وتكەن نومىرلەردىڭ بىرىندە social entrepreneur ۇعىمى تۋرالى ءسوزىمىزدى باستاعان ەدىك. ول ءوز قالتاسىنان بۇرىن نەمەسە قالتاسىمەن قاتار قوعامدى دا ويلايتىن كاسىپكەر دەپ، گەنري فوردتىڭ مىنا ءسوزىن كەلتىرگەنبىز: «ادام قوعامعا قانشالىق پايدا تيگىزسە، تۋرا سونشالىق تابىس تابۋى شارت». ودان سوڭ social entrepreneur دەگەندى قازاقشا الەۋمەتي كاسىپكەر دەپ اۋدارامىز دەگەن ەدىك. ەندى وسى تالاپقا ساي كەلەدى دەپ ەسەپتەپ، ەكىنشى كەيىپكەردى تانىستىرماقپىز.
[caption id="attachment_19503" align="alignright" width="462"]
كاسىپكەر ەرلان ءاشىم جۋرناليستەرگە سۇحبات بەرىپ تۇر[/caption]
بۇل كىسىنىڭ ءبىر زاۋىتى «Nءاtige» دەپ اتالادى. «ناتيجە ءسۇت فابريكاسىندا» («Nءاtige» ساۋدا بەلگىسىن باسقاراتىن مەكەمەنىڭ رەسمي اتاۋى وسىلاي، ورىسشاعا اۋدارىلمايدى) تەمەكى تارتۋعا بولمايدى، الكوگول ىشۋگە ءتىپتى تيىم سالىنعان. ول جەردە «وچەستۆو» دەگەن ۇعىم الىپ تاستالعان، ادامدار ءبىرىن ءبىرى اتتارىمەن اتايدى: ليۋدميلا، ازامات، بەكبولات. جاس ايىرماشىلىعى جوعارى بولسا، اعاي، اپاي دەگەن ءسوزدى قوسۋعا بولادى نەمەسە حانىم، مىرزا دەپ تە اتاي الادى. ماسەلەن، ليۋدميلا حانىم، بەكبولات مىرزا، ازامات اعاي...
كابينەت ەسىگىنە ىلىنەتىن سوزدەر تەك قانا قازاقشا جازىلعان. ەكى-اق مەرەكە سان-سالتاناتىمەن وتەدى: ناۋرىز جانە قۇربان ايت. جاڭا جىل تويلاۋعا تيىم سالىنعان. ال ناۋرىز وتە ۇلكەن اۋقىمدا مەرەكەلەنەدى (ىشىمدىكسىز). 2016 جىلعى ۇلىستىڭ ۇلى كۇنىن تويلاۋعا 9 ميلليون تەڭگە جۇمسالعان.
1989 جىل ەكەن. كۇندىزگى دەمالىسقا بوساپ شىققان، سوۆەت ارمياسىنىڭ سەرجانتى ەرلان اشيموۆ (ءقازىر تەك قانا ءاشىم دەپ جازىلۋىن بارلىق جەردە تالاپ ەتەدى) ماسكەۋدى ارالاپ ءجۇرىپتى. سول كەزدە كالينين دەپ اتالتىن داڭعىلعا كەلگەندە ساۋدا جاساپ جۇرگەن ايەلدەردى بايقايدى. ول كەزدە ۇكىمەتتىڭ دۇكەندەرىنەن باسقا جەردە ساۋدا جاساۋ كىشىگىرىم قىلمىس (كونتراباندا) بولىپ ەسەپتەلەتىن. تاۋەكەل ەتىپ، بارىپ سويلەسىپ كورەدى. سويتسە، سپورتتىق كيىمدەر ساتىپ جۇرگەن پولياك ايەلدەرى ەكەن. سەرجانت وزىنە كەرەكتى كيىمدەرىن ساتىپ الىپ، اسكەري بولىمشەگە قايتادى. كەلسە، جاقىندا ەلدەرىنە قايتقالى جۇرگەن جاۋىنگەرلەر بۇنداي شەتەلدىك كيىمدەردى قايدان العانىن سۇراپ، وزدەرىنە دە تاۋىپ بەرۋىن وتىنەدى. سول كەزدە بولاشاق كاسىپكەردىڭ قابىلەتى بايقالعان. الگى پولياك ايەلدەردەن اياق كيىم مەن ءساندى سپورت كيىمدەرىن اكەلىپ، دوستارىنا ساتا باستايدى. ساۋدانىڭ زاڭىنا ساي ارەكەت ەتكەن. وزدەرى بارىپ، تاۋىپ الا المايتىن ادامدارعا كەرەكتى تاۋارىن ءتيىمدى باعاعا اكەپ بەرىپ، اۋىلىنا تابىس تاۋىپ قايتقان.
[caption id="attachment_19504" align="alignleft" width="384"]
«ناتيجە ءسۇت فابريكاسى"[/caption]
بۇل ەرلان ءاشىمنىڭ ساۋداعا جاعداي جاسالماعان زاماندا تاپقان تابىسى ەدى. ول جۇيەنىڭ قۇلاۋىنا ءالى ەكى جىل ۋاقىت بار-تۇعىن. ءسويتىپ، اسكەردەگى مىندەتىن اياقتاعان جاس جىگىت اۋىلعا ورالادى. ونىڭ الدىندا قاراعاندىنىڭ مايقۇدىعىنداعى كاسىبي-تەحنيكالىق ۋچيليششەنى ەلەكتريك ماماندىعى بويىنشا بىتىرگەنى بار، تيىسىنشە اۋىلىنا ەلەكتريك بولىپ ورنالاسادى. باستىعى – ءوزىنىڭ الپىسقا كەلگەن اكەسى.
ءقازىر ەرلان ءاشىم ەلەكتريك بولىپ جۇمىسقا شىققان العاشقى كۇنىن جاستارمەن كەزدەسكەندە، ءومىر تاريحىن بايانداعاندا قالدىرماي ايتىپ جۇرەدى. ءوزىنىڭ ايتۋىنشا، جاس كەزىندە كاسىپكەرلىك مىنەزى كورىنگەن ەكى وقيعانىڭ ءبىرى ەكەن. بىلاي باياندايدى: «ءبىرىنشى كۇن. ەسكى جۇك ماشيناسىنا ءمىنىپ، اۋىلدان وتىز شاقىرىمداي ۇزاپ شىقتىق. اكەم ەكەۋىمىز بوس باعانالاردىڭ تۇسىنان ءتۇسىپ قالدىق. قاز-قاتار تىزىلگەن، سىمى جالعانباعان سەگىز مەترلىك ۇزىن باعانالار. سولارعا سىم جالعاۋ كەرەك ەكەن. اكەم «ءما، انا «ستولباعا» شىق» دەدى دە، ءوزى كەلەسىسىنە كەتتى. ومىرىمدە باعاناعا شىعىپ كورمەگەنمىن. ءبىراق اكەمنىڭ ايتقانى زاڭ. ونىڭ ويىنشا، مەن وقۋ وقىدىم، دەمەك ءبارىن ءبىلۋىم كەرەك. نەگىزىندە شاحتانىڭ، جەر استىنىڭ ەنەريگيا جۇيەسىن وقىعانمىن، وندا جوعارى ورمەلەۋدى ماعان ۇيرەتكەن جوق قوي. ءبىراق شىعۋ كەرەك. اكەمنىڭ بۇيرىعىنان بولەك وسىنى ىستەي المايمىن با دەگەن نامىس تا كەرنەپ بارادى. سودان نە كەرەك، اياعىما تەمىردى بايلاپ الىپ، قالش-قالش ەتىپ، باعانانىڭ باسىنا شىقتىم. مەن ورتاسىنا جەتكەندە اكەم ءوز باعاناسىنىڭ باسىنا شىققان ەدى، مەن شىققانشا سىمىن بايلاپ بولۋعا اينالدى. ەندى مەن دە بايلايىن دەسەم، سىمىم جوق! سويتسەم، قوبالجىپ جۇرگەندە جەرگە تاستاپ كەتىپپىن. جالما-جان ءتۇستىم دە، الىپ قايتا شىقتىم. ەكىنشى شىققاندا تەز شىققانىم ەسىمدە».
[caption id="attachment_19505" align="alignright" width="448"]
زاۋىت قۇرىلىسىندا جۇرگەن ەرلان ءاشىم (وڭ جاقتان ەكىنشى)[/caption]
بۇل وقيعا ارقىلى نامىس، جىگەر، مىنەز دەگەن ۇعىمداردى اتاپ كورسەتەدى. كاسىپكەر بولاتىن ادام موينىنا جۇكتەلگەن مىندەتتى اتقارا الماي قالارمىن دەپ ۇيالادى، ارلانادى، نامىستانادى، سودان كەلىپ جىگەرلەنىپ، ءوز-وزىن قايراپ، شىڭدالادى، سولايشا مىنەزى قالىپتاسادى دەيدى.
ەندى ەكىنشى وقيعاسىن قىسقاشا بايانداساق. بۇل سوۆەت ۇكىمەتىنىڭ قۇلاپ، جاس ەرلاننىڭ اۋىلداعى جۇمىسىنان شىعىپ، قالاعا كەلىپ، كاسىپ باستاپ كەتكەن ۋاقىتىمەن سايكەس كەلەدى (كاسىپتى قالاي باستاعانىنا الدا ورالاتىن بولامىز).
90-جىلداردىڭ ءبىرىنشى جارتىسى. ەرلاننىڭ ەكى پەشتىك شاعىن ناۋبايحاناسى بار. كۇندەگىسىن كۇندە، تاڭەرتەڭگىلىك دۇكەندەرگە ىستىق نان تاراتادى. ءسويتىپ جۇرگەندە ءبىر كۇنى جارىق سونەدى. ول كەزدە جارىقتىڭ ۇزاققا ءسونۋى ادەتتەگى جاعدايعا اينالعان. سۇراستىرىپ كورسە، جارىق بىر-ەكى ساعاتقا نە بىر-ەكى كۇنگە ەمەس، ءبىر جارىم ايعا ءبىر-اق ءسونىپتى. نە ىستەۋ كەرەك؟ كۇتىپ وتىرعان كليەنت بار، ەرتەڭگە دەيىن نان پىسىرمەسە كەلىسىم بۇزىلادى. نان ءپىسىرۋ ءۇشىن جارىق كەرەك... مىنە، وسى كەزدە باعاناعى نامىس پەن جىگەردەن پايدا بولعان كاسىپكەرگە (جالپى جاۋاپكەرشىلىكتى موينىنا الا بىلەتىن ادامدارعا) ءتان مىنەز شەشۋشى ءرول اتقارادى. جانتالاسىپ ءجۇرىپ، كەشكە دەيىن قالانىڭ مايقۇدىق دەپ اتالاتىن بولىگىنەن بوساپ قالعان بالاباقشانى تاۋىپ، قاراڭعى تۇسكەنشە سول جاققا ناۋبايحاناسىن كوشىرىپ ۇلگەرەدى. ءوزى سىمدارىن تارتىپ، توعىن رەتتەپ، تاڭعا دەيىن ناۋبايحاناشىلارمەن بىرگە جۇمىس ىستەيدى.
ەندى جارىقتى وسىلاي شەشتىم دەپ وتىرعاندا، ءبىر اپتادان كەيىن مايقۇدىقتىڭ ناۋبايحانا كوشىپ بارعان بولىگىندە قۇبىر قاتىپ، سۋ توقتاپ قالادى. قاشان دۇرىستالادى دەسە، كوكتەم شىعىپ، كۇن جىلىعاندا مۇز ەرىپ، وزدىگىنەن رەتتەلۋى ءتيىس دەگەن جاۋاپ الادى. جارىق سونگەندە كۇرەستىم، ەندى شامام جوق دەپ توقتاسا، ەشكىم كىنالاي المايتىن جاعداي. ءبىراق ەرلان سوڭعى مۇمكىندىك قالعانشا كۇرەسۋگە داعدىلانىپ ۇلگەرگەن. مايقۇدىقتىڭ جوعارى جاعىنداعى قۇبىرى قاتپاعان شاعىن اۋدانداردى ارالاپ، سۋ سۇراي باستايدى. اقىرى، اۋىلدان جاقىندا كوشىپ كەلگەن جىگىت اعاسىنا تاپ بولادى. ول كىسى شايىن بەرىپ، قوناق قىلىپ، سۋدى قانشا الساڭ دا، مەيلىڭ دەپ قۋانتىپ جىبەرەدى. سول كۇننەن باستاپ ناۋبايحانانىڭ يەسى ەرلان ءاشىم (باسىندا ءوزى، كەيىن ىنىلەرى، قىزمەتكەرلەرى) كۇن سايىن سول قايىرىمدى جاننىڭ ۇيىنەن قار ەرىگەنشە شانامەن سۋ تاسىپ شىعادى.
سويتكەن جاس ەرلاننىڭ – ءقازىر قىرىقتىڭ بەل ورتاسىنا شىققان ەرلان مىرزانىڭ «Nءاtige»، «220VOLT» دەپ اتالاتىن ەكى كومپانياسى بار. ەكەۋىن قوسا العاندا 800-دەن اسا ادام جۇمىس ىستەيدى. «Nءاtige» ءسۇت ونىمدەرىن شىعارادى، قاراعاندىدا ءسۇت ونىمدەرىن ەڭ كوپ ساتاتىن ساۋدا بەلگىسى. قاراعاندىدادان بولەك، استانا، پاۆلودار، ەكىباستۇس، كوكشەتاۋ، جەزعازعاننىڭ نارىعىندا دا بار. «220VOLT» ەلەكتر بۇيىمدارىن ساتادى، بۇل دا قاراعاندىدان بولەك، الماتى مەن استانادا جۇمىس ىستەيدى.
ەرلان ءاشىمنىڭ الەۋمەتي كاسىپكەر ەكەنىن دالەلدەيتىن مىسالدارعا توقتالماس بۇرىن، ونىڭ تاريحىن ايتىپ كەتۋدى ءجون كورگەن ەدىك، ايتىپ تاۋىسا الماي جاتىرمىز. ايتۋعا تۇرارلىق اڭگىمە عوي دەپ، جوعارىدا ايتىلعان ەكى كومپانيانىڭ باستالۋ تاريحىن دا اڭگىمەلەيىك. ول ەندى ءتىپتى قىزىق اڭگىمە...
(جالعاسى بار).
ارمان المەنبەت
