"بۋنينگە تىيىم سالۋ – قازاقستاننىڭ شىڭجاڭداعى قۋعىن-سۇرگىنگە بەرگەن جاۋابى بويىنشا تومەندەگەن تاعى ءبىر ساتىسى. قازاق ۇكىمەتى كەرىسىنشە تىيىمدى جويىپ، بۋنينگە ماڭىزدى زەرتتەۋىن، ونىڭ ىشىندە شىڭجاڭنان قاشقان قازاقتار نەمەسە سول جاقتا تۋىسى ۇستالعان نەمەسە جوعالعاندار جونىندە ماڭىزدى جۇمىسىن جالعاستىرۋىنا مۇمكىندىك بەرۋى ءتيىس " دەدى ۇيىمنىڭ ەۋروپا جانە ورتالىق ازيا جونىندەگى ديرەكتورى حيۋ ۋيليامسون.
تەگى ورىس اقش ازاماتى 36 جاستاعى ەۆگەنيي بۋنين 4 قىركۇيەك كۇنى بىشكەكتەن الماتىعا ۇشىپ كەلگەندە، قازاقستان كەدەن قىزمەتى ونى ەلگە كىرگىزبەي، دەپورتاسيالاعان. كەدەن قىزمەتى ونىڭ قازاقستانعا كىرۋىنە بەس جىلعا تىيىم سالىنعانىن مالىمدەگەن.
ءالى كۇنگە دەيىن قازاقستان بيلىگى وقيعاعا قاتىستى تۇسىنىكتەمە بەرگەن جوق.
8 قىركۇيەك كۇنگى مالىمدەمەسىندە HRW "قازاقستاننىڭ قىتايمەن ورتاق شەكاراسى بار، تىعىز ەكونوميكالىق بايلانىس تا ورناتقان. قازاقستان ۇكىمەتى بۇعان دەيىن پەكينمەن قارىم-قاتىناستى بۇزباس ءۇشىن ادام قۇقىعىن دا قۇربان ەتۋگە دايىن ەكەنىن كورسەتتى" دەپ اتاپ وتەدى.
ۇيىم شىڭجاڭداعى قىسىمدى ايتىپ جۇرگەن بەلسەندى سەرىكجان ءبىلاشتىڭ قازاقستاندا قىلمىستىق قۋدالاۋدان سەسكەنىپ، شەتەلگە كوشىپ كەتكەنىن دە ەسكە سالادى. قىتايدىڭ الماتىداعى كونسۋلدىعى الدىندا شىڭجاڭدا جوعالعان نەمەسە ۇستالعان تۋىستارىنا ىزدەۋ سالىپ، قايتارۋدى تالاپ ەتكەن ازاماتتاردى جەرگىلىكتى پوليسيانىڭ قۋدالاپ، جاۋاپقا تارتقانىن دا جازادى.
"بۋنين جانە وزگەلەر زەرتتەپ جاتقان شىڭجاڭداعى تۇركى ءتىلدى حالىق قولداۋعا ءزارۋ، قۋدالاۋ نەمەسە قاماۋعا ەمەس. قازاقستان ولاردى پانالاتۋ ءۇشىن جاعداي جاساۋ كەرەك. ءبۋنيننىڭ قازاقستانعا كىرۋىنە تىيىم سالۋ قازاقستان ۇكىمەتىنىڭ ادام قۇقىعى مەن زاڭ ۇستەمدىگىن قولدايتىندىعىنا كۇدىكتى ۇدەتە تۇسەدى. سوندىقتان بۇل شەشىمنىڭ كۇشى جويىلۋى ءتيىس" دەدى ۋيليامسون.
ەۆگەنيي بۋنين ۇيعىر ءتىلىن زەرتتەۋمەن اينالىسقان. ءوزىنىڭ ايتۋىنشا، 2018 جىلى جۇڭگو بيلىگى ونى ەلدەن كەتۋگە ماجبۇرلەگەن.
وسىدان كەيىن قازاقستانعا كەلىپ، شىڭجاڭداعى قۋعىن-سۇرگىن ماسەلەسىن كوتەرگەن "اتاجۇرت ەرىكتىلەرى" قوعامدىق ۇيىمى قاتارىندا جۇمىس ىستەپ، ارىزدانۋشىلاردىڭ ءسوزىن اعىلشىن تىلىنە اۋدارۋمەن اينالىسىپ جۇرگەن.
ول سونداي-اق، "شىڭجاڭ قۇرباندارىنىڭ دەرەكقورى" (Xinjiang Victims Database) جوباسىن باستاعان.
حالىقارالىق قاۋىمداستىق جۇڭگو بيلىگى شىڭجاڭ ولكەسىندەگى مۇسىلمان حالىقتارعا قىسىم كورسەتىپ وتىر دەيدى. پەكين شىڭجاڭداعى قازاق، ۇيعىر سەكىلدى ءدىنى يسلام تۇركى حالىقتارىن جاپپاي لاگەرگە قاماپ، ولاردى ءماجبۇرلى ەڭبەككە سالعان، ايەلدەرگە ۇرىقسىزداندىرۋ وتاسىن جاساعان دەپ ايىپتالىپ وتىر.
2018 جىلى بۇۇ شىڭجاڭ لاگەرلەرىندە ءبىر ميلليوننان استام ادام وتىر دەپ مالىمدەگەن. جۇڭگو بۇل ايىپتاردى جوققا شىعارادى، لاگەرلەردى "كاسىپ باۋلۋ ورتالىقتارى" دەپ اتايدى.
