العاشقى 2 قۇرىلتاي
دۇنيە ءجۇزى قازاقتارىنىڭ ءى قۇرىلتايى الماتى قالاسىندا 1992 جىلى 28 قىركۇيەك پەن 4 قازان ارالىعىندا ءوتىپ، دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ قاۋىمداستىعى قۇرىلعان. قاۋىمداستىقتىڭ ءتورالقاسىنىڭ ءتوراعاسى پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازاربايەۆ، ءبىرىنشى ورىنباسارى بولىپ قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، جازۋشى قالداربەك نايمانبايەۆ بەكىتىلگەن.
قۇرىلتاي كۇندەرى “قازاقتار: كەشە، بۇگىن جانە ەرتەڭ” دەگەن تاقىرىپتا عىلىمي كونفەرەنسيا ءوتىپ، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ن.نازاربايەۆ “قۇشاعىمىز باۋىرلارعا ايقارا اشىق” دەگەن تاقىرىپتا بايانداما جاساپ شەتتەگى قانداستارىنا ەلگە ورالۋ جونىندە ۇندەۋ تاستاعان
. بۇدان كەيىن 2002 جىلى ءىى قۇرىلتاي تۇركىستاندا ءوتىپ، قازاق كوشىن جانداندىرۋ ماسەلەلەرى قاراستىرىلىپ، كوشى-قون كۆوتاسىنىڭ مولشەرىن ارتتىرۋ، شەتەلدە تۇراتىن قازاق جاستارىنىڭ قازاقستاننىڭ جوعارعى وقۋ ورىندارىندا وقىتۋ ءۇشىن جاعداي جاساۋ، قانداستاردىڭ ەل ەكونوميكاسىنان حاباردار بولىپ، تاريحي وتانىنا ينۆەستيسيالار ورنالاستىرۋ مۇمكىندىكتەرى سەكىلدى ماسەلەلەر تالقىلانعان.
العاشقى 2 قۇرىلتاي ءوز ناتيجەسىن بەرىپ، تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى 15 جىلدىعىندا قازاق كوشى قارقىندى ءجۇردى. ءوز وتانىنا ءبىلىم ىزدەپ كەلگەن قازاق جاستارىنىڭ دا قاراسى مول بولدى.
وعان سول كەزدەگى دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعى ءتورالقاسى ءتوراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى قالداربەك نايمانبايەۆ، ءتورالقا مۇشەسى التىنبەك سارسەنباي ۇلى سياقتى ۇلتشىل تۇلعالاردىڭ ناقتى اسەرى بولعانىن ەل بىلەدى دەپ ويلايمىز. اتالعان قوعام جانە مەملەكەت قايراتكەرلەرىنىڭ كەزىندە دۇنيە ءجۇزى قازاقتارىنىڭ قاۋىمداستىعى دا ىقپالدى مەكەمەكە اينالعان ەدى.
ماماشيەۆ كەلدى...
2004 جىلى دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ قاۋىمداستىعىنىڭ ءتورالقاسى ءتوراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى قالداربەك نايمانبايەۆ قايتىس بولىپ، ورىنىنا تالعات ماماشيەۆ دەگەن ادام كەلدى.
تالعات ماماشيەۆ كەلگەننەن بەرى 2005 جانە 2011 جىلدارى استاندا دۇنيە ءجۇزى قازاقتارىنىڭ ءىىى جانە ءىV قۇرىلتايى ءوتىپ، ەندى V قۇرىلتايعا دايىندالىپ جاتىر. جاسىراتىنى جوق، ءبىزدىڭ عانا پىكىرىمىز ەمەس، دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ قاۋىمداستىعىنا تالعات ماماشيەۆ كەلگەننەن بەرى قاۋىمداستىقتىڭ دا، قۇرىلتايدىڭ دا جىلدان جىلعا كۇشى دە، سەنىمى دە كەتىپ بارا جاتقانى كوپ ايتىلادى. بۇل دا بولسا «ورالمانداردى ۇرعانى بار» تالعات ماماشيەۆتىڭ قازاق ۇلتىنا دەگەن ماحابباتىنىڭ اشىق كورىنىسى بولسا كەرەك.
دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ ءىىى جانە ءىV قۇرىلتايىندا اۋىز تولتىرىپ ايتاتىنداي ەلەۋى ەشتەڭە بولا قويعان جوق. ءتىپتى تۇرالاپ قالعان كوشى-قوننىڭ تۇيتكىلدى ماسەلەلەرىن دە دۇرىس تالقىلاي الماعاندىقتان
ءىV قۇرىلتايدان باستاپ قازاق كوشىنىڭ توقىراۋى باستالدى. دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ قاۋىمداستىعى دا اتى بار زاتى جوق مەكەمەگە اينالدى.
ونى قاۋىمداستىقتىڭ وكىلدەرى دە «ءبىزدىڭ ونداي وكىلەتتىلىگىمىز جوق» دەگەن سوزدەردى ءجيى ايتۋىمەن ءبىلدىرىپ تە ءجۇر.
ۇكىمەتكە ەسەپ بەرۋ ماقساتىندا جىلىندا بىرنەشە رەت كوشى-قون تاقىرىبىندا دوڭگەلەك ستول ۇيىمداستىرۋ مەن شەتەلدەن كەلگەن اقىن-جازۋشىلاردىڭ بىر-ەكى جيناعىن شىعارۋدان باسقا قاۋىمداستىقتىڭ تىندىرىپ جاتقان شارۋاسى جوقتىڭ قاسى. كوشى-قون ءجايىن تالقىلاعان جينالىستاردى دا تالعات ماماشيەۆ مىرزا «ورالماندارعا» ءزارىن توگىپ باستاپ، ءار ەلدەن كەلگەن قانداستاردى بىر-بىرىنە ايداپ سالىپ تاراتاتىن. قاۋىمداستىققا ءجون سۇراپ بارعان اعايىندى ەسىكتەن كىرگەننەن ءجون-جوسىقسىز ايعايعا الىپ، ەكىنشى ەسىكتەرىن اتاماستاي قايتاراتىنى تاعى بار.
ات تونىن الا قاشادى
دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ قاۋىمداستىعى – الەمنىڭ ءار قيىرىنداعى قازاقتىڭ يەسى، ءار قازاقتىڭ وتانىمەن بايلانىس ورناتۋ ورتاسى. ءبىراق، ءقازىر يەسى شەتتەگى قازاقتىڭ، شەتتەگى قازاق يەسىنىڭ جاعدايىنان حابارسىز. قاۋىمداستىق شەتەلدەگى قازاقتار تۇرىپ جاتقان ەلدىڭ ىشكى ساياساتىنا ارالاسپايدى. ءبىراق، بۇل شەتتەگى قازاقتىڭ تىنىش تىرشىلىگى مەن وزەكتى ماسەلەلەرىنە بەي-جاي قارايدى دەگەندىك ەمەس.
وزگە ەلدىڭ ىشكى ساياساتىنا ارالاسپاعانىمەن ونداعى قازاقتارعا دەگەن مەملەكەتتىڭ كوزقاراسىن، ونداعى قازاقتاردىڭ نەگىزگى ماسەلەلەرىن زەرتتەپ - زەرتتەلەپ ەلىمىزدىڭ قاتىستى ورىندارىنا جەتكىزىپ وتىراتىن، الەم قازاقتارىمەن بايلانىس ورناتىپ وتىراتىن وسى – دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ قاۋىمداستىعى ەدى عوي.
ت. ماماشيەۆ باسقارعان قاۋىمداستىق بولسا، شەتتەگى قازاقتاردىڭ ماڭىزدى ماسەلەرلەرى تۋرالى ءسوز قوزعار بولساڭىز، «ءبىز وزگە ەلدەردىڭ ىشكى ىسىنە ارالاسپايمىز» دەپ بىردەن ات تونىن الا قاشادى. قازاق بار جەردەگى قاي مەملەكەتتىڭ ىشكى شارۋاسى بولسا دا، ول تولىق قاندى ول ەلدىڭ ىشكى شارۋاسى ەمەس. قازاق بار جەردە قازاقتىڭ يەسىنىڭ دە مۇدەسى بولادى. قۇزىرەتى «ىشكى شارۋاعا» ارالاسۋعا جەتپەسە، وكىلەتىلىگىن وتكىزە الاتىن جەرگە نەگىزگى ماسەلەنى جەتكىزۋ قاۋىمداستىقتىڭ مىندەتى ەدى عوي.
قاۋىمداستىق بولسا وزدەرىنىڭ قوعامدىق ۇيىم ەكەنىن العا تارتىپ، كەز-كەلگەن ماسەلەدەن سىتىلىپ شىعىپ، ءتىپتى ءوزىڭىزدى تۇيمەدەيدى تۇيەدەي ەتىپ كورسەتۋشى، ارانداتۋشى ادام قاتارىنا قوسا سالادى.
قاۋىمداستىققا بولىنگەن قارجى قايدا؟
قاۋىمداستىق ەلگە ورالعان قانداستار ماسەلەسىندە دە قۇلىقسىز. كوشى-قون تۋرالى زاڭعا وزگەرىستەر ەنگىزەردە ۇكىمەتكە ەسەپ بەرۋ ماقساتىندا وتكىزەتىن، شەشىمى جوق دوڭگەلەك ستولدارىنان باسقا ەشتەڭەسى جوق. وسىنشاما جىلدىڭ ىشىندە كوشى-قون سالاسىن جانداندىرۋ، شەتتەگى قازاقتاردىڭ ەلىمىزدىڭ سولتۇستىك وڭىرلەرىنە تارتۋ تۋرالى ءبىر دە ءوز جوبالارىن ۇسىنعانىن دا كورمەدىك. شەتەلدەگى قازاقتاردىڭ مادەنيەت، ءبىلىم ورتالىقتارىمەن قانداي بايلانىستار ورناتىپ وتىرعانىن دا بەلگىسىز.
اتاپ ايتقاندا، تالعات ماماشيەۆ باسقارعان دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ قاۋىمداستىعى ۇكىمەتتەن بولىنگەن قارجىنى قىزمەتكەرلەرىنە ايلىق رەتىندە بەرىپ عانا وتىرعان مەكەمەگە ۇقسايدى.
ەندىگى دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ V قۇرىلتايىندا دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعىنان كۇتەر ءۇمىتىمىز جوق. شەتەلدەن ۇزىن العان، كەڭ تۇساۋ الىپ كەلەتىن قۇرىلتايعا قاتىسۋشى قانداستارىمىزدىڭ دا شەتتەگى قازاق ماسەلەسىن تولىققاندى جەتكىزە الارىنا دا سەنىمىمىز جوق. تەك ۇكىمەتتەن، ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتان وسى قۇرىلتايدا دۇنيە ءجۇزى قازاقتارىنىڭ قاۋىمداستىعىنىڭ كۇشىن قالپىنا كەلتىرۋدى عانا سۇرايمىز. ول ءۇشىن كەلەسى ۇسىنىستارىمىزدى جەتكىزگىمىز كەلەدى:
- قاۋىمداستىقتىڭ ماقساتى مەن مىندەتىن قايتا قاراپ، وكىلەتتىك قۇرىلىمىن بەكىتۋ. دۇنيە ءجۇزى قازاقتارىنا يە بولا الاتىنداي كۇش-قۋات بەرۋ؛
دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعىنىڭ مەملەكەتتىك ستاتۋسىن بەلگىلەپ، قوعامدىق ۇيىم دەڭگەيىنەن مەملەكەتتىك مەكەمەگە كوتەرىپ، قازاقستاننىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ قۇزىرىنا بەرۋ. سىرتقى ىستەر ءمينيسترىنىڭ ءبىر قۇرىلىمى بولا وتىرىپ، شەتتەگى ءار قازاقتىڭ ماسەلەسىن باستى نازارعا الۋدى تاپسىرۋ؛ - «ورالماندى ۇرعانى بار» دۇنيە ءجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعىنىڭ ءتوراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى تالعات ماماشيەۆتى جۇمىس توبىمەن بىرگە قىزمەتىنەن بوساتىپ، ورنىنا قازاق مۇددەسىن باستى ورىنعا قويعان ۇلتشىل ازاماتتاردى اكەلۋ.
- قازىرگى زامان تالابىنا ساي قاۋىمداستىق جۇمىسىنىڭ اششىقتىعىنا ءمان بەرۋ. اتاپ ايتقاندا، قازىرگى كەزدەگى دۇنيە ءجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعىنىڭ ەل بىلمەيتىن http://qazaq-alemi.kz دەگەن رەسمي سايتىنىڭ جۇمىسىن جانداندىرىپ، ءار ەلدەگى قازاققا ەل ىشىندەگى ماڭىزدى جاڭالىقتاردان حاباردار ەتىپ، شەتتەگى قازاقتاردىڭ جاعدايىن ەل ىشىنە جەتكىزىپ وتىرۋدى نازارعا الۋ.
بۇدان ارى مەملەكەت قارجىسىن اتى بار زاتى جوق، قوعامدىق ۇيىمعا شاشا بەرمەي، ناقتى جۇمىستار جاسايتىن، ءار قازاقتىڭ يەسى بولا الار مەملەكەتتىك مەكەمەگە اينالدىرار كەز كەلدى. دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ قاۋىمداستىعىن «ءار قازاق مەنىڭ جالعىزىم» دەپ بار قازاققا سۇيىنە دە، كۇيىنە الاتىن ادامنىڭ باسقارعانى قاجەتتىلىك.
تۇردىبەك قۇرمەتحان
