جاقسىباي قاسىمبەك، تەحنيكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور، كوللەدج ديرەكتورى:
– استانادا ءوتىپ جاتقان ەكسپو – كورمەسى ەلىمىز تاريحىنداعى ايتۋلى شارانىڭ ءبىرى. «ارقا توسىنەن جاڭا استانا بوي كوتەرەدى، باس قالانى اۋىستىرامىز» دەگەندە، پرەزيدەنت نازاربايەۆتىڭ سوزىنە سەنبەگەندەر، قارسى ءۋاج ايتقاندار بولماي قالعان جوق. ءقازىر استانا – بەيبىتشىلىك پەن تۇراقتىلىقتىڭ، دامۋ مەن وركەندەۋدىڭ سيمۆولىنا اينالدى. سول استانامىزدا ەكسپو كورمەسى وتەدى دەگەندە دە ءارتۇرلى پىكىر ايتىپ، بۇل كورمەنىڭ ەل ەكونوميكاسىنا، دامۋىنا ەشقانداي تيگىزەر پايداسى جوق، بوسقا اقشا شاشۋ دەپ سىناعاندار دا ارامىزدان شىقتى. ەندى، مىنە، 3 ايعا سوزىلعان كورمەنىڭ نەگىزگى ۋاقىتى دا ءوتىپ بارادى. قۇدايعا شۇكىر، دوس تۇگىل، دۇشپان سۇيىنەتىن دەڭگەيدە ءوتىپ جاتىر. ارقا ءتوسىنىڭ اجارىنا اينالعان استانانىڭ جاڭا بەتبەينەسى ىسپەتتى ەكسپو قالاشىعى بوي كوتەردى. شەتەلدەن، ەلىمىزدەن ميلليونداعان تۋريستەر استاناعا اعىلىپ، قازاقستان تۋرالى جاعىمدى جاڭالىقتار شەتەل باسپاسوزىنە جاريالانۋدا.
ەكسپو كورمەسى – جاي ات شىعارۋ، ەلدەن قالماۋ، جۇرتقا تانىلۋدىڭ جوباسى ەمەس، بۇل ادامزات قوعامى دامۋىنىڭ بولاشاق جوسپارىن جاسايتىن، ءار ەلدىڭ عىلىمى مەن جاڭا تەحنولوگيالارىن ايعاقتايتىن، ەل مەن ەلدىڭ اراسىنداعى قارىم-قاتىناستى، ءبىلىم مەن تەحنولوگيا الماسۋدى جەتىلدىرەتىن بىرەگەي شارانىڭ ءبىرى. سوندىقتان، مۇنداي شارانى ەكونوميكالىق دامۋى مەن حالقىنىڭ الەۋەتتىلىگى، بىلىمدىلىگى ۇشتاسقان ەلدەر عانا وتكىزۋگە ۇسىنىس جاساي الادى. قازاقستاندا ەكسپو كورمەسىنىڭ ءوتۋى ءبىزدىڭ ەلگە شەتەلدىكتەردىڭ، باتىس ەلدەرىنىڭ سەنىمى زور ەكەنىن كورسەتەدى.
ءبىزدىڭ ۇسىنعان تاقىرىبىمىزدىڭ ءوزى وتە اكتۋالدى. «بولاشاقتىڭ ەنەرگياسى». اتى ايتىپ تۇرعانداي، بۇگىنگى كۇننىڭ ەڭ قاجەتتى تاقىرىبىن ۇسىنىپ وتىرمىز. ەنەرگيا تاپشىلىعى – ءقازىردىڭ وزىندە ۇلكەن پروبلەما. ونى شەشۋ ءۇشىن الەم بولىپ، بالامالى ەنەرگيا كوزدەرىن ىزدەستىرىپ جاتىر. وسى كورمە اياسىندا تىڭ يدەيالار، جاڭا جوبالار، ەنەرگيا كوزىن سۋ، جەل، كۇن ارقىلى الۋدىڭ الۋان ءتۇرلى ادىس-تاسىلدەرى، تەحنولوگيالىق مۇمكىندىكتەرى ۇسىنىلىپ، ءار ەل ءوزىنىڭ دامۋ تەندەنسياسىن دالەلدەپ باعۋدا. سوندىقتان، جاستاردى، اسىرەسە عىلىم جولىنا تۇسكەن عالىمداردى كورمەگە مىندەتتى تۇردە اپارۋ كەرەك.
وتكەن ايدىڭ سوڭىن الا ءبىزدىڭ كوللەدجدىڭ ءبىر توپ (23 ادام) ۇستازى كاسىپوداق اتىنان ەكسپو كورمەسىنە بارىپ قايتتى. العان اسەرلەرى تۋرالى وزدەرى ايتاتىن شىعار. الداعى ايدىڭ باسىندا كوللەدجدىڭ ۇزدىك 20 ستۋدەنتىن استاناعا اتتاندىرۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. ەلىمىز تورىندە ءوتىپ جاتقان بىرەگەي شارانى كورىپ، ونداعى تەحنولوگيالىق جاڭالىقتارمەن تانىسىپ، ويلارىنا شابىت قوسىپ قايتسىن دەگەن نيەت بىزدىكى. ەكسپو استانا تورىندە، ءتىپتى قازاقستاندا جىل سايىن وتپەسى انىق. بۇل – ەلىمىز ءۇشىن تاريحي وقيعا. ودان شەت قالماۋعا ءتيىسپىز.
الما قۇرمانعالييەۆا، ۇستاز:
– ەكسپو كورمەسىن كورۋ باقىتى بۇيىرعان ۇستازدار قاتارىندا بولعانىما قۋانىشتىمىن. شىن مانىندە، ەلىمىز دامۋىنىڭ ناقتى كورسەتكىشى – استانا شاھارى. كۇندەلىكتى اقپاراتتاردان وقىپ، تەلەارنالاردان كورىپ جۇرگەن ەلوردانىڭ ءوزىن ارالاۋ، ونداعى ءاربىر عيماراتقا اسىقپاي كوز تاستاپ، ەلىمىزدىڭ دامۋىن ىشتەي باعامداۋدىڭ ءوزى ءبىر عانيبەت. استانا جىل سايىن وزگەرىپ، ۋاقىت وزعان سايىن ءنان قالاعا اينالىپ بارادى.
ال ەكسپو-نىڭ ورنى بولەك. بۇل قالاشىق – استانانىڭ ايبىنىن اسىرىپ، ءسان-سالتاناتىن ودان ارى كوركەيتە ءتۇستى دەۋىمىزگە بولادى. «نۇر الەم» پاۆيلونىنا كىرۋ ءۇشىن ءبىراز ۋاقىت بوگەلۋگە تۋرا كەلدى. قازاقستان پاۆيلونىنا قىزىعۋشىلار وتە كوپ. 8 قاباتتان تۇراتىن پاۆيلوندى تولىقتاي ارالاپ، ءاربىر قاباتتاعى تاقىرىپتىق ەرەكشەلىكتەرگە توقتالار بولساڭىز، ەداۋىر ۋاقىتىڭىز كەتۋى مۇمكىن. سوندىقتان، ۇجىم بولىپ جۇرگەندىكتەن كوپ ۋاقىت بولە المادىق. ءبىراق بىزگە قازاقتىڭ تاريحىن، مادەنيەتىن، ءداستۇرىن جانە تاقىرىپقا ساي تەحنولوگيالىق جاڭالىقتارىن تولىق قامتۋىمەن «نۇر الەم» ەرەكشە ۇنادى.
ۋاقىتتى ۇنەمدەي ءجۇرىپ، جۇڭگو، رەسەي، كورەيا، گەرمانيا، جاپون ەلدەرىنىڭ پاۆيلوندارىنا كىرىپ ۇلگەردىك. ءبىر بايقاعانىمىز، «بولاشاقتىڭ ەنەرگياسى» تاقىرىبىنا ساي دامىعان ەلدەردىڭ ۇسىنعان جوبالارى ەرەكشە ۇنادى. كەيبىر ەلدەردىڭ تاقىرىپقا قاتىسى جوق دۇنيەلەرمەن پاۆيلوندارىن تولتىرىپ قويعانىن دا بايقادىق. مۇنان ەلدىڭ دامۋى، عىلىم، ەكونوميكاسى قالاي بولسا، ونىڭ وسى زامانعى تەحنولوگيا مەن عىلىمي جاڭالىعى دا سوعان ساي ەكەنىن بايقاۋعا بولادى. قازاقستان پاۆيلونىنا كەلۋشىلەردىڭ قاراسى مول بولۋىنىڭ سەبەبى، شارانىڭ ەلىمىزدە ءوتىپ جاتقاندىعى عانا ەمەس، «نۇر الەمنىڭ» الىستان كوز تارتار ەرەكشە ارحيتەكتۋراسى مەن تاقىرىپتى جان-جاقتى اشقان جاڭالىعىنان بولسا كەرەك. ەلىمىز عالىمدارىنىڭ وسى كورمە ءۇشىن ەرەكشە دايىندالىپ، جاڭا باعىتتا جۇمىس ىستەگەنىنە قۋانىپ قايتتىق.
سامال سارينا، ۇستاز:
– شىنىمدى ايتايىن، مەن استاناعا ءبىرىنشى رەت باردىم. تالاي جىلدان بەرى بارعىم كەلسە دە، جولىم تۇسپەپ ەدى. ەكسپو-نىڭ ارقاسىندا ەلوردانى دا كورىپ قايتتىم. وسىنداي مۇمكىندىك سىيلاعانى ءۇشىن كوللەدج ديرەكتورى ج. قاسىمبەك مىرزاعا العىس ايتساق، ارتىق بولماس. 75 جىلدىق تاريحى بار مەملەكەتتىك كوللەدجدىڭ كاسىپوداق ۇيىمى ءارقاشان يگى باستاماعا مۇرىندىق بولىپ كەلەدى. بۇل جولى دا ءبىزدىڭ بارلىق شىعىنىمىزدى وسى ۇيىم كوتەردى.
ارىپتەستەرىم ەكسپو-نىڭ وزگە ارتىقشىلىقتارىن ايتىپ جاتىر عوي. مەنى ەرەكشە ءتانتى ەتكەن ەكسپو اياسىندا جۇمىس باستاعان ەتنواۋىل بولدى. شەتەلدىكتەر عانا ەمەس، ءبىزدىڭ ءوزىمىز تاڭعالىپ قايتتىق. ەتنواۋىل دەگەن اتىنا لايىق ەكەن شىنىمەن. كىرگەن بەتتە ساربازدار كۇتىپ الدى. قازاقتىڭ تاريحىن، مادەنيەتىن كىتاپتان، كينودان، جاڭالىقتاردان كورۋ، وقۋ ءبىر باسقا دا، تۋرا ورتاسىندا جۇرگەندەي ەتنواۋىلدان كورۋ مۇلدەم باسقا ەكەن. ونداعى ءاربىر شارا، ءاربىر ەكسپونات مۇلدەم بولەك. ءبىر ءسات ەرتە عاسىرعا ساپار شەككەندەي، تۇتاس قازاقستاننىڭ وتكەن ءداۋىرىن ءبىر مەزەتتە تاماشالاعانداي ايرىقشا كۇيگە بولەندىك. ونداعى اشەكەي بۇيىمدار، ات ابزەلدەرى، قارۋ-جاراقتار، ەجەلگى تاريحتان سىر شەرتەتىن مۇسىندەر مەن بالبال تاستار، ۇلتتىق تاعامدار، ءسالت-داستۇردى ايعاقتايتىن كيىم-كەشەكتەر مەن تاريحي مۋزىكالىق اسپاپتار... ونىڭ ءبارىن ءبىر جەردەن كورۋ ادەتتە مۇمكىن ەمەس. ەلدىڭ ءبارى تاريحي مۇراجايعا بارا بەرمەيتىنى بەلگىلى. وسى ەتنواۋىلدى ارالاپ ءجۇرىپ، ءوزىمىزدىڭ تاريحىمىزدى جاڭادان تانىعانداي بولدىق دەسەك، اسىرا ايتقاندىق بولماس. ەتنواۋىلدا جۇرگەن شەتەلدىكتەر ءار نارسەگە قىزىعىپ، قايىرا سۇراپ، جۇزدەرىنەن تاڭعالىستارى مەنمۇندالاپ تۇرعانىن بايقادىق.
تاڭات نۇرعالييەۆ، كوللەدج ۇستازى:
– ەكسپو باستالار تۇستا شەتەلدەن ەشكىم كەلمەيدى، تۋريستەردىڭ قازاقستانعا ەكسپو ءۇشىن كەلۋى نەعايبىل دەگەن پىكىردى وقىپ ەدىك. ىشىمىزدە الابۇرتقان كۇدىك بولعانى راس. وسىنشاما دابىرلاتىپ، ەلىمىز تۇگىل، شەتەلدەرگە دە جارناماسىن كۇن-تۇن دەمەي دارىپتەگەندە، شەتەلدەن تۋريست كەلمەسە، وندا قىرۋار ەڭبەك، قارجى، توككەن تەر تەگىن كەتكەنى عوي دەپ تە ويلاعانبىز. كوڭىلگە مەدەۋ بولعانى – ەل تاريحىنداعى ايتۋلى وقيعانىڭ استانادا وتەتىندىگى ەدى.
وسى جولى بارعاندا ءبىزدى تۋريستىك كومپانيا ۆوكزالدان كۇتىپ الدى. ساپارىمىز اياقتالعانشا قايدا بارامىز، قايدا قونامىز، قايدان تاماقتانامىز دەپ ۋايىمداعان جوقپىز. ەرىكتىلەر قوسىنى نە سۇراساڭ دا، ءجون سىلتەپ، ەگجەي-تەگجەيلى ءتۇسىندىرىپ بەرەدى. كەز كەلگەن سۇراعىڭا اسىقپاي جاۋاپ بەرىپ، ىلتيپاتپەن تۇسىندىرەدى. ولاردىڭ كىشپەيىلدىلىگى، ىشكى مادەنيەتى ءتانتى ەتتى. مۇنداي ۇجىم بولىپ اتقاراتىن شارۋادا ەل اتىنا سىن كەلمەيتىندەي جۇمىس جاساۋ ايرىقشا ماڭىزدى دەر ەدىم.
تاعى ءبىر بايقاعانىم، الەۋمەتتىك جەلىدەگى شەتەلدەن تۋريست كەلمەيدى دەگەن بولجامنىڭ قاتە ەكەندىگى. شەتەلدىك تۋريستەردى كوپ كوردىك. قاسىندا اۋدارماشىسى بار، ءار پاۆيلونعا كىرىپ، ءار نارسەگە تاڭىرقاي قاراپ جۇرگەن تۋريستەر مول بولدى. ولاردى استانا كوشەلەرىنەن دە كەزىكتىردىك. ەلوردانىڭ ءساندى عيماراتتارىنىڭ الدىندا سۋرەتكە ءتۇسىپ، ءوزارا شۇيىركەلەسىپ جۇرگەن شەتەلدىكتەردى بايقاعاندا، ەلىڭ ءۇشىن ماقتانادى ەكەنسىڭ. ولار قازاقستان تۋرالى جاقسى تۇسىنىكپەن ەلىنە قايتسا، كۇنى ەرتەڭ اينالاسىنداعىلار دا ءبىزدىڭ ەلىمىزگە تۋريست بوپ كەلۋى مۇمكىن عوي.
