Osyǵan qatysty kólemdi maqala jarıalaǵan fransýzdyń Le Monde basylymy "AQSH-tan taralatyn álgindeı platformalar Orta Azıadaǵy avtorıtarly bıliktiń buıryǵyna baǵynýda" deıdi.
"Óıtpeske amaly joq, bulqynar bolsa, mıllıondaǵan oqyrmanyn joǵaltady, aımaqtaǵy turaqty tabysynan qaǵylady. Soǵan qaraǵanda amerıkalyq álemjeliler Orta Azıadaǵy avtorıtarly bıliktiń yńǵaıyna jyǵylyp, ymyraǵa keletin syńaıly", – deıdi maqala avtory Emanýel Grınshpan.
Basylym sóz bostandyǵyn súzgiden ótkizetin táýelsiz uıymdardyń zertteýine súıenip, Qazaqstandaǵy ınternetke "bodan" degen baǵa beredi.
"Freedom House-diń málimetinshe Qazaqstan bıligi ınternetti qalaǵan ýaqytynda tusaýlaı alaıdy. Sóz bostandyǵy ıllúzıa, shyn máninde bılik álemjelidegi aýdıtorıany alysqa uzatpaı, qajet kezde aýyzdyqtap otyrady.
Qarashanyń basynda Aqparat mınıstrligi "zıandy kontentpen kúresemiz" degendi jeleýletip Facebook-pen sóz baılasyp aldy. Budan bylaı Sýkerberg komandasynan kúmándi kontenttiń qaıdan taraǵanyn talap etetin quqy bar», – deıdi maqala avtory.
...
Fransýz basylymynyń jazǵanyndaı Qazaqstan Facebook-ti sabasyna túsirgenin, mundaı múmkindikke Orta Azıada alǵashqy bop qol jetkizgenin maqtan tutady. Al Facebook, Instagram jáne WhatsApp sekildi álemjelilerge ıelik etetin Meta kompanıasy demokrat elderde qoǵam synyna ushyraýda.
AQSH pen Batystaǵy kózi qaraqty qaýym Sýkerbergtiń demokratıalyq qundylyqtarǵa adaldyq tanyta almaǵanyn, jeli qoldanýshylarynyń qaýipsizdiginen buryn qaraqan basynyń qamy men qý qulqyndy joǵary qoıǵanyn betine basýda.
"Álbette, Meta muny moıyndamas. Olar aqshaǵa kelgende ashkózdenip ketedi. Orta Azıadaǵy avtorıtarly rejimdermen aýyz jalasqanyn aqtap alýǵa tyrysady. Olarmen pátýalaspaǵanyn aıtyp, bet baqtyrmaı otyr. Atalǵan aımaqta sońǵy 30 jyl boıyna demokratıalyq ózgeris bolǵan emes, betburys ta baıqalmaıdy", – deıdi Le Monde.
Basylym Meta-ǵa habarlasyp, olardyń Orta Azıa bıleýshilerimen nendeı baılanysy baryn anyqtaýǵa tyrysqan. Ásirese Qazaqstanǵa kelgende qyraǵylyq tanytqan maqala avtory Facebook-tiń bizdiń bılikpen aýyz jalasqanyna senimdi.
"Facebook-tiń ejelden kele jatqan erejeleri bar. Biz budan aýytqymaımyz. Bıliktiń yǵyna jyǵylý saıasaty bizdiń tanym-túsinikpen qabyspaıdy. Qazaqstanǵa qatysty sharttyń ózgelerge qoıylar talaptan ózgesheligi joq", – deıdi Meta-nyń ókili Ben Makkonagı.
...
Statcounter.com saıtynyń zertteýinshe 20 mln-ǵa jeteqabyl turǵyny bar Qazaqstanda Meta-nyń (sonyń ishinde Facebook pen Instagram-nyń) naryqtaǵy úlesi 23 paıyz.
Facebook-tiń basty baqtalasynyń biri VKontakte jelisiniń suranystan qalyp, quldyraý ústinde. Reseılik platformanyń naryqtaǵy úlesi shamamen 13-15 paıyz.
Le Monde basylymy VK-nyń 2014 jyldan beri FSB-niń baqylaýynda ekenin aıtady.
Al áleýmjelini aýyzdyqtaý týraly ıdeıa qalaı týdy? Qazaqstan kimnen úlgi alyp júr? Kimniń jolymen júrgisi bar?
Osynyń tóńireginde oılanyp-tolǵanǵan fransýz tilshisi buǵan teriskeıdegi kórshimizdiń áseri bolǵanyna kúmándanbaıdy.
"Orta Azıa elderin Kreml ıdeologtary "buzdy". Sheteldik áleýmjelilerdi tizgindeýdi jón kórip otyrǵan Reseı Dýmasy tıisti zańnamany qabyldaýǵa qulshynyp otyr. Budan Qazaqstan da tysqary qalǵan joq.
Onyń ústine eki eldiń bıligi de halyqtyń jaǵdaıynan habardar, erteń dúmpý týsa, buǵan birinshi kezekte álemjeliler yqpal eterin jaqsy túsinedi. Áleýmettik jeliden bastalǵan onlaın ereýil kóshege kóshkenin qalamaıdy.
Bıliktiń ushar basynda otyrǵan top Belarýstegi búliktiń óz jerinde qaıtalanǵanyn qalamaıdy. Lýkashenko ınternetke ıe bola almaı qaldy, álemjeliden bastalǵan narazylyq alańdaǵy mıtıńige ulasty", – deıdi maqala avtory.
...
Fransýz basylymy Reseıdiń Orta Azıadan ońaıshylyqpen ketpesin boljaıdy. Kreml aımaqty ýysynda ustaýǵa amerıkalyq platformalar kedergi keltirip otyr dep paıymdaıdy.
Máskeý aımaqtyń demokratıaǵa bet burǵanyn múlde qalamaıdy. Amerıkadan taralatyn álemjelilerdi qubyjyqqa aınaldyryp, aımaqtaǵy bıleýshilerdiń záre-qutyn qashyrýda.
Kreml:
"Feısbýk bastaǵan álemjeliler Baıdenniń baqylaýynda. Olar senderdi talqandaýdy, taqtan taıdyrýdy kózdeıdi. Olardy buǵattaýdan ózge amal joq, erteń tóbeńe shyǵyp, áńgirtaıaq oınatady. Sender qyzǵyshtaı qorǵaıtyn júıeniń kúlin kókke ushyrady" dep Orta Azıany AQSH-qa qarsy qoıyp otyr.
Kreml AQSH-ta jasalǵan platformalarmen at quıryǵyn úzisýge ázir. Orta Azıa da osy jolmen júrgenin qalaıdy.
Sóı degen maqala avtory: "Máskeý túptiń-túbinde osy maqsatyna jetedi" dep tuspaldaıdy.
"Kreml amerıkalyq alpaýyt kompanıalarǵa qomaqty aıyppul salyp, kún kórsetpeýde. Keıingi kezde olardyń platformasyn biraz ýaqytqa baıaýlatyp tastap júr. Ásirese YouTube pen Twitter-ge erekshe shúıligip alǵan.
Máskeý qysymdy kúsheıte túspese, bosatýy neǵaıbyl. Pýtınniń mańaıyndaǵy top kósemderiniń kóńilinen shyǵý úshin osyndaı qadamǵa barýda. Kreml bul naýqandy údete túsedi", - deıdi Grınshpan.
Fransýz basylymynyń boljamynsha, Reseı osy arqyly óz ishindegi jáne Orta Azıadaǵy aýdıtorıanyń nazaryn reseılik platformalarǵa burmaq. Sonyń biri – Rutube. Alaıda tanymaldyǵy men yńǵaılylyǵy jaǵynan ol YouTube-tiń shańyna da ilese almaıdy.
Saıasattanýshy Pıter Ratlendtiń aıtýynsha YouTube-ty bloktaǵan jaǵdaıdy Pýtınniń bıligi qazirgige qaraǵanda áldeqaıda soıqan sanksıaǵa ushyraýy múmkin. Odan buryn YouTube-pen kún kórip otyrǵan Reseıdiń óz ishinde júzdegen, myńdaǵan adam buǵan qarsy shyǵady.
YouTube-ti bloktaýdyń aıaǵy jalpyhalyqtyq ereýil ulasýy múmkin. Ol aýqymy jaǵynan Navalnyı uıymdastyrǵan mıtıńiden de asyp túsedi.
"Qazaqstannyń irgesindegi Ózbekstan da Reseıden úırengenin istep, áleýmettik jelini kúshpen baǵyndyrýǵa tyrysýda. Mırzıaevtyń ınternet-jandaıshaptary 35 mln turǵyny bar elde Facebook pen YouTube, Telegram sekildi tanymal jelilerdi buǵattap tastady túneýkúni. Ózbekter sol kúni-aq bas kóterdi. Bıliktiń buıryǵyna qarsy shyǵýdan qaımyqqan joq. Mundaıdy kútpegen úkimet sol kúni-aq raıynan qaıtyp, álemjelilerdi qaıta ashty", - deıdi Le Monde.
...
Maqala avtorynyń aıtýynsha AQSH-tan taralatyn áleýmettik jeliler Reseı men Orta Azıaǵa qatysty qandaı sheshim qabyldaryn bilmeı, daǵdaryp júr.
Bir parasy, sonyń ishinde Twitter men LinkedIn Kremlmen ymyraǵa kelýden bas tartyp, opozısıa ókilderiniń paraqshasyn bloktaýdy talap etken Máskeýdiń betin qaıtarǵan.
Facebook pen YouTube Kreml dıktatory jáne Orta Azıadaǵy avtokrat bıleýshilerdiń yǵyna jyǵylýǵa májbúr.
Buǵa túsken saıyn, suǵa túsedi. Sóı degen fransýz basylym buǵan dálel bolarlyq birneshe jaıtty alǵa tartypty.
Dýma saılaýynyń qarsańynda eki birdeı álemjeli men Telegram messendjeri Pýtınniń ata jaýy Alekseı Navalnyıdyń paraqshasyn buǵattap tastaǵan, saılaýdyń qyzǵan shaǵynda Navalnyı jaqtastary bıleýshi partıaǵa qarsy daýys berýdiń amal-ádisimen bólisken bolatyn.
"YouTube-te budan qalysqan joq. Qazaqstan men Túrkimenstan bıliginiń shaǵymy negizinde bılikke qarsy shyqqan azamattardyń arnalaryn bloktap tastady. YouTube-tiń aıtýynsha olar avtorlyq quqyqty buzǵan ári bógde adamnyń ómirine qol suqqan. Ashyǵyn aıtqanda, amerıkalyq álemjeliler avtorıtarly júıelerdiń jetegine erip ketti", – deıdi Emanýel Grınshpan.
Ázirlegen, Dýman BYQAI
