بۇگىندە قازاقستاندا تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقتىڭ تۇبىرىنە بالتا شابۋ ەڭ وزەكتى ماسەلەلەردىڭ بىرىنە اينالىپ وتىرعانى بەلگىلى.  ءوز كەزەگىندە ادام قۇقىن قورعايتىن حالىقارالىق ۇيىمدار دا قازاقستان بيلىگىنەن ايەل ازاماتتاردىڭ تۇرمىستاعى زورلىق-زومبىلىقتان قورعايتىن زاڭنامانى جەتىلدىرىپ، بۇل باعىتتاعى جۇمىستاردى جەتىلدىرۋدى جىلدار بويى تالاپ ەتىپ كەلگەنىن بىلەمىز.

مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ پرەزيدەنت بولىپ سايلانعاننان كەيىن ايەلدەر مەن بالالاردى تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقتان قورعاۋعا باعىتتالعان زاڭنامانى جەتىلدىرىپ، بۇل باعىتتاعى جۇمىستارعا باسا كوڭىل بولىنە باستادى. ۇكىمەتتىك دەڭگەيدە قابىلدانعان ءىس-شارالار ايەلدەر مەن بالالارعا جۇدىرىعىن الا جۇگىرەتىن ەر ازاماتتاردىڭ ءبىرشاما ايىلىن جيۋىنا ىقپال ەتتى.

وسىنداي كەشەندى ءىس-شارالاردان كەيىن ەل ازاماتتارى ايەل ازاماتتارعا زورلىق كورسەتۋ ادام قۇقىعىن اياققا تاپتاۋدىڭ سوراقى ءتۇرى ەكەنىن ءبىرشاما سەزىندى. دەسەكتە، سوڭعى جىلدارى جەرگىلىكتى اقپارات قۇرالدارىنان تۇرمىستا كەزدەسەتىن زورلىق-زومبىلىقتىڭ سالدارىنان ەلىمىزدە ونداعان ايەل ازاماتتىڭ كوز جۇمعانىن وقىپ، بۇل باعىتتاعى جۇمىستاردى ءالى دە شيراتا ءتۇسۋدىڭ ماڭىزى زور ەكەنىن تۇسىنگەندەي بولدىق.

2009 جىلى قابىلدانعان «تۇرمىستاعى زورلىق-زومبىلىقتىڭ پروفيلاكتيكاسى تۋرالى» زاڭى وتباسىنداعى زورلىق-زومبىلىقتىڭ قىلمىستىق قۇرامىن اشىپ كورسەتە الماعان سوڭ، بۇل زاڭ ايەلدەر مەن بالالارعا ءتيىستى دەڭگەيدە قورعان بولا الماعانىن كوپشىلىك جاقسى بىلەدى.

وسىدان كەيىن 2020 جىلدىڭ قىركۇيەك ايىندا پارلامەنت قابىرعاسىنا "وتباسىنداعى تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىققا قارسى كۇرەس تۋرالى" زاڭ جوباسى كەلىپ تۇسكەننەن كەيىن، ونى ماجىلىسمەندەر بىردەن تالقىلاۋعا الىپ، العاشقى وقىلىمدا قابىلداعان بولاتىن. وسىلايشا جاڭا زاڭ تۇرمىستا زورلىققا ۇشىراعان كوپتەگەن ايەلگە قورعان بولدى.

2021 جىلى جاڭا زاڭدى قايتا تالقىلاۋ ءۇشىن دەپۋتاتتار قايتارىپ العان ەدى. سالا ماماندارىنىڭ وي-پىكىرىنە قۇلاق اسساق، تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقتى شەكتەيتىن زاڭدى قايتارۋعا وتباسى ينستيتۋتان قالىپتاستىرۋعا قاتىستى زاڭناما مەن ەلىمىزدىڭ «قىلمىستىق كودەكسىنە» ءبىرقاتار وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ ماسەلەسى 2020 جىلى قابىلدانعان زاڭدى كەرى قايتارىپ الۋعا نەگىز بولعان.

وسىدان ءبىرشاما ۋاقىت بۇرىن ق ر ىشكى ىستەر مينيسترلىگى «قىلمىستىق كودەكسكە» ەنگىزىلگەن وزگەرىستەردى ءماجىلىس دەپۋتاتتارى ماقۇلداپ، سەناتورلاردىڭ قاراۋىنا جىبەرگەنىن جاريا ەتكەن بولاتىن. ماماندار جاڭا «قىلمىستىق كودەكسكە» ەنگىزىلگەن وزگەرىستەرگە ساي تۇرمىستا نازىك جاندىلارعا زورلىق كورسەتكەن جاندارعا قاتىستى ارىز تۇسپەگەن جاعدايدىڭ وزىندە دە ولارعا قارسى اكىمشىلىك جازا قاراستىرعانىن ايتقان بولاتىن. بۇدان كودەكسكە ەنگىزىلگەن وزگەرتۋلەر سەن تولاقتىرۋلار ايەلدەرگە زورلىق-زومبىلىق كورسەتۋشىلەرگە قارسى شارا قولدانىپ، جازاعا تارتۋ ءىسى سالدە بولسا كۇشەيتىلگەنىن بايقايمىز.

ال ق ر پارلامەنتى ءماجىلىسى سايتىندا جاريالانعان وتباسى ينستيتۋتىن جەتىلدىرۋگە باعىتتالعان زاڭ جوباسىندا دا وتباسىندا كەزدەسەتىن تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقتىڭ جولىن كەسۋ ءۇشىن ءبىراز ماڭىزدى ماسەلەلەر قامتىلعان. وتباسى ينستيتۋتىن قالىپتاستىرۋعا قاتىستى زاڭ جوباسىندا تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقتىڭ الدىن الۋ پروفيلاكتيكاسىنا بارىنشا كوڭىل بولىنگەنىن ايرىقشا اتاپ وتۋگە بولادى.

زاڭ جوباسىندا بيلىك ورىندارىنىڭ ب ا ق پەن الەۋمەتتىك جەلىلەردە جاريالانعان تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىققا جەدەل نازار اۋدارۋ، بۇل باعىتتا مونيتورينگ جاساۋ، ستاتيستيكالىق مالىمەتتەردى جيناقتاۋ، تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقتىڭ الدىن الۋعا قاتىستى اقپاراتتىق جانە اعارتۋ جۇمىستارىن كۇشەيتۋ ماسەلەسى دە قاراستىرىلعانىن ايتا كەتۋىمىز كەرەك.

مەملەكت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ تۇرمىستاعى زورلىق-زومبىلىققا قارسى جۇمىستى كۇشەيتىپ، قوعامدى رەفورمالاۋداعى ماڭىزدى باعىتتارىنىڭ ءبىرى ەكەنەن تالاي رەت ايتقان بولاتىن. ءتىپتى، پرەزيدەنت پروفيلاكتيكالىق ىسپەن اينالىساتىن ۆەدموستۆالاردان تۇرمىستاعى زورلىققا قارسى جازانى كۇشەيتۋدى تالاپ ەتكەنى دە ەسىمىزدە. سوندىقتان بۇل باعىتتاعى جۇمىستار الداعى ۋاقىتتا جۇيەسىن تاۋىپ، تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىققا توسقاۋىل قوياتىنا سەنۋگە بولادى.

سوڭعى ۋاقىتتارى ءبىرشاما ەتەك العان تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقتى توقتاتۋ ءۇشىن اتالعان زاڭنامالار تەز ارادا اينالىمعا شىعارۋدىڭ ماڭىزى زور. سول كەزدە نازىك جاندىلارعا قول كوتەرىپ، بالالارعا الەمجەتتىك جاسايتىندار ويلاناتىن بولادى.

بۇگىندە ىشكى ىستەر ورگاندارى وتباسىندا تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىققا ۇشىراعان ايەل ازاماتتاردان جىل سايىن مىڭداعان ارىز-شاعىمدار تۇسەتىنىن العا تارتۋدا. ايتالىق، وتكەن جىلى جۇزگە جۋىق ايەل ازاماتتار تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقتىڭ كەسىرىنەن ومىرىمەن قوش ايتىسقان. بۇل حالىق سانى از قازاقستان ءۇشىن وتە ءقاۋىپتى قۇبىلىس دەسەك بولادى. ال جىل باسىنان بەرى وتباسىندا ەر ازاماتتاردىڭ قولىنان مەرت بولعان ايەلدەردىڭ سانى 18-گە جۋىقتاعان.

بۇگىندە قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى دا بۇل ءىستىڭ الدىن الاپ، ادام ءولىمىنىڭ بولدىرماۋ ءۇشىن بارىن سالۋدا. مامانداردىڭ سوزىنە قۇلاق اسساق، تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىققا ۇشىرايتىن ايەلدەرگە قورعان بولاتىن كومەك كورسەتۋ قىزمەتى مەن داعدارىستىق ورتالىقتار ەلىمىز بويىنشا ءالى دە بولسا جەتكىلىسىز ەكەنىن بايقاۋعا بولادى. اسىرەسە مۇنداي ورتالىقتار اۋىل-ايماقتاردا مۇلدە جوق دەسەك تە بولادى.

داعدارىستىق ورتالىقتار تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىققا تاباندى تۇردە قارسى تۇرىپ، ايەل ازاماتتارعا وزدەرىنىڭ قۇقىعىن قورعاۋدى ۇيرەتىپ، ەر ازاماتتارعا قوعام ءۇشىن جاعىمسىز مۇنداي ارەكەتتەردىڭ سوڭى قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە ۇلاساتىنىن تۇسىندىرەتىنى انىق. جالپى ەلىمىزدەگى تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقتى توقتاتۋدا پروفيلاكتيكالىق ءىس-شارالاردى كۇشەيتۋدىڭ ماڭىزى زور.  

پرفيلاكتيكالىق جۇمىستاردى كۇشەيتۋگە باسا ءمان بەرگەن ق ر ءىىم 2021 جىلدان بەرى تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقتىڭ الدىن الۋ ىسىمەن اينالىساتىن ايەل ازاماتتاردان قۇرالعان ارنايى بولىمدەردىڭ شتاتتىق قىزمەتىن كوبەيتىپ، بۇل باعىتتا جۇمىس ىستەيتىن قىزىمەتكەرلەردىڭ بىلىكتىلىگىن كوتەرۋ ىسىنە بارىنشا كوڭىل ءبولىپ كەلەدى.

ال 2022 جىلدىڭ قازان ايىندا ۇكىمەت باسشىسى ءاليحان سمايلوۆ جەرگىلىكتى بيلىك ورىندارىنا داعدارىستىق ورتالىقتاردىڭ جۇمىسىن كەيەيتىپ، قىزمەتتەرىن جانداندىرۋعا پارمەن بەرگەن بولاتىن.

بۇگىندە حالىقارلىق ۇيىمدار قازاقستان بيلىگىنەن تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقتى رەتتەيتىن زاڭداردا زورلىق كورسەتۋشىلەرگە قاتىستى قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىكتى كۇشەيتۋدى تالاپ ەتىپ وتىرعانىن بىلەمىز. جوعاردا تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقتىڭ الدىن الاتىن زاڭنامالارعا تالداۋ جاساعانىمىزدا وسى ءبىر جايسىز جاعدايلاردىڭ الدىن الۋعا باعىتتالعان ءىس-شارالاردىڭ كۇشەيتىلگەنىن سوقىرعا تاياق ۇستاتقانداي كورسەتىپ بەردىك.

ايەل ازاماتتارعا زورلىق كورسەتىندەرگى قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىكتى كۇشەيتىپ، ەلىمىزدە زورلىق-زومبىلىقتىڭ تۇبىرىنە بالتا شابۋ مۇمكىن ەمەس. قايتا مۇنداي قاتقىل شارالار جاعدايدى ودان بەتەر ۇشىقتىرۋى مۇمكىن. وسى رەتتە ۇكىمەتتىڭ تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقتى توقتاتۋ ءۇشىن ەلىمىزدە وتباسى ينستيتۋتىنى دامىتىپ، بۇل ىسكە توقتاۋعا تالپىنىپ وتىرعانىن تىعىرىقتان شىعۋدىڭ تۋرا جولى دەپ قاراستىرسا بولادى.

ويتكەنى قازاق قوعامىندا قالىپتاسقان وتباسى قۇندىلىقتارى تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقتى ءار ۋاقىتتا ايىپتاپ، بۇعان جول بەرمەگەنى بەلگىلى. سوندىقتان بۇل باعىتتا بىزدەر ءوزىمىزدىڭ عاسىرلار بويى قالىپتاسقان وتباسى قۇندىلىقاتاردى دارىپتەپ، زورلىق-زومبىلىقتى جەڭۋگە بولادى.

ءدال ءقازىر اۋىلدى جەرلەردە تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقتىڭ الدىن الاتىن داعدارىستىق ورتالىقتاردى قۇرۋ مۇمكىن ەمەس. قۇرعان كۇننىڭ وزىندە دە وندا جۇمىس ىستەيتىن ماماندار تاپشى ەكەنىن ءبارىمىز بىلەمىز. ال ءار اۋىلدا جۇمىس ىستەيتىن اقساقالدار كەڭەسى ارقىلى بۇل ءىستىڭ ءتۇيىنىن تارقاتۋعا بولادى. بۇدان باسقا انالار كەڭەسىن دە بۇل ىسكە تارتىپ، وتباسىندا زورلىق-زومبىلىق كورسەتەتىن ەر ازاماتتاردى تەزگە سالاتىن مۇمكىندىك بار. وسىنداي قازاق قوعامىندا قالىپتاسقان وتباسىلىق قۇندىلىقتاردىڭ اسپەكتىلەرىن دامىتىپ، اۋىلدى جەردەگى تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقتى توقتاتۋدىڭ ماڭىزى زور. سوندىقتان الداعى ۋاقىتتا قولدانىسقا ەنەتىن «وتباسىلىق ينستيتۋتتى دامىتۋ تۋرالى» زاڭنان كۇتەرىمىز كوپ.

جاربول كەنت ۇلى