“Nazarbaev Assambleıadan qutylǵansha asyqty” dep esepteıdi Ámirjan Qosanov. Nege? Tuńǵysh prezıdentpen birge jasasyp, shırek ǵasyrdan asa jumys istep jatqan qurylym Elbasyǵa nesimen jaqpaı qaldy?
Budan buryn bizdiń portal Tuńǵysh prezıdenttiń Qazaqstan halqy Assambleıasynyń (QHA) basshylyǵynan óz qalaýymen ketip, tizgindi prezıdent Toqaevqa tapsyrǵanyn habarlaǵan. Bılik aıtatyn 130 ulttyń basyn qosqan uıymnyń qurylǵanyna bıyl 26 jyl toldy.
“QHA sonaý 1995 jyly kópultty Qazaqstandaǵy turaqtylyq pen tatýlyqty saqtaý maqsatynda qurylǵan edi. Bılik osy arqyly ultaralyq qatynastaǵy konflıktiler men kıkiljińderdiń aldyn-alaryna senimdi boldy. Assambleıany dıalog alańyna aınaldyryp, ultaralyq qatynas atty asa názik dúnıeni búrokratıalyq jolmen retteýge tyrysty. Sóıtip tek Nazarbaevqa baǵynatyn kvazımemlekettik ınstıtýttyń qurylýyna jol ashty. İs júzinde bıliktiń jospary júzege asqan joq”, – deıdi Qosanov.
...
Saıasatker pikirinshe Qazaqstannyń ultaralyq urys-janjal men kataklızmderden aman qalýy áste Assambleıanyń arqasy emes. Buǵan bılik te bálendeı úles qosqan joq.
Qosanov eldegi birlik pen turaqtylyq qazaq halqynyń shydamdylyǵy men týabitti toleranttylyǵynyń arqasynda ǵana shaıqalmaı otyrǵanyn aıtady.
Ata jurtynda otyrǵan qazaqtar kirme ulttardy jatsynbaı qarsy alǵan. Qıyn jyldary bir úzim nanǵa zar bolǵan etnostardy elep-esirkep, jyly-jumsaǵyn aldyna tosqan. Jasaǵan jaqsylyǵyn buldamaı, qatarǵa qosylýyna, úrim-butaǵyn órbitýine járdemdesken.
Al Assambleıa she?
“Assambleıa shyn mánindegi abyroıly hám yqpaldy uıymǵa aınala almady. Keıbir azamattar bul uıymnyń bar ekenin de bilmeıdi, qoǵam Assambleıanyń sózine qulaq aspaıdy.
Osy 30 jylda ultaralyq kıkiljińniń birnesheýin bastan ótkerdik. Keıbireýi janjalǵa ulasa jazdady. Assambleıa sonyń birde-birinde jumǵan aýzyn ashqan joq. Kerisinshe ózin aýlaq ustap, jym-jyrt jatyp aldy. Bolǵan jaıǵa basý aıtyp, jol kórsetýdiń ornyna únsiz qalǵandy jón kórdi”, – deıdi Qosanov.
Shynaıy ómirden alystap ketken Assambleıa saıası ınstıtýt retinde ólgen uıym. Ózin-ózin tolyqtaı dıskredıttep, ulttyq saıasatqa ún qosatyn quqyqtan aıyrylǵan.
Sóı degen Qosanov QHA búgingi júıeniń soıylyn soǵýdy ǵana biletin propaganda quralyna aınalyp ketti deıdi.
Aıtýynsha Assambleıanyń qolynan keleri – bıliktiń nusqaýymen ótkiziletin ot-shashý men dańǵaza aksıalar, kereksiz konsertter ǵana. Odan qaldy Nazarbaevtyń ókiletin uzartatyn kezekten tys referendýmǵa atsalysý. Bar bolǵany osy.
Assambleıada ultaralyq qatynasty qadaǵalap, durys arnaǵa baǵyttaıtyn ynta-yqylas atymen joq. Uıym músheleriniń Májilistiń tórinen túspeı, saılaýdan syrt depýtattyq mandatqa ıe bolýy da qoǵamnyń ashýyn týǵyzady.
“Assambleıa basynan sóz asyrmaıtyn uıym. QHA-ny synadyń eken senen ótken jeksuryn joq. Halyqtar dostyǵy men eldegi bereke-birlikke qarsy shyqqan bolasyń. Saǵan qarsy aqparattyq shabýyl bastalady. Kerisinshe maqtaǵan maıdaı jaǵady bularǵa.
Jalpy bul uıym jalpaqtaýdyń has úlgisin kórsetip, jaǵympazdardyń jańa býynyn tárbıeleýde. Nazarbaevtyń ishi-baýyryna kirgende aıdalada otyrǵan myna bizder qaraptan-qarap qysylamyz.
Ashyǵyn, aıtqanda Assambleıanyń ábden súıkimi ketti. Budan ári qaraı bul uıymdy súıretip júrýdiń qajeti joqtyǵyn Nazarbaev ta túsindi”, – deıdi Qosanov.
...
Aıtýynsha Tuńǵysh prezıdent Assambleıadan qutylǵansha asyq bolǵan. Qoǵamnyń kóz aldynda quldyrap, qadirinen aıyrylǵan aktıvke basshylyq etý abyroı ápermesin túsingen.
Nazarbaev Assambleıany basqarýdan bas tarta otyryp, “Elbasy bılikti bólisýge ázir” degen áńgimeniń shetin shyǵaryp ketken.
Qosanov Assambleıa Toqaevqa muraǵa qaldy dep esepteıdi. Saıasatker Qazaqstandaı kópultty elde ultaralyq qatynasty durys arnaǵa salyp, udaıy baqylaıtyn qurylymnyń bolǵanyna qarsy emes. Áıtse de…
“Myna túrimen Assambleıa Toqaevtyń túbine jetedi. Uıymnyń jumysyn túbirimen ózgertý qajet. Bálkim oǵan erekshe statýs berý qajet shyǵar. Soǵan saı tıisti mindet júktelse. Ultaralyq kelisimge múlde qatysy joq toı-tomalaq, konsert ótkizýine tyıym salynsa.
Munyń basqa bir joly bar.
Eger bizdiń elde shyn mánindegi tolysqan, táýelsiz Parlament qurylsa, halyq qalaýlylary qoǵamnyń qany sorǵalaǵan máselesin ashyq talqylaýdan tartynbasa, barsha másele Parlamentte sheshilip, tarazyǵa tartylsa Assambleıa qajet bolmaı qalady. Áı, biraq buǵan kúmánim bar. Nazarbaevtyń jolymen júretinin málim etken Toqaev Assambleıanyń quıryq - jalyn kese qoımas”, – deıdi Qosanov.
...
Nazarbaev Assambleıany Toqaevqa tapsyrǵannan keıin saraı mańyndaǵy sarapshylar men blogerler muny “Elbasynyń kezekti kóregen sheshimine” balap: “Tuńǵysh prezıdent bıliktiń taǵy bir tarmaǵynan bas tartty. Naǵyz tandem dep osyny aıt. Tranzıttiń úlgisi bizdegideı bolsyn”, – dep jamyrasa jónelgen.
Qosanovtyń pikirinshe syrt kózge solaı kóringenmen, shyn máninde naǵyz tranzıttiń aýyly áli alys. Anyǵynda, Nazarbaev eshkimge keregi joq Assambleıany Toqaevqa ysyra salǵan. Qaýipsizdik keńesi men Nur Otannyń tizginin tas qyp ustap otyr. Nazarbaev Aq Ordaǵa óz erkimen sheshim qabyldaýǵa erik bermeýde.
“Qazirgi jaǵdaı Toqaevqa da ońaı tımeı tur. İndet bolsa asqynyp barady, ekonomıka eseńgirep qalǵan, jurttyń turmysy tómendep ketken. Buǵan endi Assambleıanyń sharýasy jamaldy. Erteń ottyń ortasynda qalatyn Toqaev bolady. Synnyń bári soǵan baǵyttalady. Buǵan Elbasynyń jaqtastary da “úles” qosýy múmkin. “Nazarbaevtyń tusynda mundaı bolmap edi…” degen syńaıdy pikirler solardyń nusqaýymen jazylyp jatqany anyq”, – deıdi saıasatker.
Bir jyldary Toqaevpen talasyp, prezıdenttik saılaýǵa túsken Qosanov Nazarbaevtyń “úshinshi prezıdentti” ázirlep jatqanyna senimdi. Buǵan Toqaev qarsy shyǵyp, óziniń ekinshi merzimge saılanǵysy kelerin, Tuńǵysh prezıdent usynǵan “úshinshi adamnyń” kandıdatýrasyn qoldamaıtynyn málimdeýi múmkin.
“Mundaı senarıdi joqqa shyǵarýǵa bolmaıdy. Toqaev Nazarbaevqa qaryzdar bolsa da, saıası ambısıasyn tabanǵa taptatpaıdy”, – deıdi Ámirjan myrza.
Ázirlegen, Dýman BYQAI
