وسىعان قاتىستى كولەمدى ماقالا جاريالاعان فرانسۋزدىڭ Le Monde باسىلىمى "اقش-تان تارالاتىن الگىندەي پلاتفورمالار ورتا ازياداعى اۆتوريتارلى بيلىكتىڭ بۇيرىعىنا باعىنۋدا" دەيدى.
"ويتپەسكە امالى جوق، بۇلقىنار بولسا، ميلليونداعان وقىرمانىن جوعالتادى، ايماقتاعى تۇراقتى تابىسىنان قاعىلادى. سوعان قاراعاندا امەريكالىق الەمجەلىلەر ورتا ازياداعى اۆتوريتارلى بيلىكتىڭ ىڭعايىنا جىعىلىپ، ىمىراعا كەلەتىن سىڭايلى"، – دەيدى ماقالا اۆتورى ەمانۋەل گرينشپان.
باسىلىم ءسوز بوستاندىعىن سۇزگىدەن وتكىزەتىن تاۋەلسىز ۇيىمداردىڭ زەرتتەۋىنە سۇيەنىپ، قازاقستانداعى ينتەرنەتكە "بودان" دەگەن باعا بەرەدى.
"Freedom Houseء-دىڭ مالىمەتىنشە قازاقستان بيلىگى ينتەرنەتتى قالاعان ۋاقىتىندا تۇساۋلاي الايدى. ءسوز بوستاندىعى يلليۋزيا، شىن مانىندە بيلىك الەمجەلىدەگى اۋديتوريانى الىسقا ۇزاتپاي، قاجەت كەزدە اۋىزدىقتاپ وتىرادى.
قاراشانىڭ باسىندا اقپارات مينيسترلىگى "زياندى كونتەنتپەن كۇرەسەمىز" دەگەندى جەلەۋلەتىپ Facebook-پەن ءسوز بايلاسىپ الدى. بۇدان بىلاي سۋكەربەرگ كومانداسىنان كۇماندى كونتەنتتىڭ قايدان تاراعانىن تالاپ ەتەتىن قۇقى بار»، – دەيدى ماقالا اۆتورى.
...
فرانسۋز باسىلىمىنىڭ جازعانىنداي قازاقستان Facebookء-تى ساباسىنا تۇسىرگەنىن، مۇنداي مۇمكىندىككە ورتا ازيادا العاشقى بوپ قول جەتكىزگەنىن ماقتان تۇتادى. ال Facebook، Instagram جانە WhatsApp سەكىلدى الەمجەلىلەرگە يەلىك ەتەتىن Meta كومپانياسى دەموكرات ەلدەردە قوعام سىنىنا ۇشىراۋدا.
اقش پەن باتىستاعى كوزى قاراقتى قاۋىم سۋكەربەرگتىڭ دەموكراتيالىق قۇندىلىقتارعا ادالدىق تانىتا الماعانىن، جەلى قولدانۋشىلارىنىڭ قاۋىپسىزدىگىنەن بۇرىن قاراقان باسىنىڭ قامى مەن قۋ قۇلقىندى جوعارى قويعانىن بەتىنە باسۋدا.
"البەتتە، Meta مۇنى مويىنداماس. ولار اقشاعا كەلگەندە اشكوزدەنىپ كەتەدى. ورتا ازياداعى اۆتوريتارلى رەجىمدەرمەن اۋىز جالاسقانىن اقتاپ الۋعا تىرىسادى. ولارمەن ءپاتۋالاسپاعانىن ايتىپ، بەت باقتىرماي وتىر. اتالعان ايماقتا سوڭعى 30 جىل بويىنا دەموكراتيالىق وزگەرىس بولعان ەمەس، بەتبۇرىس تا بايقالمايدى"، – دەيدى Le Monde.
باسىلىم Meta-عا حابارلاسىپ، ولاردىڭ ورتا ازيا بيلەۋشىلەرىمەن نەندەي بايلانىسى بارىن انىقتاۋعا تىرىسقان. اسىرەسە قازاقستانعا كەلگەندە قىراعىلىق تانىتقان ماقالا اۆتورى Facebookء-تىڭ ءبىزدىڭ بيلىكپەن اۋىز جالاسقانىنا سەنىمدى.
"Facebookء-تىڭ ەجەلدەن كەلە جاتقان ەرەجەلەرى بار. ءبىز بۇدان اۋىتقىمايمىز. بيلىكتىڭ ىعىنا جىعىلۋ ساياساتى ءبىزدىڭ تانىم-تۇسىنىكپەن قابىسپايدى. قازاقستانعا قاتىستى شارتتىڭ وزگەلەرگە قويىلار تالاپتان وزگەشەلىگى جوق"، – دەيدى Meta-نىڭ وكىلى بەن ماككوناگي.
...
Statcounter.com سايتىنىڭ زەرتتەۋىنشە 20 ملن-عا جەتەقابىل تۇرعىنى بار قازاقستاندا Meta-نىڭ (سونىڭ ىشىندە Facebook پەن Instagram-نىڭ) نارىقتاعى ۇلەسى 23 پايىز.
Facebookء-تىڭ باستى باقتالاسىنىڭ ءبىرى ۆكونتاكتە جەلىسىنىڭ سۇرانىستان قالىپ، قۇلدىراۋ ۇستىندە. رەسەيلىك پلاتفورمانىڭ نارىقتاعى ۇلەسى شامامەن 13-15 پايىز.
Le Monde باسىلىمى ۆك-نىڭ 2014 جىلدان بەرى ءفسب-نىڭ باقىلاۋىندا ەكەنىن ايتادى.
ال الەۋمجەلىنى اۋىزدىقتاۋ تۋرالى يدەيا قالاي تۋدى؟ قازاقستان كىمنەن ۇلگى الىپ ءجۇر؟ كىمنىڭ جولىمەن جۇرگىسى بار؟
وسىنىڭ توڭىرەگىندە ويلانىپ-تولعانعان فرانسۋز ءتىلشىسى بۇعان تەرىسكەيدەگى كورشىمىزدىڭ اسەرى بولعانىنا كۇماندانبايدى.
"ورتا ازيا ەلدەرىن كرەمل يدەولوگتارى "بۇزدى". شەتەلدىك الەۋمجەلىلەردى تىزگىندەۋدى ءجون كورىپ وتىرعان رەسەي دۋماسى ءتيىستى زاڭنامانى قابىلداۋعا قۇلشىنىپ وتىر. بۇدان قازاقستان دا تىسقارى قالعان جوق.
ونىڭ ۇستىنە ەكى ەلدىڭ بيلىگى دە حالىقتىڭ جاعدايىنان حاباردار، ەرتەڭ ءدۇمپۋ تۋسا، بۇعان ءبىرىنشى كەزەكتە الەمجەلىلەر ىقپال ەتەرىن جاقسى تۇسىنەدى. الەۋمەتتىك جەلىدەن باستالعان ونلاين ەرەۋىل كوشەگە كوشكەنىن قالامايدى.
بيلىكتىڭ ۇشار باسىندا وتىرعان توپ بەلارۋستەگى بۇلىكتىڭ ءوز جەرىندە قايتالانعانىن قالامايدى. لۋكاشەنكو ينتەرنەتكە يە بولا الماي قالدى، الەمجەلىدەن باستالعان نارازىلىق الاڭداعى ميتينگىگە ۇلاستى"، – دەيدى ماقالا اۆتورى.
...
فرانسۋز باسىلىمى رەسەيدىڭ ورتا ازيادان وڭايشىلىقپەن كەتپەسىن بولجايدى. كرەمل ايماقتى ۋىسىندا ۇستاۋعا امەريكالىق پلاتفورمالار كەدەرگى كەلتىرىپ وتىر دەپ پايىمدايدى.
ماسكەۋ ايماقتىڭ دەموكراتياعا بەت بۇرعانىن مۇلدە قالامايدى. امەريكادان تارالاتىن الەمجەلىلەردى قۇبىجىققا اينالدىرىپ، ايماقتاعى بيلەۋشىلەردىڭ زارە-قۇتىن قاشىرۋدا.
كرەمل:
"فەيسبۋك باستاعان الەمجەلىلەر بايدەننىڭ باقىلاۋىندا. ولار سەندەردى تالقانداۋدى، تاقتان تايدىرۋدى كوزدەيدى. ولاردى بۇعاتتاۋدان وزگە امال جوق، ەرتەڭ توبەڭە شىعىپ، اڭگىرتاياق ويناتادى. سەندەر قىزعىشتاي قورعايتىن جۇيەنىڭ كۇلىن كوككە ۇشىرادى" دەپ ورتا ازيانى اقش-قا قارسى قويىپ وتىر.
كرەمل اقش-تا جاسالعان پلاتفورمالارمەن ات قۇيرىعىن ۇزىسۋگە ءازىر. ورتا ازيا دا وسى جولمەن جۇرگەنىن قالايدى.
ءسوي دەگەن ماقالا اۆتورى: "ماسكەۋ تۇپتىڭ-تۇبىندە وسى ماقساتىنا جەتەدى" دەپ تۇسپالدايدى.
"كرەمل امەريكالىق الپاۋىت كومپانيالارعا قوماقتى ايىپپۇل سالىپ، كۇن كورسەتپەۋدە. كەيىنگى كەزدە ولاردىڭ پلاتفورماسىن ءبىراز ۋاقىتقا باياۋلاتىپ تاستاپ ءجۇر. اسىرەسە YouTube پەن Twitter-گە ەرەكشە شۇيلىگىپ العان.
ماسكەۋ قىسىمدى كۇشەيتە تۇسپەسە، بوساتۋى نەعايبىل. ءپۋتيننىڭ ماڭايىنداعى توپ كوسەمدەرىنىڭ كوڭىلىنەن شىعۋ ءۇشىن وسىنداي قادامعا بارۋدا. كرەمل بۇل ناۋقاندى ۇدەتە تۇسەدى"، - دەيدى گرينشپان.
فرانسۋز باسىلىمىنىڭ بولجامىنشا، رەسەي وسى ارقىلى ءوز ىشىندەگى جانە ورتا ازياداعى اۋديتوريانىڭ نازارىن رەسەيلىك پلاتفورمالارعا بۇرماق. سونىڭ ءبىرى – Rutube. الايدا تانىمالدىعى مەن ىڭعايلىلىعى جاعىنان ول YouTubeء-تىڭ شاڭىنا دا ىلەسە المايدى.
ساياساتتانۋشى پيتەر راتلەندتىڭ ايتۋىنشا YouTube-تى بلوكتاعان جاعدايدى ءپۋتيننىڭ بيلىگى قازىرگىگە قاراعاندا الدەقايدا سويقان سانكسياعا ۇشىراۋى مۇمكىن. ودان بۇرىن YouTube-پەن كۇن كورىپ وتىرعان رەسەيدىڭ ءوز ىشىندە جۇزدەگەن، مىڭداعان ادام بۇعان قارسى شىعادى.
YouTubeء-تى بلوكتاۋدىڭ اياعى جالپىحالىقتىق ەرەۋىل ۇلاسۋى مۇمكىن. ول اۋقىمى جاعىنان ناۆالنىي ۇيىمداستىرعان ميتينگىدەن دە اسىپ تۇسەدى.
"قازاقستاننىڭ ىرگەسىندەگى وزبەكستان دا رەسەيدەن ۇيرەنگەنىن ىستەپ، الەۋمەتتىك جەلىنى كۇشپەن باعىندىرۋعا تىرىسۋدا. ميرزيايەۆتىڭ ينتەرنەت-جاندايشاپتارى 35 ملن تۇرعىنى بار ەلدە Facebook پەن YouTube، Telegram سەكىلدى تانىمال جەلىلەردى بۇعاتتاپ تاستادى تۇنەۋكۇنى. وزبەكتەر سول كۇنى-اق باس كوتەردى. بيلىكتىڭ بۇيرىعىنا قارسى شىعۋدان قايمىققان جوق. مۇندايدى كۇتپەگەن ۇكىمەت سول كۇنى-اق رايىنان قايتىپ، الەمجەلىلەردى قايتا اشتى"، - دەيدى Le Monde.
...
ماقالا اۆتورىنىڭ ايتۋىنشا اقش-تان تارالاتىن الەۋمەتتىك جەلىلەر رەسەي مەن ورتا ازياعا قاتىستى قانداي شەشىم قابىلدارىن بىلمەي، داعدارىپ ءجۇر.
ءبىر پاراسى، سونىڭ ىشىندە Twitter مەن LinkedIn كرەملمەن ىمىراعا كەلۋدەن باس تارتىپ، وپپوزيسيا وكىلدەرىنىڭ پاراقشاسىن بلوكتاۋدى تالاپ ەتكەن ماسكەۋدىڭ بەتىن قايتارعان.
Facebook پەن YouTube كرەمل ديكتاتورى جانە ورتا ازياداعى اۆتوكرات بيلەۋشىلەردىڭ ىعىنا جىعىلۋعا ءماجبۇر.
بۇعا تۇسكەن سايىن، سۇعا تۇسەدى. ءسوي دەگەن فرانسۋز باسىلىم بۇعان دالەل بولارلىق بىرنەشە جايتتى العا تارتىپتى.
دۋما سايلاۋىنىڭ قارساڭىندا ەكى بىردەي الەمجەلى مەن Telegram مەسسەندجەرى ءپۋتيننىڭ اتا جاۋى الەكسەي ناۆالنىيدىڭ پاراقشاسىن بۇعاتتاپ تاستاعان، سايلاۋدىڭ قىزعان شاعىندا ناۆالنىي جاقتاستارى بيلەۋشى پارتياعا قارسى داۋىس بەرۋدىڭ امال-ادىسىمەن بولىسكەن بولاتىن.
"YouTube-تە بۇدان قالىسقان جوق. قازاقستان مەن تۇركىمەنستان بيلىگىنىڭ شاعىمى نەگىزىندە بيلىككە قارسى شىققان ازاماتتاردىڭ ارنالارىن بلوكتاپ تاستادى. YouTubeء-تىڭ ايتۋىنشا ولار اۆتورلىق قۇقىقتى بۇزعان ءارى بوگدە ادامنىڭ ومىرىنە قول سۇققان. اشىعىن ايتقاندا، امەريكالىق الەمجەلىلەر اۆتوريتارلى جۇيەلەردىڭ جەتەگىنە ەرىپ كەتتى"، – دەيدى ەمانۋەل گرينشپان.
ازىرلەگەن، دۋمان بىقاي
