بۇگىن الماتى قالاسىندا «نۇر وتان» پارتياسى ءتوراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى مۇحتار قۇل-مۇحاممەدتىڭ توراعالىعىمەن وتكەن دوڭگەلەك ۇستەل باسىنداعى كەزدەسۋ بارىسىندا بۇل ماسەلە باستى تاقىرىپقا اينالدى، – دەپ حابارلايدى "نۇر وتان" سايتى.
جەر رەفورماسىن تالقىلاۋعا قازاقستاننىڭ عىلىمي جانە شىعارماشىلىق ينتەلليگەنسياسىنىڭ جۇزگە جۋىق وكىلى قاتىستى. ولاردىڭ ىشىندە قازاقستاننىڭ ۇلتتىق عىلىمي اكادەمياسىنىڭ ءتوراعاسى مۇرات جۇرىنوۆ، قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ جەتەكشىسى نۇرلان ورازالين، حالىق ارتىستەرى بيبىگۇل تولەگەنوۆا، ءاسانالى ءاشىموۆ، ەسكەندىر حاسانعالييەۆ، لاكي كەسوگلۋ، تانىمال عالىم-اكادەميكتەر تورەگەلدى شارمانوۆ، ەدىل ەرعوجين، امانجول قوشانوۆ، ناعيما ايتقوجينا مەن ءاليا بەيسەنوۆا، بەلگىلى جازۋشىلار سماعۇل ەلۋباي، بەكسۇلتان نۇرجەكەيەۆ پەن ۆالەريي ميحايلوۆ جانە دە شىعارماشىلىق وداقتاردىڭ جەتەكشىلەرى مەن الماتىلىق جوو رەكتورلارى قاتىستى.
سونىمەن قاتار، كەزدەسۋگە ق ر ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى ەرلان ساعادييەۆ پەن ق ر مادەنيەت جانە سپورت ۆيسە-مينيسترى عالىم احمەدياروۆ قاتىستى.
جينالعاندار الدىندا ءسوز العان مۇحتار قۇل-مۇحاممەد جەر رەفورماسى جونىندەگى كوميسسيا مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسىمەن قۇرىلعانىن جانە دە جەر كودەكسىنىڭ قوعامدا ۇلكەن داۋ تۋدىرعان ءبىرقاتار نورمالارىنا نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆتىڭ ءوزى موراتوريي ەنگىزگەنىن جەتكىزدى.
«نۇر وتان» پارتياسى ءتوراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى ەلباسىنىڭ جەر رەفورماسىنىڭ جالپىحالىقتىق تالقىلاۋىن ۇيىمداستىرىپ، ونىڭ تۇپكىلىكتى ءمانىن ءاربىر قازاقستاندىق ازاماتقا جەتكىزۋ مىندەتىن قويعانىن ايتىپ ءوتتى. ەنگىزىلىپ وتىرعان جاڭالىقتاردى جالپىحالىقتىق دەڭگەيدە قاراستىرۋ جۇمىسىندا ەلىمىزدى قوعامدىق-ساياسي جانە الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جاڭعىرتۋدا ءاردايىم الدىڭعى شەپتە كەلە جاتقان قازاقستاندىق ينتەلليگەنسيا ايرىقشا ورىن الۋى ءتيىس.
«ەلباسىمىز حالىقتىق مۇددەنىڭ ول ءۇشىن العاشقى ورىندا ەكەنىن تاعى ءبىر مارتە دالەلدەدى. بۇنداي كەڭ اۋقىمدى جالپىۇلتتىق ديالوگ قازاقستاندىقتاردى مازالاپ وتىرعان جەرگە قاتىستى بارلىق ماسەلەلەردى شەشۋگە مۇمكىندىك بەرەتىنى ءسوزسىز»، - دەدى كەزدەسۋ بارىسىندا مۇحتار قۇل-مۇحاممەد.
قازاقستان اۋماعىندا اۋىل شارۋاشىلىق ماقساتتا ءجۇز ميلليوننام استام گەكتار القاپ پايدالانىلادى. جەرگە جەكە مەنشىك ينستيتۋتى ورناعاننان كەيىنگى 13 جىلدا وسى جەردىڭ نەبارى 1،3 ميلليون گەكتارى، ياعني ءبىر پايىزدان ءسال اساتىن القاپ ساتىپ الىندى. قالعان جەرلەر جالعا الىنىپ وتىر.
شەتەلدىك كومپانيالاردىڭ قازاقستاندا اۋىل شارۋاشىلىق ماقساتتاعى جەرلەردى جالعا الۋ قۇقىعى 2003 جىلدان بەرى ەنگىزىلگەن. قازىرگى كەزدە ولار نەبارى 65 مىڭ گەكتار جەردى، ياعني 0،065% القاپتى جالعا الۋدا.
سول سەبەپتى شەتەلدىكتەر قازاقستاندىق جەرلەردى جاپپاي جالعا الىپ جاتىر دەگەن اقپارات شىندىققا ساي كەلمەيدى.
مۇحتار قۇل-مۇحاممەد جينالعاندارعا جەردى جالعا بەرۋ ينستيتۋتى اگرارلىق سەكتورعا ۇزاق مەرزىمدىك كاپيتال تارتۋ ءۇشىن قاجەت ەكەنىن ايتتى. ونسىز اۋىل شارۋاشىلىق سەكتوردىڭ وتاندىق ەكونوميكانىڭ لوكوموتيۆىنە اينالۋى ەكىتالاي.
«نۇر وتان» پارتياسى ءتوراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى ازاماتتاردىڭ الاڭداۋىنا ەش نەگىزدىڭ جوق ەكەنىن، سەبەبى جەر ماسەلەسىنە قاتىستى مەملەكەت باسشىسىنىڭ ۇستانىمى بەرىك ەكەنىن قاداپ ايتتى. قازاقستاندىق جەردىڭ شەتەل ازاماتتارى مەن كومپانيالارىنا ساتىلۋىنا پرەزيدەنت تۇبەگەيلى قارسى. بۇل ماسەلە وتاندىق زاڭنامادا انىق كورسەتىلگەن جانە دە ونىڭ ساقتالۋى قاتاڭ باقىلاۋدا.
«سوڭعى وزگەرىستەرگە سايكەس شەتەلدىك ينۆەستورلار ءۇشىن اۋىلشارۋاشىلىق باعىتتا پايدالانىلاتىن جەرلەردى بۇرىڭعىداي جالعا الۋ مۇمكىندىگى ساقتالعان، ونىڭ ءوزى قاتاڭ شارتتارمەن بەرىلەدى. جالعا الۋدىڭ ەڭ ۇزاق مەرزىمى عانا 10-نان 25 جىلعا ۇزارتىلعان»، - دەپ اتاپ ءوتتى مۇحتار قۇل-مۇحاممەد.
زيالى قاۋىم وكىلدەرى مەملەكەت باسشىسىنىڭ جەر ماسەلەسىن جالپىحالىقتىق تالقىلاۋعا شىعارۋ جونىندەگى شەشىمىن تولىعىمەن قولدادى.
«پرەزيدەنت وسى ماسەلەنىڭ ءتۇيىنىن تارقاتتى. مەملەكەت باسشىسى ءۇشىن دە، بارلىق قازاقستاندىقتار ءۇشىن دە جەر ۇعىمى قاسيەتتى مانگە يە. ءبىزدىڭ كەڭ-بايتاق جەرىمىزدىڭ ەشبىر بولىگىن ەشۋاقىتتا شەتەلدىكتەر يەلەنبەيدى. دەگەنمەن، جەر ەلىمىزدىڭ ەكونوميكاسىنا پايدا اكەلۋى ءتيىس. شەتەلدىك ينۆەستيسيالاردى تارتىپ، اۋىل شارۋاشىلىق جەرلەردى وڭدەۋدىڭ زاماناۋي تەحنولوگيالارىنان نەگە باس تارتۋىمىز كەرەك؟ بۇل دۇرىس ەمەس دەپ ويلايمىن. سول سەبەپتى مەن شەتەلدىك ينۆەستورلاردىڭ جەردى جالعا الۋىن قولدايمىن. اشۋعا بوي الدىرماۋىمىز قاجەت»، - دەدى ق ر ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ ءتوراعاسى مۇرات جۋرينوۆ.
كەزدەسۋدە، سونداي-اق، قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ ءتوراعاسى نۇرلان ورازالين ءسوز الدى. ول سەنبى كۇنى استانادا وتكەن جەر ماسەلەسى جونىندەگى كوميسسيانىڭ العاشقى وتىرىسىنىڭ ناتيجەلەرىن قازاقستاننىڭ عىلىمي جانە شىعارماشىلىق ينتەلليگەنسيا وكىلدەرى جوعارى باعالايتىنىن ايتىپ ءوتتى. سەناتور كوميسسيا مۇشەلەرىنىڭ قۇرامى ساۋاتتى ىرىكتەلگەنىن ايتتى.
«مەملەكەت باشىسى وتە دۇرىس شەشىم قابىلدادى. جەر رەفورماسى جونىندەگى كوميسسيانىڭ قۇرامىنا قوعامنىڭ بارلىق سالالارىنىڭ، قازاقستاننىڭ بارلىق وڭىرلەرىنىڭ وكىلدەرى كىرگەن. ءاربىر ازامات وسى وزەكتى ماسەلە بويىنشا ءوز پىكىرىن اشىق بىلدىرە الادى»، - دەپ تولىقتىردى ءوز ءسوزىن نۇرلان ورازالين.
حالىق ءارتىسى بيبىگۇل تولەگەنوۆا ازاماتتاردى جەر رەفورماسىن تالقىلاۋ كەزىندە سالماقتىلىق ساقتاۋعا شاقىرىپ، تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ قازىرگى جەتىستىكتەرىنىڭ بارلىعى بەيبىتشىلىك، تۇراقتىلىق پەن بىرلىك ارقاسىندا قول جەتكىزىلگەنىن اتاپ ءوتتى.
بەدەلدى قازاقستاندىق عالىم-ەكونوميست راحمان الشانوۆ جينالعانداردىڭ نازارىن بارلىق دامىعان ەلدەردە جەر ەكونوميكانىڭ دامۋى ءۇشىن قىزمەت ەتەتىن قۋاتتى كاپيتال ەكەنىنە اۋداردى.
«ءبىز ءوزىمىزدىڭ اۋىل شارۋاشىلىق جەرلەرىمىزدى ينۆەستيسيا تارتۋ قۇرالى رەتىندە قاراستىرۋىمىز قاجەت. ونىڭ كومەگىمەن ءبىز اگرارلىق سەكتوردى دامىتىپ، استىق ونىمدىلىگىن ارتتىرىپ، مال باسىن كوبەيتۋ، شيكىزات وڭدەۋ كولەمىن ارتتىرىپ، جاڭا كاسىپورىندار سالىپ، ەكسپورتقا شىعارۋ، ون مىڭداعان جۇمىس ورىندارىن قۇرۋعا جانە دە وسىلايشا اۋلىمىزدىڭ جاعدايىن جاقسارتۋعا مۇمكىندىك الامىز. جەرىمىزگە دەگەن شىنايى جاناشىرلىق دەپ وسىنى ايت. ءوز باسىم مەملەكەت باسشىسى اۋىل شارۋاشىلىعىن دامىتۋ ماسەلەرىنە قاتىستى وسىنداي زاماناۋي كوزقاراس ۇستاناتىنىنا قۋانىشتىمىن»، - دەپ قورىتىندىلادى «تۇران» ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ رەكتورى راحمان الشانوۆ.
قازاقستاننىڭ عالىمدارى، مادەنيەت مەن ونەر قايراتكەرلەرى جەر رەفورماسىن حالىق اراسىندا تۇسىندىرۋگە بەلسەنە اتسالىساتىنىن ايتتى.
«نۇر وتان» پارتياسى وسى سياقتى كەزدەسۋلەردى تۇراقتى تۇردە قازاقستاننىڭ بارلىق وڭىرلەرىندە وتكىزەدى.
