"Býnınge tyıym salý – Qazaqstannyń Shyńjańdaǵy qýǵyn-súrginge bergen jaýaby boıynsha tómendegen taǵy bir satysy. Qazaq úkimeti kerisinshe tyıymdy joıyp, Býnınge mańyzdy zertteýin, onyń ishinde Shyńjańnan qashqan qazaqtar nemese sol jaqta týysy ustalǵan nemese joǵalǵandar jóninde mańyzdy jumysyn jalǵastyrýyna múmkindik berýi tıis " dedi uıymnyń Eýropa jáne Ortalyq Azıa jónindegi dırektory Hú Ýılámson.
Tegi orys AQSH azamaty 36 jastaǵy Evgenıı Býnın 4 qyrkúıek kúni Bishkekten Almatyǵa ushyp kelgende, Qazaqstan keden qyzmeti ony elge kirgizbeı, deportasıalaǵan. Keden qyzmeti onyń Qazaqstanǵa kirýine bes jylǵa tyıym salynǵanyn málimdegen.
Áli kúnge deıin Qazaqstan bıligi oqıǵaǵa qatysty túsinikteme bergen joq.
8 qyrkúıek kúngi málimdemesinde HRW "Qazaqstannyń Qytaımen ortaq shekarasy bar, tyǵyz ekonomıkalyq baılanys ta ornatqan. Qazaqstan úkimeti buǵan deıin Pekınmen qarym-qatynasty buzbas úshin adam quqyǵyn da qurban etýge daıyn ekenin kórsetti" dep atap ótedi.
Uıym Shyńjańdaǵy qysymdy aıtyp júrgen belsendi Serikjan Biláshtiń Qazaqstanda qylmystyq qýdalaýdan seskenip, shetelge kóship ketkenin de eske salady. Qytaıdyń Almatydaǵy konsýldyǵy aldynda Shyńjańda joǵalǵan nemese ustalǵan týystaryna izdeý salyp, qaıtarýdy talap etken azamattardy jergilikti polısıanyń qýdalap, jaýapqa tartqanyn da jazady.
"Býnın jáne ózgeler zerttep jatqan Shyńjańdaǵy túrki tildi halyq qoldaýǵa zárý, qýdalaý nemese qamaýǵa emes. Qazaqstan olardy panalatý úshin jaǵdaı jasaý kerek. Býnınniń Qazaqstanǵa kirýine tyıym salý Qazaqstan úkimetiniń adam quqyǵy men zań ústemdigin qoldaıtyndyǵyna kúdikti údete túsedi. Sondyqtan bul sheshimniń kúshi joıylýy tıis" dedi Ýılámson.
Evgenıı Býnın uıǵyr tilin zertteýmen aınalysqan. Óziniń aıtýynsha, 2018 jyly Qytaı bıligi ony elden ketýge májbúrlegen.
Osydan keıin Qazaqstanǵa kelip, Shyńjańdaǵy qýǵyn-súrgin máselesin kótergen "Atajurt eriktileri" qoǵamdyq uıymy qatarynda jumys istep, aryzdanýshylardyń sózin aǵylshyn tiline aýdarýmen aınalysyp júrgen.
Ol sondaı-aq, "Shyńjań qurbandarynyń derekqory" (Xinjiang Victims Database) jobasyn bastaǵan.
Halyqaralyq qaýymdastyq Qytaı bıligi Shyńjań ólkesindegi musylman halyqtarǵa qysym kórsetip otyr deıdi. Pekın Shyńjańdaǵy qazaq, uıǵyr sekildi dini ıslam túrki halyqtaryn jappaı lagerge qamap, olardy májbúrli eńbekke salǵan, áıelderge uryqsyzdandyrý otasyn jasaǵan dep aıyptalyp otyr.
2018 jyly BUU Shyńjań lagerlerinde bir mıllıonnan astam adam otyr dep málimdegen. Qytaı bul aıyptardy joqqa shyǵarady, lagerlerdi "kásip baýlý ortalyqtary" dep ataıdy.
