“نازاربايەۆ اسسامبلەيادان قۇتىلعانشا اسىقتى” دەپ ەسەپتەيدى ءامىرجان قوسانوۆ. نەگە؟ تۇڭعىش پرەزيدەنتپەن بىرگە جاساسىپ، شيرەك عاسىردان اسا جۇمىس ىستەپ جاتقان قۇرىلىم ەلباسىعا نەسىمەن جاقپاي قالدى؟
بۇدان بۇرىن ءبىزدىڭ پورتال تۇڭعىش پرەزيدەنتتىڭ قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ (قحا) باسشىلىعىنان ءوز قالاۋىمەن كەتىپ، تىزگىندى پرەزيدەنت توقايەۆقا تاپسىرعانىن حابارلاعان. بيلىك ايتاتىن 130 ۇلتتىڭ باسىن قوسقان ۇيىمنىڭ قۇرىلعانىنا بيىل 26 جىل تولدى.
“قحا سوناۋ 1995 جىلى كوپۇلتتى قازاقستانداعى تۇراقتىلىق پەن تاتۋلىقتى ساقتاۋ ماقساتىندا قۇرىلعان ەدى. بيلىك وسى ارقىلى ۇلتارالىق قاتىناستاعى كونفليكتىلەر مەن كيكىلجىڭدەردىڭ الدىن-الارىنا سەنىمدى بولدى. اسسامبلەيانى ديالوگ الاڭىنا اينالدىرىپ، ۇلتارالىق قاتىناس اتتى اسا نازىك دۇنيەنى بيۋروكراتيالىق جولمەن رەتتەۋگە تىرىستى. ءسويتىپ تەك نازاربايەۆقا باعىناتىن كۆازيمەملەكەتتىك ينستيتۋتتىڭ قۇرىلۋىنا جول اشتى. ءىس جۇزىندە بيلىكتىڭ جوسپارى جۇزەگە اسقان جوق”، – دەيدى قوسانوۆ.
...
ساياساتكەر پىكىرىنشە قازاقستاننىڭ ۇلتارالىق ۇرىس-جانجال مەن كاتاكليزمدەردەن امان قالۋى استە اسسامبلەيانىڭ ارقاسى ەمەس. بۇعان بيلىك تە بالەندەي ۇلەس قوسقان جوق.
قوسانوۆ ەلدەگى بىرلىك پەن تۇراقتىلىق قازاق حالقىنىڭ شىدامدىلىعى مەن ءتۋابىتتى تولەرانتتىلىعىنىڭ ارقاسىندا عانا شايقالماي وتىرعانىن ايتادى.
اتا جۇرتىندا وتىرعان قازاقتار كىرمە ۇلتتاردى جاتسىنباي قارسى العان. قيىن جىلدارى ءبىر ءۇزىم نانعا زار بولعان ەتنوستاردى ەلەپ-ەسىركەپ، جىلى-جۇمساعىن الدىنا توسقان. جاساعان جاقسىلىعىن بۇلداماي، قاتارعا قوسىلۋىنا، ءۇرىم-بۇتاعىن وربىتۋىنە جاردەمدەسكەن.
ال اسسامبلەيا شە؟
“اسسامبلەيا شىن مانىندەگى ابىرويلى ءھام ىقپالدى ۇيىمعا اينالا المادى. كەيبىر ازاماتتار بۇل ۇيىمنىڭ بار ەكەنىن دە بىلمەيدى، قوعام اسسامبلەيانىڭ سوزىنە قۇلاق اسپايدى.
وسى 30 جىلدا ۇلتارالىق كيكىلجىڭنىڭ بىرنەشەۋىن باستان وتكەردىك. كەيبىرەۋى جانجالعا ۇلاسا جازدادى. اسسامبلەيا سونىڭ بىردە-بىرىندە جۇمعان اۋزىن اشقان جوق. كەرىسىنشە ءوزىن اۋلاق ۇستاپ، جىم-جىرت جاتىپ الدى. بولعان جايعا باسۋ ايتىپ، جول كورسەتۋدىڭ ورنىنا ءۇنسىز قالعاندى ءجون كوردى”، – دەيدى قوسانوۆ.
شىنايى ومىردەن الىستاپ كەتكەن اسسامبلەيا ساياسي ينستيتۋت رەتىندە ولگەن ۇيىم. ءوزىن-وزىن تولىقتاي ديسكرەديتتەپ، ۇلتتىق ساياساتقا ءۇن قوساتىن قۇقىقتان ايىرىلعان.
ءسوي دەگەن قوسانوۆ قحا بۇگىنگى جۇيەنىڭ سويىلىن سوعۋدى عانا بىلەتىن پروپاگاندا قۇرالىنا اينالىپ كەتتى دەيدى.
ايتۋىنشا اسسامبلەيانىڭ قولىنان كەلەرى – بيلىكتىڭ نۇسقاۋىمەن وتكىزىلەتىن وت-شاشۋ مەن داڭعازا اكسيالار، كەرەكسىز كونسەرتتەر عانا. ودان قالدى نازاربايەۆتىڭ وكىلەتىن ۇزارتاتىن كەزەكتەن تىس رەفەرەندۋمعا اتسالىسۋ. بار بولعانى وسى.
اسسامبلەيادا ۇلتارالىق قاتىناستى قاداعالاپ، دۇرىس ارناعا باعىتتايتىن ىنتا-ىقىلاس اتىمەن جوق. ۇيىم مۇشەلەرىنىڭ ءماجىلىستىڭ تورىنەن تۇسپەي، سايلاۋدان سىرت دەپۋتاتتىق مانداتقا يە بولۋى دا قوعامنىڭ اشۋىن تۋعىزادى.
“اسسامبلەيا باسىنان ءسوز اسىرمايتىن ۇيىم. قحا-نى سىنادىڭ ەكەن سەنەن وتكەن جەكسۇرىن جوق. حالىقتار دوستىعى مەن ەلدەگى بەرەكە-بىرلىككە قارسى شىققان بولاسىڭ. ساعان قارسى اقپاراتتىق شابۋىل باستالادى. كەرىسىنشە ماقتاعان مايداي جاعادى بۇلارعا.
جالپى بۇل ۇيىم جالپاقتاۋدىڭ حاس ۇلگىسىن كورسەتىپ، جاعىمپازداردىڭ جاڭا بۋىنىن تاربيەلەۋدە. نازاربايەۆتىڭ ءىشى-باۋىرىنا كىرگەندە ايدالادا وتىرعان مىنا بىزدەر قاراپتان-قاراپ قىسىلامىز.
اشىعىن، ايتقاندا اسسامبلەيانىڭ ابدەن سۇيكىمى كەتتى. بۇدان ءارى قاراي بۇل ۇيىمدى سۇيرەتىپ ءجۇرۋدىڭ قاجەتى جوقتىعىن نازاربايەۆ تا ءتۇسىندى”، – دەيدى قوسانوۆ.
...
ايتۋىنشا تۇڭعىش پرەزيدەنت اسسامبلەيادان قۇتىلعانشا اسىق بولعان. قوعامنىڭ كوز الدىندا قۇلدىراپ، قادىرىنەن ايىرىلعان اكتيۆكە باسشىلىق ەتۋ ابىروي اپەرمەسىن تۇسىنگەن.
نازاربايەۆ اسسامبلەيانى باسقارۋدان باس تارتا وتىرىپ، “ەلباسى بيلىكتى بولىسۋگە ءازىر” دەگەن اڭگىمەنىڭ شەتىن شىعارىپ كەتكەن.
قوسانوۆ اسسامبلەيا توقايەۆقا مۇراعا قالدى دەپ ەسەپتەيدى. ساياساتكەر قازاقستانداي كوپۇلتتى ەلدە ۇلتارالىق قاتىناستى دۇرىس ارناعا سالىپ، ۇدايى باقىلايتىن قۇرىلىمنىڭ بولعانىنا قارسى ەمەس. ايتسە دە…
“مىنا تۇرىمەن اسسامبلەيا توقايەۆتىڭ تۇبىنە جەتەدى. ۇيىمنىڭ جۇمىسىن تۇبىرىمەن وزگەرتۋ قاجەت. بالكىم وعان ەرەكشە ستاتۋس بەرۋ قاجەت شىعار. سوعان ساي ءتيىستى مىندەت جۇكتەلسە. ۇلتارالىق كەلىسىمگە مۇلدە قاتىسى جوق توي-تومالاق، كونسەرت وتكىزۋىنە تىيىم سالىنسا.
مۇنىڭ باسقا ءبىر جولى بار.
ەگەر ءبىزدىڭ ەلدە شىن مانىندەگى تولىسقان، تاۋەلسىز پارلامەنت قۇرىلسا، حالىق قالاۋلىلارى قوعامنىڭ قانى سورعالاعان ماسەلەسىن اشىق تالقىلاۋدان تارتىنباسا، بارشا ماسەلە پارلامەنتتە شەشىلىپ، تارازىعا تارتىلسا اسسامبلەيا قاجەت بولماي قالادى. ءاي، ءبىراق بۇعان كۇمانىم بار. نازاربايەۆتىڭ جولىمەن جۇرەتىنىن ءمالىم ەتكەن توقايەۆ اسسامبلەيانىڭ قۇيرىق - جالىن كەسە قويماس”، – دەيدى قوسانوۆ.
...
نازاربايەۆ اسسامبلەيانى توقايەۆقا تاپسىرعاننان كەيىن ساراي ماڭىنداعى ساراپشىلار مەن بلوگەرلەر مۇنى “ەلباسىنىڭ كەزەكتى كورەگەن شەشىمىنە” بالاپ: “تۇڭعىش پرەزيدەنت بيلىكتىڭ تاعى ءبىر تارماعىنان باس تارتتى. ناعىز تاندەم دەپ وسىنى ايت. ءترانزيتتىڭ ۇلگىسى بىزدەگىدەي بولسىن”، – دەپ جامىراسا جونەلگەن.
قوسانوۆتىڭ پىكىرىنشە سىرت كوزگە سولاي كورىنگەنمەن، شىن مانىندە ناعىز ءترانزيتتىڭ اۋىلى ءالى الىس. انىعىندا، نازاربايەۆ ەشكىمگە كەرەگى جوق اسسامبلەيانى توقايەۆقا ىسىرا سالعان. قاۋىپسىزدىك كەڭەسى مەن نۇر وتاننىڭ تىزگىنىن تاس قىپ ۇستاپ وتىر. نازاربايەۆ اق ورداعا ءوز ەركىمەن شەشىم قابىلداۋعا ەرىك بەرمەۋدە.
“قازىرگى جاعداي توقايەۆقا دا وڭاي تيمەي تۇر. ىندەت بولسا اسقىنىپ بارادى، ەكونوميكا ەسەڭگىرەپ قالعان، جۇرتتىڭ تۇرمىسى تومەندەپ كەتكەن. بۇعان ەندى اسسامبلەيانىڭ شارۋاسى جامالدى. ەرتەڭ وتتىڭ ورتاسىندا قالاتىن توقايەۆ بولادى. سىننىڭ ءبارى سوعان باعىتتالادى. بۇعان ەلباسىنىڭ جاقتاستارى دا “ۇلەس” قوسۋى مۇمكىن. “نازاربايەۆتىڭ تۇسىندا مۇنداي بولماپ ەدى…” دەگەن سىڭايدى پىكىرلەر سولاردىڭ نۇسقاۋىمەن جازىلىپ جاتقانى انىق”، – دەيدى ساياساتكەر.
ءبىر جىلدارى توقايەۆپەن تالاسىپ، پرەزيدەنتتىك سايلاۋعا تۇسكەن قوسانوۆ نازاربايەۆتىڭ “ءۇشىنشى پرەزيدەنتتى” ازىرلەپ جاتقانىنا سەنىمدى. بۇعان توقايەۆ قارسى شىعىپ، ءوزىنىڭ ەكىنشى مەرزىمگە سايلانعىسى كەلەرىن، تۇڭعىش پرەزيدەنت ۇسىنعان “ءۇشىنشى ادامنىڭ” كانديداتۋراسىن قولدامايتىنىن مالىمدەۋى مۇمكىن.
“مۇنداي سەنارييدى جوققا شىعارۋعا بولمايدى. توقايەۆ نازاربايەۆقا قارىزدار بولسا دا، ساياسي امبيسياسىن تابانعا تاپتاتپايدى”، – دەيدى ءامىرجان مىرزا.
ازىرلەگەن، دۋمان بىقاي
