– بۇل قىزمەتكە قاشاننان باستاپ كەلدىڭىز؟ توتەنشە جاعداي قىزمەتىندەگى ەڭبەك ءوتىلىڭىز قانشا جىل؟
– مەن 1983 جىلى 3 ساۋىردە تۇركىستان وبلىسى وتىرار اۋدانىندا دۇنيەگە كەلدىم. 2000 جىلى مەكتەپتى ءتامامداپ، سول 2000 جىلى شىمكەنت قالاسىنداعى مۇحتار اۋەزوۆ اتىنداعى وڭتۇستىك قازاقستان مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنە العاشقى اسكەري دايىندىق جانە دەنە شىنىقتىرۋ دەگەن ماماندىققا وقۋعا ءتۇستىم. توتەنشە جاعدايلار قىزمەتىنە 2005 جىلى كەلدىم. الماتى وبلىسى تالدىقورعان قالاسىنا ءبىرىنشى قاراۋىل باستىعى بولىپ جۇمىسقا كىردىم. 2007 جىلى ورداباسى اۋدانى تەمىرلان ەلدى مەكەنىنە وتباسىلىق جاعدايىما بايلانىستى اۋىسىپ كەلدىم.
– توتەنشە جاعداي قىزمەتكەرى بولامىن دەپ بالا كەزىڭىزدە ارمانداپ پا ەدىڭىز؟
– جاس كەزىمدە بۇل ماماندىققا قىزىعۋشىلىق بولدى. بالا كەزدەن ەسىمدە قالعان ءبىر وقيعا بار. ءۇيدىڭ جانىندا كورشىنىڭ قوراسى جانىپ جاتتى. ول كەزدە 7 نەمەسە 8-سىنىپ وقيمىن. سول كەزدە ءورت ءسوندىرۋ ءبولىمىنىڭ قىزمەتكەرلەرى كەلگەن كەزدە سولارعا قاراپ قىزىقتىم. كەيىن وسە كەلە وقۋدى بىتىرگەننەن كەيىن ءوز ماماندىعىممەن جۇمىسقا تۇرۋعا مۇمكىندىكتەر بولدى. دەگەنمەن وسى سالا قىزىقتىرىپ، ەلگە قىزمەت ەتەيىن، تۇسىنەيىن دەپ وسى جۇمىسقا كەلگەن جايىم بار.
– ءسىزدىڭ بۇل قىزمەتكە كەلۋ وقيعاڭىز قىزىق ەكەن. ال جالپى توتەنشە جاعداي قىزمەتكەرى قانداي بولۋى كەرەك دەپ ويلايسىز؟
– توتەنشە جاعداي قىزمەتكەرى بولۋى ءۇشىن ادام ىشتەي، پسيحولوگيالىق تۇرعىدا مىقتى بولۋ كەرەك، فيزيكالىق دايىندىعى دا بولۋى قاجەت، ونىڭ ۇستىنە ءوز بەتىنشە شەشىم قابىلداۋ الۋى كەرەك. توتەنشە جاعدايلارعا، ءورت وقيعالارىنا بارعان كەزدە تەحنيكالىق قاۋىپسىزدىكتى، ءورتتى ءسوندىرىپ جاتقان قىزمەتكەرلەردىڭ قاۋىپسىزدىگىن ساقتاي ءبىلۋ كەرەك. جالپى ەڭ باستىسى پسيحولوگيالىق تۇرعىدا، فيزيكالىق تۇرعىدا دايىندىعى مىقتى بولۋى قاجەت.
– ال توتەنشە جاعداي تۋرالى شاقىرتۋ تۇسكەندە قانداي وي كەلەدى؟
– توتەنشە جاعداي تۋرالى شاقىرتۋ تۇسكەندە، ەڭ ءبىرىنشى مىندەتىمىز – جول ەرەجەسىن ساقتاي وتىرىپ، تەز جەتۋ. بولىپ جاتقان وقيعا ورنىنا جەتكەنشە، سول جاعداي تۋرالى ءبىلىپ، ال بارعانداعى ءبىرىنشى مىندەتىمىز – ادامداردى قۇتقارۋ. ىشىندە ادامدار قالدى ما، شىقتى ما، جاسوسپىرىمدەر بار ما، وسىنى انىقتاۋ. ودان كەيىن عانا مۇلىكتەردى، قۇندى زاتتاردى قۇتقارۋ جانە ەكىنشى عيماراتقا ءورتتى وتكىزبەۋ. سونىمەن قاتار، قاراماعىڭداعى قىزمەتكەرلەردىڭ تەحنيكالىق قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ كەرەك. سۋ جەتكىزۋدى قامتاماسىز ەتۋ، جاقىن جەردە قاي جەردە سۋ بار ەكەنىن انىقتاۋ دا ماڭىزدى. وسىنداي ويلاردا بولامىز. بۇل جەردە دە پسيحولوگيالىق، فيزيكالىق جاعىنان مىقتى بولۋ شارت.
– 18 جىلداي ۋاقىت ىشىندە قانداي وقيعالار ەسىڭىزدە قالدى؟
– ءبىزدىڭ ءوڭىر تۇركىستان وبلىسى بولماي جاتىپ، مۇناي بازاسىنا باردىق. جانارماي جانعان ەدى، سونى 24 ساعات وشىردىك. ودان كەيىن 2019 جىلى ارىس قالاسىنا باردىق. قاراۋىل كەزەكشىلىكتى قابىلداعان كەزدە "ارىس قالاسىندا اسكەري ءبولىم جانىپ جاتىر" دەگەن حابار ءتۇستى. سول كەزدە جەكە قۇراممەن، ياعني 5 اداممەن شىقتىق. وقيعا ورنىنا جەتكەنگە دەيىن ءوزىمىزدى دايىنداپ باردىم. پسيحولوگيالىق تۇرعىدا، فيزيكالىق تۇرعىدا دايىندالدىق، جىگىتتەردىڭ ورتكە كىرۋىن ۇيىمداستىرىپ باردىق.
كوز الدىمىزعا حالىقتىڭ ءبارى قاشىپ كەلە جاتقانى كورىندى. قازىرگە دەيىن جۇرەكتە قالدى. وقيعا ورنىنا ءبىز ءبىرىنشى بولىپ جەتتىك. اسكەري ءبولىمنىڭ الدىنا جەتكەندە اسكەري قىزمەتكەرلەردەن "ارتقا شەگىن" دەگەن تاپسىرما كەلدى. ءبىز شەگىنىپ بارا جاتقاندا جارىلىس بولدى. ءبىز كەتىپ بارا جاتقان جەردەن ءتۇستى. ەشتەڭە ەستىلمەدى. ءورت ءسوندىرۋ كولىگىنىڭ ىشىندە وتىرعانبىز. جولدان كەتىپ بارا جاتقان ءبىر اپا مەن ءبىر اسكەري قىزمەتكەردى قۇتقارىپ الىپ قالدىق. اپا جۇرە المايدى. ول كىسىلەردى جەدەل جاردەمگە تابىستادىق.
ال ءوزىمىز ءارى قاراي تاپسىرما كۇتتىك. كەشكە قاراي جانىپ جاتقان ۇيلەردىڭ ءبارىن ءسوندىرىپ، تاپسىرمامەن جۇمىس ىستەدىك. ەرتەسىنە جانىپ جاتقان وشاققا باردىق. ۇستىمىزگە برونجيلەت كيگىزدى. ارنايى باسكيىم كيدىك. سول كەزدە قويماداعى وق-دارىلەردى وشىردىك. ول كەزدە قاتتى قورقىنىش بولمادى دەپ ويلايمىن، مىندەتىمىزدى اتقاردىق. الدىمىزعا مىندەت، تاپسىرما قويىلدى، سونى اتقاردىق. 10 كۇن سول جەردە جۇمىس اتقاردىق.
– ادام قۇتقارعان جاعدايلار ەسىڭىزدە مە؟
– ءيا، بۇدان بولەك ادام قۇتقارعان جاعدايلار دا بولدى. 2022 جىلى قاڭتاردا بالا دارەتحاناعا ءتۇسىپ كەتكەن ەكەن. تەرەڭدىگى 4 مەتر بولاتىن دارەتحاناعا باتىپ بارا جاتقان جەرىنەن بالانى دا قۇتقارىپ قالعان كەزدەر بولدى. تەمىرلاندا سۋ تاسقىنى بولدى. وعان دا قاتىستىق. سونداي-سونداي توتەنشە جاعدايلاردا جۇمىس ىستەگەن جايىمىز بار.
– توتەنشە جاعداي كەزىندە قاراپايىم ادامدار نە ىستەۋ كەرەك، قانداي كەڭەستەر بەرە الاسىز؟ ءبىر توتەنشە جاعدايدى مىسال رەتىندە كەلتىرىپ ايتا الاسىز با؟
– توتەنشە جاعداي كەزىندە نەشە ءتۇرلى وقيعالار بولادى. مىسالى، جەر سىلكىنىسى بولعان كەزدە ءقاۋىپسىز ايماقتى ىزدەۋ كەرەك. ەڭ ءبىرىنشى ۇستەل سەكىلدى قاتتى زاتتاردىڭ استىنا تىعىلىپ قالۋعا بولمايدى. تابالدىرىققا، ەسىكتىڭ جانىنا تۇرۋعا بولادى. ياعني ءبىرىنشى كەزەكتە ءقاۋىپسىز جەردى تابۋ كەرەك. قاي جەر ءقاۋىپسىز دەپ سانايدى، سول جەرگە جاسىرىنۋ قاجەت.
– الدىمىزدا قىس كەلە جاتىر. مۇنداي توتەنشە جاعدايلارعا قاتىستى قانداي كەڭەس بەرەسىز؟
– تۇركىستان وبلىسىنداعى سوزاق اۋدانىنا بارا جاتقان جولدا كوپ وقيعا بولادى. ادامدار قىستىڭ كۇنى قالىپ كەتەدى. سونداي كەزدە ولار ءۇسىپ، جاۋراپ قالىپ جاتاتىن جاعدايلار بولادى. قىستا ۇسىك شالىپ جاتسا، جاقىن جەردە ەلدى مەكەن بولسا، سوعان قاراي ارەكەت جاساۋ كەرەك. ول الىستاۋ بولعان جاعدايدا كومەك سۇراۋ كەرەك. كەيدە ينتەرنەت ۇستامايتىن جاعداي بولىپ قالادى. ونداي كەزدە ءوزىنىڭ جانىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن جانعىش زاتتار بولسا، كومەك كەلگەنشە، سولاردى پايدالانىپ، جىلىنا تۇرۋ كەرەك. قىستا ادام قۇتقارۋعا بارعان كەزدە ءبىر وقيعا بولعان. زارداپ شەككەندەردىڭ ءبىرى كولىكتەرىنىڭ قوسالقى بولشەكتەرىن جاعىپ، سول ارقىلى وزدەرىن ساقتاعان ەكەن. ءبىز بارعانشا، العاشقى كومەك جەتكەنشە، سولاي جىلىنىپ تۇرعان. كەيبىرەۋلەر قىستىق كيىمىن قالىڭداۋ ەتىپ كيىپ العان. قىستىڭ كۇنى ۇزاق جولعا شىققاندا، قىستىق كيىمدى مولىراق العان دۇرىس. ارينە، جولدا قالامىز دەپ شىقپايتىنى دا راس.
– توتەنشە جاعداي قىزمەتىندەگى ەڭبەگىڭىز ءۇشىن ماراپاتتار الدىڭىز با؟
– ەرلىك ءۇشىن، قايسارلىق ءۇشىن دەگەن ماراپاتتار الدىم. 2017 جىلعى 18 قاڭتارداعى بۇيرىققا سايكەس ىشكى ىستەر مينيسترلىگى تاپاپىنان ءىىى دارەجەلى "ءمىنسىز قىزمەتى ءۇشىن" مەدالىن، 2022 جىلى 11 شىلدەدەگى بۇيرىققا سايكەس توتەنشە جاعدايلار مينيسترلىگى تاراپىنان ءىى دارەجەلى "ءمىنسىز قىزمەتى ءۇشىن" مەدالىن، 2019 جىلى ىشكى ىستەر ءمينيسترىنىڭ بۇيرىعىمەن "ورتتە كورسەتكەن قايسارلىعى ءۇشىن" مەدەلىن، 2018 جىلى ىشكى ىستەر ورگاندارى مەن ۇلتتىق گۆارديا ارداگەرلەرىنىڭ قازاقستاندىق ۇيىمى تاراپىنان "ءورت كۇزەتىنە 1000 جىل" بەلگىسىن الدىم.
– ءسىز ءۇشىن توتەنشە جاعداي قىزمەتكەرى بولۋ ماقتانىش پا؟
– ماعان ءوز جۇمىسىم ۇنايدى، ءوز جۇمىسىمدى ءسۇيىپ اتقارامىن، جۇمىسقا قۇشتارلىقپەن كەلەمىن. ەلدىڭ قاۋىپسىزدىگى ءۇشىن كومەگىم تيگەنىنە ماقتانامىن. قازىرگى جاستارعا، كەلىپ جاتقان جاڭا قىزمەتكەرلەرگە 18 جىلدىق تاجىريبەمدى ۇيرەتىپ، ەلىمىزدىڭ دامۋىنا ۇلەس قوسقىم كەلەدى. سول ءۇشىن توتەنشە جاعداي قىزمەتكەرى بولعانىما ماقتانامىن.
سۇحباتتاسقان قۋانىش ەرمەكوۆا
