ورازا ۇستاپ جۇرگەن ادام اعزاسىندا اشتىق كەزەڭىندە وتە قىزىق، ءتىپتى تاڭعالارلىق پروسەستەر جۇرەدى. بۇرىندارى بابالارىمىز "اشىعۋ – ۇزاق ءومىر ءسۇرۋدىڭ كەپىلى" دەگەندى بەكەر ايتپاعان، ال بۇگىندە عىلىم سول اقيقاتتى سان ءتۇرلى دالەلدەرمەن، ناقتى زەرتتەۋلەرمەن قۋاتتاپ وتىر، دەپ حابارلايدى Dalanews.kz.
الدىمەن، ورازانىڭ العاشقى كۇندەرى اعزامىز جاڭا جاعدايعا بەيىمدەلەدى. ءبىز تاماقتان تىيىلعان ساتتەن باستاپ دەنە ءوزىنىڭ ەنەرگيا قورلارىن بىرتىندەپ قولدانۋعا كوشەدى. قالىپتى جاعدايدا اعزا گليۋكوزادان ەنەرگيا الادى. ءبىراق شامامەن سەگىز-ون ساعات بويى اس تۇسپەگەن سوڭ گليۋكوزا قورى تاۋسىلادى دا، دەنە باسقا بالامالى قۋات كوزدەرىن قاراستىرا باستايدى. بۇل كەزدە باۋىردا ساقتالعان گليكوگەن قويماداعى قانت سەكىلدى قولدانىسقا ەنەدى.
وسى گليكوگەن قورى بىتكەن سوڭ، اعزا "كەتوز" دەپ اتالاتىن ەرەكشە كۇيگە تۇسەدى. عىلىمي تۇردە ايتساق، بۇل – اعزا ماي جاسۋشالارىن ەنەرگيا كوزى رەتىندە جاعۋدى باستاعان جاعداي. كەتوزعا كوشكەننەن كەيىن قانداعى ينسۋلين مولشەرى كۇرت تومەندەيدى، ەسەسىنە ءوسۋ گورموندارى (growth hormone) جوعارىلاي تۇسەدى. ال بۇل گورمون جاسۋشالاردىڭ تەزىرەك قالپىنا كەلۋىنە، تەرىنىڭ جاسارۋىنا جانە بۇلشىقەتتەردىڭ ساقتالۋىنا كومەكتەسەدى.
اشىققان كۇندەر كوبەيگەن سايىن، ياعني شامامەن 5-7 كۇننەن كەيىن دەنەدە تاعى ءبىر تاڭعاجايىپ مەحانيزم ىسكە قوسىلادى – اۋتوفاگيا پروسەسى باستالادى. بۇل تۋرالى نوبەل سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى ءوسينوري وسۋمي تىڭ عىلىمي زەرتتەۋلەر جاساپ، اۋتوفاگيانىڭ پايداسىن دالەلدەپ بەردى. اۋتوفاگيا – بۇل جاسۋشالاردىڭ ءوزىن-وزى "تازالاۋى"، ياعني ەسكىرگەن، زاقىمدالعان، قاجەتسىز قالدىقتاردى جويىپ، جاڭا ساۋ جاسۋشالارعا ورىن اشۋى. اعزاداعى وسىنداي ءوزىن-وزى تازارتۋ پروسەسى يممۋنيتەتتىڭ كۇشەيۋىنە، قاتەرلى اۋرۋلاردىڭ الدىن الۋعا، قارتايۋ پروسەسىنىڭ باسەڭدەۋىنە ايتارلىقتاي ىقپال ەتەدى.
ورازانىڭ ەكىنشى-ۇشىنشى اپتاسىندا دەنە اشتىققا تولىعىمەن بەيىمدەلەدى دە، ەنەرگيانى ءتيىمدى قولدانۋعا ۇيرەنەدى. وسى ۋاقىتتا اعزاداعى قابىنۋ پروسەستەرى باسىلادى، جۇرەك-قانتامىر جۇيەسى جەڭىلدەي تۇسەدى، قان قىسىمى رەتتەلەدى، قانداعى حولەستەرين كورسەتكىشتەرى جاقسارادى. ءتىپتى سوزىلمالى اۋرۋلاردىڭ بەلگىلەرى ءبىرشاما جەڭىلدەپ، ادام ءوزىن سەرگەك سەزىنە باستايدى.
عالىمدار ءبىر اي بويى جالعاساتىن مۇنداي شەكتەۋلى اشىعۋدىڭ پسيحولوگيالىق جاعدايىمىزعا دا اسەرىن ەرەكشە اتاپ وتەدى. ادام ميىندا نەيروتروفيكالىق فاكتور (BDNF – brain-derived neurotrophic factor) دەپ اتالاتىن ەرەكشە بەلوك كوبەيەدى. بۇل بەلوك ادامنىڭ كوڭىل-كۇيىن جاقسارتىپ، ەستە ساقتاۋ قابىلەتىن كۇشەيتەدى. سوندىقتان ورازا ۇستايتىن ادامداردا كۇيزەلىس، ۋايىمداۋ دەڭگەيى تومەندەپ، پسيحولوگيالىق تۇراقتىلىق بايقالادى.
وسىلايشا، عىلىمي زەرتتەۋلەر ورازانىڭ تەك رۋحاني تۇرعىدان عانا ەمەس، فيزيكالىق تۇرعىدان دا وتە پايدالى ەكەنىن دالەلدەپ وتىر. اشىققان اعزا ءوزىن جاڭارتىپ، تازارتىپ، ومىرشەڭدىگىن كۇشەيتەدى. دەگەنمەن، ءار اعزانىڭ جەكە ەكەنىن، سوزىلمالى اۋرۋلارى بار ادامداردىڭ ورازا ۇستاۋ الدىندا دارىگەرمەن كەڭەسكەنى ءجون ەكەنىن ەستەن شىعارماۋ كەرەك. ورازا – دەنە مەن رۋحتىڭ ۇيلەسىمى. ول – اعزانىڭ ءوزىن قايتا قالىپقا كەلتىرۋىنىڭ تاماشا مۇمكىندىگى. وسى ءبىر عاجايىپ پروسەستەردى ءبىلىپ جۇرگەنىڭىز – ورازاڭىزدى ودان سايىن جەڭىلدەتىپ، تەرەڭدەتەتىنى انىق.
