مەكەمە باسشىسى – ساياساتكەر ەمەس
بىزدەر ماقالامىزدا ونەر كوگىندە جۇلدىزداي جارقىراعان ازاماتتارىمىز ساياساتپەن ەمەس، مادەنيەت مەكەمەلەرىن تىزگىندەپ، ەلىمىزدىڭ رۋحاني-مادەني ومىرىنە ۇلەس قوسسا دەپ ماسەلە كوتەرگەن ەدىك.
ويلاڭىزشى، «قازاقكونسەرتتى» ۇزاق جىل باسقارعان التىنبەك قورازبايەۆتى ەشكىم وسىعان دەيىن ساياساتپەن اينالىستى دەپ ايتپادى عوي.
بولماسا، «ءقازاقفيلمنىڭ» باسشىسى، اقىن عافۋ قايىربەكوۆتىڭ بالاسى باقىت قايىربەكوۆ جالپاق جۇرتقا ساياساتكەر رەتىندە تانىلىپ كەتپەگەنىن ءبارىمىز بىلەمىز.
كەرەك دەسەڭىز، مادەنيەت مينيسترلىگىن باسقارىپ وتىرعان ارىستانبەك مۇحامەديۇلىن دا ەشكىم ساياساتكەر دەپ قابىلدامايدى. ول – بار بولعانى فۋنكسيونەر. سول سياقتى مەيرامبەك پەن توقتار دا ءبىر ونەر مەكەمەسىن باسقارسا، ولار ساياساتكەر بولىپ كەتپەيدى.
داعدارىستان كوز اشپاعان مادەنيەت وشاقتارى
كوپشىلىك قاۋىم «بۇل پاقىر مەيرامبەك پەن توقتاردى نەگە باسشى قىلۋعا اڭسارى اۋا قالدى؟» دەپ ويلايتىنى انىق. جۇرتتىڭ بۇلايشا باس قاتىرۋى ورىندى. جوعارىدا اتى اتالعان جىگىتتەردى نەگە باسشىلىق قىزمەتتە كورگىمىز كەلەتىنىن سىزدەرگە ەندى تارقاتىپ ايتىپ بەرەيىك.
بىرىنشىدەن، مەيرامبەك تە، توقتار دا – اۋقاتتى، اقشالى ادامدار. ولار اتاعىن دا، اقشاسىن دا تازا ەڭبەكپەن تاپتى. بۇعان ەشقانداي قاداعالاۋشى مەكەمەنىڭ داۋى بولماسى انىق. مەيرامبەك ميلليون دوللار ۇستاپ، ونى جاراتقان ادام.
تاعى دا قايتالاپ ايتايىق، ول – ميلليوندارىن تازا ەڭبەكپەن تاپتى. ال تازا ەڭبەكپەن قوماقتى اقشا تاپقان ادام مەملەكەتتىڭ قارجىسىنا قول سۇقپايدى. مەملەكەتتىڭ مەكەمەگە بولگەن قارجىسىنا كوز الارتپايدى.
ونىڭ ۇستىنە مەيرامبەك تە، توقتار دا – اقىل توقتاتقان يماندى جىگىتتەر. سوندىقتان ولار مەملەكەتتىڭ اقشاسىن ەشقاشان تالان-تاراجعا تۇسىرمەس ەدى.
قازىرگى تاڭدا كوپتەگەن مادەنيەت مەكەمەلەرى ىلدە-بايلاپ كۇنىن ارەڭ كورىپ وتىرعانىن ءبارىمىز بىلەمىز. ەندى ءبىرى «قازاقكونسەرت» سياقتى قىسقارىپ جاتىر. اڭگىمەنىڭ اشىعىن ايتساق، بىزدەگى مادەنيەت مەكەمەلەرىنىڭ ءبارى داعدارىستى جاعدايدا ءومىر سۇرۋدە.
رەسپۋبليكا سارايى مەن فيلارمونيا نە كۇيدە؟
الماتىداعى جامبىل اتىنداعى فيلارمونيانى مىسالعا الىڭىزشى، ىشىنە ەنسەڭىز، كەڭەس زامانىنان بەرى جوندەۋ كورمەگەن قابىرعالارى جانە سول كەزدەگى جيھازدار ەڭسەڭىزدى باسىپ، كوڭىلىڭىزدى ءتۇسىرىپ جىبەرەدى.
فيلارمونيانىڭ نەندەي ىسپەن اينالىسىپ جاتقانىن ەشكىم بىلمەيدى. تەك قانا مەملەكەتتىڭ بولگەن قارجىسىمەن كۇنەلتۋدە. ەگەر وسى مەكەمەگە مەيرامبەك باسشى بولىپ، اپتا سايىن قىزىقتى كونسەرت ۇيىمداستىرسا، مەيرامبەكتىڭ اتى ءۇشىن قانشاما ادام بارىپ، سول كونسەرتكە كەلەدى. ناتيجەسىندە فيلارمونيانىڭ جاعدايى جاقسارىپ، ۇلتتىق ونەرىمىز دامىعان بولار ەدى. بۇدان كىم ۇتادى؟ ارينە، قازاق مادەنيەتى ۇتار ەدى.
قازىرگى تاڭدا الماتىدا داۋ-شاردان كوز اشپاعان الماتى قۋىرشاق تەاترى بار. بۇل دا – الماتىداعى دۇرىس باسشىعا مۇقتاج مەكەمەنىڭ ءبىرى.
الماتىنىڭ ماڭدايىنا بىتكەن رەسپۋبليكا سارايى تاياۋدا عانا كۇردەلى جوندەۋدەن ءوتىپ، جۇرتشىلىققا ەسىگىن ايقارا اشتى. بۇل ءۇشىن الماتى قالاسى اكىمدىگىنە العىستان باسقا ايتارىمىز جوق.
ۇلكەن سارايىمىز زامان تالابىنا ساي جاڭارىپ، جاساردى. سىرتىنان قاراساڭ، مەرەيىڭ ءوسىپ، كەۋدەڭدى قۋانىش سەزىمى بيلەيدى. ءبىراق قۋانىشىڭ سارايعا جاقىنداپ، ىشىنە ەنگەندە سۋ سەپكەندەي باسىلادى.
جاسارىپ، جاڭارعان سارايىڭىزدىڭ الدىنان ءسىزدى كەڭەس زامانىنان بەرى بيلەتتى ارزانعا الىپ، قىمباتقا پۇلدايتىن الىپساتارلار قارسى الادى. اينالامىز جاڭارىپ جاتقاندا رەسپۋبليكا سارايى باسشىلارىنىڭ زامان تالابىنا ساي جۇمىس ىستەۋگە ۇمتىلماعانىن قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟
ايتىڭىزشى، رەسپۋبليكا سارايى قاراپايىم حالىقتىڭ قالتاسىن قاعاتىن ورىن با؟ ەگەر توقتار سەرىكوۆ رەسپۋبليكا سارايىنىڭ ديرەكتورى بولسا، كابينەتىندە قامالىپ وتىرماي، سىرتقا شىعىپ، الىپساتارلاردى جونگە سالار ەدى.
ول وسىلايشا 30-40 جىلدان بەرى جالعاسىپ كەلگەن الىپساتارلىق ىسكە ءبىر-اق كۇندە تىيىم سالاتىنىنا سەنىمدىمىز. بۇدان نە جامانشىلىق كورەسىز؟
ال رەسپۋبليكا سارايىنىڭ ىشىنە ەنسەڭىز، بازارعا كىرگەندەي بولاسىز. سارايدىڭ جانىنداعى جەراستى جولىنداعى دۇڭگىرشەكتە 60-70 تەڭگە تۇراتىن ءبىر قۇتى سۋدى رەسپۋبليكا سارايىنىڭ ىشىنەن 200-300 تەڭگەگە ساتىپ الاسىز. وسىلايشا ەلىمىزدىڭ مادەنيەت نىسانى الدەبىرەۋلەردىڭ بايلىعىن ەسەلەۋدىڭ ورداسىنا اينالىپ كەتكەنىن كورىپ، كوڭىلىڭ قۇلازيدى.
ىنساپ پەن يماندىلىق
بۇگىندە مادەنيەت مەكەمەسىن باسقارۋ ءۇشىن سونشالىقتى ءبىلىم مەن بىلىك قاجەت دەيسىز بە؟ بۇلاي ويلاساڭىز، قاتتى قاتەلەسەسىز. ءقازىر حالىق باسشىدان ىنساپ پەن يماندىلىقتى عانا قاجەتسىنەدى. قارجىنىڭ زاڭ اياسىندا جۇمسالۋىن بۋحگالتەردىڭ ءوزى-اق قاداعالايدى. بولعان-بىتكەنى وسى.
قازاقشا ءبىر اۋىز ءسوز بىلمەيتىن مۇرات مۇتىرعانوۆقا كەزىندە قانات ساۋدابايەۆ باسقارعان الماتى سيركىنىڭ تىزگىنىن سەنىپ تاپسىردىق قوي. مۇنىڭ جانىندا ءبىر مادەنيەت مەكەمەسىن مەيرامبەك پەن توقتارعا سەنىپ تاپسىرۋعا بولماي ما؟
ەكىنشىدەن، ءبىزدىڭ نازارىمىزدى اۋدارىپ وتىرعان مەيرامبەك تە، توقتار دا – شىعارماشىلىقتىڭ ءارى ءىستىڭ ادامدارى. ولار الپىسقا كەلگەنشە جاستارمەن جاعالاسىپ، ساحنادا ءان ايتپايدى. قازاقتىڭ شوۋ-بيزنەسىندە مەيرامبەك، توقتار، ساياتتار شىعار بيىگىنە شىعىپ، ءوز ماقساتتارىنا قول جەتكىزىپ قويعان. ەندى ولاردى ەشكىم ءوز ورنىنان قوزعاي المايدى.
ماسەلەن، ءوزىمىز ءسۇيىپ تىڭدايتىن توقتار سەرىكوۆ ءقازىر مال شارۋاشىلىعىمەن بەلسەندى تۇردە اينالىسىپ ءجۇر. نەشە ءتۇرلى سايگۇلىكتەردى باپتاپ، قازاقتىڭ اتبەگىلىك قاسيەتىنە جان بىتىرۋدە. بىزدەر «توقتار فەرمەر بولىپ كەتتى» دەپ كىنالاعان جوقپىز. قايتا ونىڭ بۇل سالادا تابىستى جۇمىس ىستەپ جۇرگەنىنە ءبارىمىز قۋاندىق. قىرىقتىڭ قىرقاسىنا شىققان ازاماتتار ءدال ءقازىر ەلگە ەڭبەك ەتەتىن جاستا. سوندىقتان ولارعا مۇمكىندىك بەرۋ كەرەك.
ءبىر شارۋاشىلىقتى ۇرشىقشا ءۇيىرىپ وتىرعان توقتاردىڭ ءبىر مادەنيەت مەكەمەسىنىڭ جۇمىسىن جولعا قويا المايدى دەگەنگە ءوز باسىم سەنە المايمىن.
ەلگە قىزمەت ەتۋ
ءبىز «باسشى بولىڭدار» دەگەن ۇسىنىسىمىزعا بولا ەشكىم ولارعا ءبىر مەكەمەنىڭ تىزگىنىن تاپسىرا سالمايتىنى انىق. ءبىراق مەيرامبەك پەن توقتار ۇلتقا، ەلگە قىزمەت ەتۋدى ويلاسا، بۇل باعىتتا ەركىن قيمىلداۋىنا تولىق قاقىسى بار. مىسالى، توقتار ورىس تىلىندە ءان شىرقايتىن ماقپال باستاعان انشىلەردى سىنعا العانىن ءبارىمىز بىلەمىز. بۇدان توقتاردىڭ ۇلت ءۇشىن جانى اۋىراتىن ازامات ەكەنىن اڭعارۋعا بولادى. ونىڭ كوكەيىن تۇرتپەكتەگەن ويلار، بولاشاقتا قوعامدىق ومىرىمىزدە بەلسەندى ارەكەتكە كوشۋىنە ىقپال ەتكەنىن قالايمىز.
بۇگىندە بىزدەر ەلگە قىزمەت ەتۋگە اڭسارى اۋعان ونەر ادامدارى قىزمەتكە ۇمتىلسا، ونى مانساپقور دەپ سوگە جاماندايمىز. بۇل – كەڭەس زامانىنداعى ساناعا ءسىڭىسىپ قالعان كەرتارتپا قاسيەت. وسى ءبىر جامان قاسيەتتەن ارىلۋىمىز كەرەك.
ەگەر ۇلتجاندى ازاماتتارىمىز مەكەمە باسقارسا، ولاردى سوگە جامانداۋدىڭ قاجەتى جوق. قايتا قۋانىپ، قولداۋ ءبىلدىرۋىمىز كەرەك.
نۇرلان جۇماحان
