىققا ۇشىراعان قارا حالىق سول تايپالارعا ءسىڭىپ كەتتى.
بۇل قىرعىننان امان قالعان سىرىمبەتتىڭ بايبىشەسى التىن قايشىلى ىزبيكە انا نان جانە تولا اتى ەكى ۇلى، بوراشتىڭ حان قىزىنان تۋعان بالاسىن الىپ باس ساۋعالايدى. تولانى توركىنى جالايىر جۇرتىنا جىبەرىپ، ءوزى ۇلكەن ۇلى مەن بوراشتىڭ ۇلىن قامقورلىعىنا الادى.
بوراش باتىردىڭ حان قىزىمەن كوڭىل جاراستىرىپ جۇرگەنىن ءبىلىپ، ۇيلەنگەنىنە جىل تولماعان ايەلى وكپەلەپ «قىرعىن» بولاردىڭ الدىندا ءوز ەلىنە كەتىپ قالعان-دى. ول زامانىندا بەدەلى بايلىعىمەن تانىلعان قىدىرباي بايدىڭ قىزى ەدى.
حاننان «ويسىل ۇرپاقتارىن تۇگەل قىرىڭدار» دەگەن قۇپيا جارلىق بولادى. قىزىڭىزدان تۋعاندى قايتەمىز دەگەندە، «ەر بالا» تۋىلسا ولتىرىڭدەر، «قىز بالا» بولسا ءومىر سۇرە بەرسىن دەيدى. امانبيكەنىڭ جۇكتى بولىپ قالعانىن بىلەتىن ىزبيكە انا حان قىزىنا امان-ەسەن بوسانساڭ بوراشتىڭ ۇرپاعىن وزىمە بەر دەپ حابار بەرەدى. حان قىزى قانشا ەركە بولعانىمەن تۋعان بالاسىن اسىراۋدان حان قاھارىنان قايمىقتى. دەسە دە انا جۇرەگى بالاعا دەگەن مەيىرىمىمەن دۇنيەگە كەلەتىن بالانى التىن قايشىلى ىزبيكە اناعا قىزمەتكەر ايەلى ارقىلى كەلىسىپ، بەرمەكشى بولدى. حان قىزى اي، كۇنى جەتىپ ۇل بوسانادى. قىزمەتشى ايەل حانعا قىز تۋدى دەپ، باسقا قىز بالانى كورسەتەدى. ال ۇل بالانى كەلىسىم بويىنشا ايدالادا تۇرعان كيىز ۇيگە اپارادى. كيىز ءۇيدىڭ ءدال ورتاسىنداعى وشاقتىڭ استىنان سىرتتان كەلگەن بوتەن ادامدارعا بايقالمايتىن ەتىپ قازىلىپ جاسالىنعان جەرتولەگە بالانى كوڭمەن جاسىرىپ قالدىرادى. بۇل قۇپيا سىردى بىلەتىن ادام عانا بالانى تاۋىپ الا الادى. تاعدىر تالكەگىنەن قىرعىنعا ۇشىراعان ويسىل بالالارىنىڭ قايتادان ەل بولۋىن قالاعان انا، وزىندىك تەكتىلىك تۇلعاسىمەن قايعى-قاسىرەت، قورقىنىشقا بوي ۇرماي ويسىل شاڭىراعىنىڭ رۋحىنا بەرىلگەندىكتەن، رۋح قۇدىرەتتىلىگىن جان تانىمەن سەنگەندىكتەن ويسىلدان قالعان ءاربىر تۇياقتى اسىلدىڭ سىنىعى دەپ ساناپ جانىن كوڭ ساقتاعان بالانى باۋىرىنا باستى. بالاعا كوڭىردەك دەپ ات قويىپ، ءوز بالاسى نان ەكەۋىن ىزبيكە انا ەل پانالاي ءجۇرىپ اسىرادى.
بوراشتىڭ وكپەلەپ توركىنىنە كەتىپ قالعان ايەلىنىڭ اياعى اۋىر بولاتىن. قىدىرباي بايدىڭ قوبدا وزەنى بويىنداعى جايلاۋىندا كۇنى جەتىپ بوسانعان ايەلى ۇل تابادى. قوبدا وزەنىنىڭ بويىندا تۇرعاندىقتان قازاقى ىرىم بويىنشا قوبداساي قويادى. بالانى امان ساقتاۋ ءۇشىن ويسىل ۇرپاعى ەكەندىگىن ايتپايدى.
تۋبەگى باتىر تۇرىمبەت جوقتا ەلىنىڭ توز-توزىن شىعارعان قانىشەر حانعا التىن قايشىلى ىزبيكە انا نالا ەدى. دەسە دە، قاينىسى ەلىنىڭ اسا بەدەلدى باتىرى جاۋگەرشىلىككە كەتكەن تۇرىمبەت باتىردى كۇدەر ۇزبەي كۇتەدى. كەلەتىنىنەن ءۇمىتتى ىزبيكە انا تاي ءمىنىپ ويناپ جۇرگەن بالالارعا جاۋىنگەر ساربازدار وتكەن سايىن «تۇرىمبەت، تۇرىمبەت» دەپ ۇران شاقىرتادى.
«ەل قۇلاعى ەلۋ» دەگەندەي، جاۋگەرشىلىكتە جۇرگەن كەزىندە تۇرىمبەت باتىر ەلىندە قىرعىن بولعانىن ەستيدى. قۇپيا ءبىر كىسى جىبەرىپ، سۇمدىقتىڭ راس ەكەنىن بىلەدى.
قان قۇرىعىنىڭ ۇزىن ەكەنىن بىلەتىن باتىر ساقتىقپەن ەلگە ورالۋعا بەت الادى. ارىپ، اشىپ شارشاپ ساربازدارىمەن بىرگە ەلگە كەلە جاتقان باتىر «تۇرىمبەت» دەپ ۇرانداعان ءوز اتىن ەستيدى. التىن قايشىلى ىزبيكە انا قاينىسىن وسىلاي تابادى. اعاسى سىرىمبەتتىڭ بايبىشەسى ىزبيكە انادان بولعان جايدى ەستىگەن باتىر حانمەن سوعىسپاقشى بولادى. قىرعىننان قالعان ەلدەن جانە دۋلات پەن كىشى ءجۇز الشىننان اسكەر الدىرماقشى دا ەدى. الايدا باتىرعا ىزبيكە انا توقتاۋ ايتادى. «قانشا باتىر، بەكتەر وپات بولدى، ەل بەت-بەتىنە ىدىراپ توزىپ كەتتى. جالعىز سەنىڭ شابۋعا شاماڭ كەلمەيدى، سەندە وپات بولاسىڭ. ەندىگى جەردە ويسىل ۇرپاقتارىن قايتا جيناقتاپ ەل ەتۋ تەك قانا سەنىڭ قولىڭنان كەلەدى. ويسىلدىڭ شاڭىراعىن قايتا كوتەرەيىك»، – دەيدى ىزبيكە انا دانالىعىن كورسەتىپ. ويلانا كەلە، بۇل ءىستى قاينىسى ماقۇل كورەدى. تۇرىمبەت جەڭگەسى التىن قايشىلى ىزبيكە انانى امەڭگەرلىك جولمەن ايەلدىككە الادى.
سىرىمبەتتەن تۋعان ناندى، حان قىزىنان تۋعان بوراشتىڭ بالاسى كوڭىردەكتى، تۇرىمبەتتەن ماناپ اتتى ۇل تۋىپ – وسى ءۇش بالانى ىزبيكە انا تاربيەلەپ وسىرەدى. بۇلاردى جاسىندا «ءۇش ەن» كەيىننەن ءارقايسىسى ءبىر-بىر تاڭباعا يە بولىپ «ءۇش تاڭبالى» ەلى اتانادى.
قىدىرباي بايدىڭ بالاسى بولىپ جۇرگەن قۇباسايدىڭ اماندىق حابارىن تۇرىمبەت باتىر ءبىلىپ تۇرادى. (قىدىرباي بايعا قۇباسايدى امان ساقتاۋدى تاپسىرعان بولاتىن). ات جالىن تارتىپ مىنۋگە كەلگەن شاقتا جيەن ەكەندىگىن بىلەتىن جۇرت، بەتىنە ايتا باستايدى. بالاسى شەشەسىنەن بارىپ سۇرايدى. شەشەسى بولعان جاعدايدى بۇگە-شۇگەسىنە دەيىن ايتىپ، ەل قىرعىنعا ۇشىراعان سوڭ ەلگە قايتا ورالماعاندىعىن ايتادى. بەدەلى بايلىعىمەن قازاققا بەلگىلى قىدىرباي باي وجەت بالانى ەندى جاسىرۋعا بولمايتىنىن ءبىلىپ، جيەنى قۇباسايعا ەنشى بەرىپ، ءوز ەلىنە جىبەرەتىن بولادى. ەنشىسىنە مالمەن قوسا التى اق اتان تۇيە، ۇيىرىمەن جىلقى جانە قىزمەتشى، جاۋىنگەرلەر بەرەدى.
قىرعىننىڭ الدىندا سول جاقتا كوشىپ جۇرگەن ويسىل ۇرپاقتارى دا بار ەدى. بارلىعىن قوسىپ قۇباسايدى باسشى ەتىپ جۇرتىنا قايتارادى. ويسىل ۇرپاقتارى بىرىگىپ جاتىر دەپ ەلدى دۇرلىكتىرمەس ءۇشىن سۇراعان ادامعا «تۇركىستانعا تويعا بارا جاتىرمىز» دەيدى. كورەر كوزگە بىردەن شالىناتىن التى اق اتان تۇيەنى قىدىرباي باي كوش باسشىسى ەتىپ ءارى كوشتىڭ امان-ەسەندىگىنەن حاباردار بولىپ تۇرۋ ءۇشىن بەرگەن. تۇركىستانداعى تويعا كەلىپ، بايگە اتتارىن ارالاپ جۇرگەن قۇباساي ءوز تاڭباسىن كورىپ كوڭىلى بوساپ اتتى قۇشاقتاي:
مەندە جالعىز، سەندە جالعىز، – دەپ جىلايدى.
ەر جىگىتتىڭ جىلاعانىن ەل قاۋمالاپ كورەدى. بايگە اتىن قۇشىپ جىلاپ تۇرعان ەر جىگىت «ءۇش تاڭبالى» دەپ اتالعان ءوز تۋىسقاندارىمەن وسىلاي تابىسادى.
قۇباسايعا ەرگەن جۇرت «بايۇلى-سىرگەلى» اتانىپ كەلدى. ءۇش تاڭبالى بولىپ اتالاتىن ەكى جاقتاعى ويسىل ۇرپاقتارى تابىسقاننان كەيىن سىرگەلى (سىرگە ەلى كەيىن ءسوز بىرىگىپ سىرگەلى اتانادى). سىرگە – سوڭعى بولىگىنىڭ جيىنتىعى. اسىلدىڭ سىنىعى، تۇلپاردىڭ تۇياعى.
قاراتاۋ ەتەگىندە باس كوتەرىپ، شاڭىراق تىگىپ، ءبىرتۇتاس ەل بولادى. مايقى بابادان كەلە جاتقان «سۇرگى» تاڭبا بەلگىلەنەدى. تۇرىمبەت ءوز بالاسى قارا شاڭىراق يەسى ماناپقا تۋتاڭبانى مۇرا رەتىندە قالدىرادى. ماناپ «تۋتاڭبالى» كەيىننەن تۋتامعالى بولىپ اتالىپ كەتەدى. نان ىزبيكە انانىڭ اتىمەن قايشىلى اتالادى. ىزبيكە انانىڭ ەكىنشى بالاسى تولا جالايىر ىشىنە بارىپ ءسىڭىسىپ «جالايىرداعى قايشىلى» اتالادى. تاريحتا «ويسىل قىرعىنى» دەگەن اتپەن قالعان قىرعىننىڭ اياعى وسىلاي اياقتالادى. توز-توزى شىعىپ، شاشىراپ بىتىراپ كەتكەن ەل، قايتا ەل بولىپ شاڭىراق تىگىپ، باس كوتەرەدى. تۋبەگى تۇرىمبەت باتىر سىرگەلى ەلىنىڭ اتاسى التىن قايشىلى ىزبيكە اناسى بولىپ، قۇباساي ەل اعاسى بولىپ ەلدىككە قول جەتكىزەدى.
مىنە، توز-توزى شىققان ەلىن قايتا جيناپ، ىرگەلى ەل قاتارىنا قوسۋىنا ەلەۋلى ۇلەس قوسقان ايەل – ىزبيكە انا تاريحتا اتى وسىلاي ماڭگىلىككە جازىلىپ قالدى. وسىنداي ەل انالارىن بۇگىنگى ۋاقىتتا، ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العان كەزدە دارىپتەۋ جاستاردى وتانسۇيگىشتىككە باۋليتىنى ءسوزسىز.
سادىبەك تولتەبايەۆ،
پسيحولوگيا-پەداگوگيكا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى
