جاقىندا ماجىلىستە باسەكەلەستىكتى دامىتۋ جونىندەگى زاڭناماعا ەنگىزىلمەك وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلاردىڭ جوباسى تانىستىرىلدى. ونداعى قاراستىرىلعان شارالاردىڭ ءبىرى - تۇتىنۋشىلاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ جانە باسەكەلەستىك ورتاداعى بۇزۋشىلىقتاردى ازايتۋ ماقساتىندا زاڭناماعا ۇجىمدىق تالاپ-ارىز مەحانيزمىن ەنگىزۋ. Halyk Finance تالداۋ ورتالىعىنىڭ ساراپشىسى سانجار قالداروۆ بۇل ەلىمىزدە اۋىزدىقتاۋعا ونشا-مۇنا كونە بەرمەيتىن مونوپوليستەرمەن كۇرەستە مىقتى قۇرال بولا الاتىندىعىنا سەنىمدى، دەپ حابارلايدى Dalanews.kz.
ۇجىمدىق تالاپ-ارىز – تۇتىنۋشىلارعا قارسى مونوپوليالىق ارەكەتتەردەن زارداپ شەككەن ازاماتتاردىڭ سوتقا بىرلەسە جۇگىنۋى ارقىلى كەلتىرىلگەن شىعىندى وتەۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن قۇقىقتىق مەحانيزم.
«مۇنداي مەحانيزمنىڭ قازاقستاندا پايدا بولۋى مونوپولياعا قارسى زاڭنامانىڭ بۇزىلۋىنان زارداپ شەككەن تۇتىنۋشىعا كەلتىرىلگەن زالالدى وتەۋگە عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە ەلدە جاڭا مونوپوليستەردىڭ پايدا بولۋىن دا تەجەۋگە سەپ بولماق. زاڭ جوباسى بويىنشا، قۇقىقتارى بۇزىلعان تۇلعالار (تۇتىنۋشىلار) توبى سوتقا شىعىنداردى ءوندىرىپ الۋ ءۇشىن بىرگە جۇگىنە الادى. بۇل رەتتە سوتتىڭ تالاپ-ارىزدى قابىلداۋ ءۇشىن ول كەمىندە 30 ادامنىڭ اتىنان بەرىلۋى قاجەت. توپتىڭ نەگىزگى بەلگىسى – بۇزىلعان قۇقىقتار مەن شاعىمداردىڭ، ولاردى قورعاۋ تاسىلدەرىنىڭ بىرتەكتى بولۋى»، - دەيدى سانجار قالداروۆ.
ۇجىمدىق تالاپ-ارىز تەك شاعىمدانۋشىلار توبىنىڭ عانا ەمەس، سونداي-اق وسى قۇقىق بۇزۋشىلىقتان زارداپ شەككەن وزگە دە ىقتيمال تۇلعالاردىڭ اتىنان بەرىلۋى مۇمكىن.
«بۇل – «opt-out» مودەلى. مۇنداي مودەل اقش-تا كەڭىنەن قولدانىلادى جانە شاعىمدانۋشى توپقا قاتىسى بار، ءبىراق شاعىمعا قوسىلماعان نەمەسە وزدەرىنە زالال كەلتىرىلگەنىن بىلمەيتىن ادامداردىڭ دا قۇقىقتارىن قورعاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. پروسەسكە دەيىن زارداپ شەككەن بارلىق تۇلعاعا تالاپ-ارىزدىڭ بەرىلگەنى تۋرالى جاريا حابارلاما جىبەرىلەدى، قازاقستاندا مۇنداي حابارلامالار اشىق تۇردە نەمەسە ەلەكتروندى قۇجات ارقىلى تاراتىلاتىن بولادى. Opt-out مودەلىنىڭ باستى ارتىقشىلىعى – زارداپ شەككەندەر سانى مىڭداعان، ءتىپتى ميلليونداعان ادامدى قۇراعاندا، ولاردىڭ بارلىعىنىڭ مۇددەسى مىندەتتى تۇردە ەسكەرۋگە جاتاتىندىعىندا»، - دەيدى ساراپشى.
قازىرگى ۋاقىتتا قازاقستاندا انتيمونوپوليالىق زاڭدى بۇزۋ ارقىلى كەلتىرىلگەن شىعىندار نەگىزىنەن تەك مەملەكەتكە عانا ايىپپۇل تۇرىندە تولەنەدى. مىسالى، باعا بەلگىلەۋدە ءوزارا كەلىسىپ العان كومپانيالار مونوپوليالىق جولمەن تاپقان تابىسىنىڭ 5%-ىنا دەيىنگى كولەمىن ايىپپۇل رەتىندە تولەيدى. مونوپولياعا قارسى اگەنتتىكتىڭ دەرەگىنشە، سوڭعى ەكى جىلدا بيۋدجەتكە وسىنداي ايىپپۇلدار تۇرىندە 11 ملرد تەڭگە قاراجات تۇسكەن. الايدا مۇنداي ىستەردە، شىن مانىندە، باستى زارداپ شەگۋشىلەر – مەملەكەت ەمەس، قاراپايىم تۇتىنۋشىلار.
بقدا مالىمەتىنشە، ءاربىر جەكە تۇتىنۋشىنىڭ شىعىنى ورتا ەسەپپەن 3-5 مىڭ تەڭگە شاماسىندا بولادى. ال مۇنداي شاعىن سومانى ءوندىرۋ ءۇشىن ادامدار جەكە تالاپ-ارىزبەن سوتقا جۇگىنۋگە قۇلىقسىز. ونىڭ ۇستىنە، كوپ جاعدايدا تۇتىنۋشىلار ءوز قۇقىقتارىنىڭ بۇزىلعانىن بىلمەي دە جاتادى.
«وسى تۇرعىدا ۇجىمدىق تالاپ-ارىز ينستيتۋتىنىڭ پايدا بولۋى تۇتىنۋشىلاردىڭ قۇقىقتارىن كەڭىنەن قورعاۋعا جول اشادى. سونداي-اق ول ءىرى بيزنەستىڭ زاڭسىز ارەكەتتەرىنە قارسى قاراپايىم ازاماتتاردىڭ بىرىگىپ ارەكەت ەتۋىنە مۇمكىندىك بەرەدى. بۇل ينستيتۋت ەلىمىزدە جاڭا مونوپوليستەردىڭ پايدا بولۋىنا توسقاۋىل قويۋشى كۇشكە اينالادى. ۇجىمدىق تالاپ-ارىز مەحانيزمى سۇيىتىلعان گاز، اۋە بيلەتتەرى، دارى-دارمەكتى ساقتاۋ جانە تاسىمالداۋ سياقتى سالالاردا ءجيى قولدانىلۋى مۇمكىن»، - دەيدى ساراپشى.
جالپى العاندا، ساراپشىنىڭ پايىمداۋىنشا، ۇجىمدىق تالاپ-ارىز ينستيتۋتىنىڭ پايدا بولۋى قازاقستاندا باسەكەنى قورعاۋ مەن تۇتىنۋشىلاردىڭ قۇقىقتارىن نىعايتۋ باعىتىنداعى وڭ قادام بولماق. بۇل باستاما العاش رەت 2023 جىلدىڭ سوڭىندا جاريالانعان بولاتىن. كەيىن زاڭ جوباسى قايتا قاراۋعا جىبەرىلدى. بۇل جولعىسىندا تالاپ-ارىزدى بەرۋ ءتارتىبى، زالال كولەمىن انىقتاۋ مەن ونىڭ ورنىن تولتىرۋ مەحانيزمدەرى ناقتىلانعان.
«دەگەنمەن، بۇل مەحانيزمنىڭ ءىس جۇزىندە ءتيىمدى جۇمىس ىستەۋى ءۇشىن بقدا مەن وزگە دە قۇزىرلى ورگاندار زاڭنامالىق جۇمىستاردان بولەك، اقپاراتتىق-كوممۋنيكاسيالىق جۇمىستاردى كۇشەيتۋى قاجەت. سەبەبى بۇل رەفورمانىڭ ناتيجەسىنە مەملەكەت تە، قاراپايىم ازاماتتار دا بىردەي مۇددەلى»، دەپ ءسوزىن قورىتادى Halyk Finance تالداۋ ورتالىعىنىڭ ساراپشىسى.
بۇعان دەيىن الماتىدا بەرگەن نەسيەلەرىنىڭ ۇستەمە پايىزدىق سىياقى مولشەرلەمەسىن اسىرا بەلگىلەگەن التى ميكروقارجى ۇيىمنىڭ زاڭسىز ارەكەتتەرى اشكەرەلەنگەن بولاتىن.
