(نەگىزگى بەتتەگى سۋرەتتە اسقار تۋتۋبايەۆ. فوتو ينتەرنەتتەن الىندى)

 وتكەن اپتادا باسپاسوزدە كاسىپكەر قوناي ماسيپحاننىڭ باس پروكۋرور جاقىپ اسانوۆقا جازعان اشىق حاتى جاريالاندى. كاسىپكەر حاتىندا اسقار تۋتۋبايەۆ (تالدىقورعان قالاسى اكىمىنىڭ ورىنباسارى) پەن ونىڭ ءىنىسى باقىتبەك تۋتۋبايەۆتان قىسىم كورىپ وتىرعانىن جازىپ، باس پروكۋروردان اراشا سۇراعان. 10 ناۋرىز كۇنى وسى ىسكە قاتىستى العاشقى سوت وتىرىسى ءوتتى. وسى سوتقا ناقتىلى ءمان-جايدى بىلمەككە ءبىر توپ جۋرناليست بارعان ەدى. ءبىراق تۋتۋبايەۆ پەن ونىڭ قورعاۋشىلارى جۋرناليستەردىڭ سوت وتىرىسىنا قاتىسۋىنا قارسى بولدى. ولار جۋرناليستەرگە وسى ماسەلە توڭىرەگىندە پىكىر بىلدىرۋدەن قاشىپ، «اشىق حات جاريالانعان سايتتاردى جاپتىرىپ تاستايمىز» دەپ تە شۇيلىكتى. ءبىز سوتتان كەيىن حات يەسىمەن جولىعىپ، ماسەلەنىڭ ءمان-جايىن تەرەڭىرەك بىلمەككە تىرىسىپ كوردىك. ەگەر ەكىنشى تاراپ ءدال وسىنداي سۇحبات بەرۋگە كەلىسەر بولسا، ولاردىڭ دا ءۋاجىن تىڭداۋعا ءازىرمىز. كەلەسى سوت وتىرىسى 15 ناۋرىز كۇنى ىلە اۋداندىق سوتىندا وتەدى.

 

[caption id="attachment_24630" align="alignleft" width="275"] اسقار تۋتۋبايەۆ[/caption]

– قوناي ماسيپحان مىرزا، ءسىزدىڭ ق ر باس پروكۋرورى جاقىپ اسانوۆقا جازعان اشىق حاتىڭىزدى وقىدىق. وقيعانىڭ مان-جايىمەن جىتىرەك تانىسۋ ءۇشىن وزىڭىزدەن سۇحبات العاندى ءجون ساناپ وتىرمىز. بىزگە ناقتىلى بولعان جايدى ەگجەي-تەگجەيلى بايانداپ بەرسەڭىز ءجون بولار ەدى.

– بۇل وقيعانىڭ باستالعانىنا 10 جىل بولدى. سوڭعى ەكى جىل بويى تەرگەۋ مەن سوت اراسىندا سالپاڭداۋمەن كەلەمىن. تالايعا ءۇمىت ارتتىم. كەيبىر بەلگىلى تۇلعالاردىڭ ءوزى «ءبارىن ادىلدىككە جەتكىزبەي تىنبايمىز» دەپ ۋادە بەردى... ءبىراق، كوبىنىڭ ويلاعانى مەنىڭ ادىلدىككە جەتۋىم ەمەس، وزدەرىنىڭ قۋ قۇلقىنى ەكەنىن كەش اڭعاردىم. اقشا، اقشا، تاعى دا اقشا كەرەك... سولارعا سەنەم دەپ، ونسىزدا شامالى قارجىمدى تۇگەتتىم. اقىرى، امالدىڭ جوقتىعىنان باسپاسوزگە جۇگىنۋگە تۋرا كەلدى. سوندىقتان قانداي سۇراق بولسا دا جاۋاپ بەرۋگە ءازىرمىن.

– قازاقستانعا قاشان، نە ماقساتپەن كەلدىڭىز؟

– 2004 جىلى كەلدىم. ماقساتىم تاريحي وتانىمدى كورۋ، مۇمكىن بولسا وسىندا قالۋ، ادال ەڭبەگىممەن ءومىر ءسۇرۋ ەدى.

– ەستۋىمىزشە، ول جاقتا بەلگىلى كاسىپكەر اتانىپسىز. بۇل جاققا كەلگەن سوڭ دا بيزنەسپەن اينالىستىڭىز با؟

– 2000 جىلدان باستاپ جەكە كاسىپپەن اينالىستىم. وعان دەيىن مۋزىكانت مامان رەتىندە قىزمەت اتقارعام. اتامەكەنگە كوشىپ كەلگەندە دە كاسىپكەرلىكتى تاستاعام جوق. قايتا جاڭا مۇمكىندىكتەر اشىلدى. ەكى ەل اراسىنداعى ساۋداعا بىردەن ارالاسىپ كەتتىم. ودان بۇرىن ءۇرىمجى قالاسىنا بارىپ، ساۋدا ىستەگەن ءبىراز كىسىلەرمەن دە تانىسىپ ۇلگەرگەن ەدىم. بۇل جاققا كەلگەن سوڭ ولارمەن ەتەنە ارالاسا باستادىم.

– قىتايدا جۇرگەندە قايىرىمدىلىق شارالارىن قولعا الىپتى، ەل-جۇرتقا كومەكتەسىپتى دەيدى كەيبىر تانىستارىڭىز. راس پا؟

– ىستەگەن ازىن-اۋلاق شارۋانى ايتىپ ماقتانعىم كەلمەيدى. مەن سوزگە شورقاق جانمىن. ءوزىمنىڭ تۋعان جەرىم كۇنەس اۋدانى اققوي اۋىلىنان مەشىت سالدىردىم. ونەر جۇلدىزدارىنا، سپورتشىلارعا دا قولىمنان كەلگەن كومەكتى اياعام جوق. وسى جاقتاعى بەلگىلى سپورت ماماندارى مەن كومەككە ءزارۋ جاندارعا دا شاما-شارقىمشا قارجىلاي كومەكتەسكەنمىن. ونىڭ ءبارىن ايتىپ جاتۋدىڭ رەتى جوق شىعار.

– اشىق حاتىڭىزدا اتى اتالعان اسقار تۋتۋبايەۆپەن قاي كەزدە تانىستىڭىز؟

– ۇمىتپاسام، 2003 جىلى بولسا كەرەك. اسقار ۇرىمجىدە ءجۇر ەكەن. ساۋدا جاسايدى. سول كەزدە تانىستىم.

– 2004 جىلى ەلگە كەلگەن سوڭ اسقار تۋتۋبايەۆپەن كەزىكتىڭىز بە؟

– ءيا، ول ماعان بىرىگىپ كىرپىش زاۋىت اشساق دەگەن ۇسىنىس جاسادى. مەن بىردەن كەلىستىم. كىرپىش زاۋىتىنىڭ بۇكىل تەحنيكاسىن الىپ كەلدىم. زاۋىتتى قۇراستىراتىن، جۇرگىزەتىن مامانداردى دا شاقىرىپ، ىسكە قوسىلعانعا دەيىنگى بارلىق شارۋالاردى ويداعىداي ىستەدىم.

– زاۋىتتىڭ قارجىسىن كىم شىعاردى؟

– نەگىزگى بولىگىن اسقار تۋتۋبايەۆ شىعاردى. مەن سول جىلى 3 زاۋىت اكەلدىم. شامالعاننان دا كىرپىش زاۋىتىن قۇردىق. قالعان ەكەۋىنە اسقاردىڭ قاتىسى جوق.

– زاۋىتتا ۇلەسىڭىز بولدى ما؟

– اۋىزشا كەلىسىم بويىنشا تۇسكەن پايدانىڭ بەلگىلى ءبىر بولىگىن بەرەتىن بولىپ ۋادە ەتكەن. 2006 جىلى زاۋىتتى ءباسىبۇتىن اسقاردىڭ ءوزى الدى.

– وسى كەزدە رەنىش بولعان جوق پا؟

– ازداعان رەنىش بولدى. ءبىراق ۇلكەن داۋ-داماي، ءبىرىمىزدى ءبىرىمىز قارالاۋ بولمادى.

– اسقار تۋتۋبايەۆپەن ودان كەيىن دە ارالاسىپ تۇردىڭىز با؟

– ءيا. مەن اسقار ارقىلى ونىڭ اينالاسىنىڭ بارىمەن ارالاستىم دەسەم دە بولادى. ۇرىمجىگە ونىڭ دوستارى، تانىستارى بارسا، مەنى ىزدەيتىن. كەيبىرى بيزنەسپەن، ەندى ءبىرى جەكە شارۋالارىمەن بارادى.

[caption id="attachment_24634" align="alignright" width="308"] باقىتبەك تۋتۋبايەۆ[/caption]

– باقىتبەك تۋتۋبايەۆتى بۇرىننان تانيسىز با؟

– ول اسقاردىڭ تۋعان ءىنىسى. مەن اسقارمەن جاقسى ارالاسقاندىقتان، ونى دا تانيمىن. ۇرىمجىگە ساۋدا جاساپ بارىپ جۇرەتىن. ەكەۋارا ارالاستىعىمىز كوپ بولعان جوق.

– ءسىزدىڭ باسىڭىزدى داۋعا قالدىرعان ماسەلە 2007 جىلى قىتايدان سەمەنت اكەلۋگە العان 60 000 اقش دوللارى ەكەن. ونى كىمنەن الدىڭىز؟

– 2007 جىلدىڭ جاز كەزى بولاتىن. اسقار حابارلاسىپ، وسىنشا قارجىعا سەمەنت اكەلىپ بەرۋىمدى سۇرادى. مەن كەلىستىم. اقشانى اسقاردىڭ قولىنان الدىم.

– ءسىزدىڭ ۇستىڭىزدەن ارىز بەرگەن باقىتبەك تۋتۋبايەۆ ەكەن. ونىڭ سوزىنشە، سىزگە اقشانى باقىتبەك بەرىپتى. سولاي ما؟

– جوق. اقشانى اسقاردان الدىم. ورتامىزدا ەشكىم بولمادى. ەگەر مەن اقشانى باقىتبەكتەن العان بولسام، 2009 جىلى جازعان قولحاتىمدا نەگە اقشانى اسقاردان الدىم دەپ كورسەتتىم؟ مەنىڭشە، اسقار تۋتۋبايەۆ ءقازىر مەملەكەتتىك قىزمەتكەر بولعاندىقتان، ءىنىسى ارقىلى مەنى سوتقا بەرىپ وتىر.

– اقشانى الىپسىز. ونى مويىنداپ وتىرسىز. ەندەشە، بۇل داۋ قايدان تۋىندادى؟

– اقشانى العان سوڭ 20 كۇن وتەر-وتپەستەن اسقار حابارلاسىپ، سەمەنتتىڭ ارزانداپ كەتتى، سەمەنت كەرەك ەمەس، اقشانى دەرەۋ قايتار دەپ بۇيرىق بەردى. مەن ول كەزدە سەمەنتتىڭ اقشاسىن زاۋىتقا تولەپ، ۆاگونعا زاكاز بەرىپ قويعان ەدىم. ول اقشانى قايتارۋ قيىن ەكەنىن ايتتىم. ول كونبەدى. وسىدان رەنىش باستالدى.  

– 2009 جىلى ءىنىسى باقىتبەككە اعاسى اسقاردان العان 60 مىڭ دوللاردى ەكى ءبولىپ قايتارىپ بەرۋگە كەلىسەتىنىڭىزدى ايتىپ، قولحات جازىپ بەرىپسىز. نەگە بۇل اقشانى ۋاقتىلى قايتارمادىڭىز؟

– شىنىمدى ايتسام، ءدال سول 2008 جىل مەنىڭ قارىزدى قايتارۋعا مۇمكىندىگىم بولمادى. ونىڭ ۇستىنە ولاردىڭ ايعاي-اتتانى دا جىنىما ءتيدى. ەرەگەس بولدى...

– قولحات بەرگەن كەزدە باقىتبەك تۋتۋبايەۆ ءوزى جالعىز بولدى ما؟

– جوق. قاسىندا بەلگىلى ءبىر ادامدار بولدى...

– اقشانى ايتقان ۋاقىتىڭىزدا قايتاردىڭىز با؟

– ايتقان ۋاقىتىمنان بۇرىن قايتاردىم. ءۇشارالدىق باحا دەگەن جىگىت بار ەدى. وسىنداي شارۋالاردى بىتىرەتىن. ىقپالدى جىگىت. سول ءبىر كۇنى حابارلاسىپ، وزىنە اسقاردىڭ جىگىتتەرى كەلگەنىن، قارىز اقشاسىن قايتارىپ بەرۋدى تەزدەتۋىمدى سۇرادى. مەن قىتايداعى التاي ايماعى جەمەنەي اۋدانىندا جۇرگەم. ءبىر اپتادان كەيىن ۇرىمجىگە بارعاندا بەرەتىنىمدى ايتتىم. تۋرا ءبىر اپتا وتكەندە ول حابارلاستى. مەن اقشانىڭ دايىن ەكەنىن جەتكىزدىم. ءۇش جىگىت دجيپپەن كەلىپ الىپ كەتتى. ولاردىڭ ءاتى-جونىن دە سۇراماپپىن. باحاعا حابارلاسىپ، كەلگەن جىگىتتەرگە اقشانى تولىق بەرگەنىمدى ايتتىم. ول وسىمەن اسقار تۋتۋبايەۆتىڭ ماسەلەسى شەشىلگەنىن جەتكىزدى. ءدال سول كەزدە اسقارعا تەلەفون شالىپ، اقشانى باحانىڭ جىگىتتەرى الىپ كەتكەنىن حابارلاعام.

– قولحاتتى نەگە قايتارىپ المادىڭىز؟

– اڭعالدىعىم، سەنگىشتىگىمنىڭ كەسىرى. ول كەزدەگى ساۋدانىڭ كوبى زاڭسىز جاسالۋشى ەدى. بىرىمىزدەن ءبىرىمىز اقشانى قولحاتسىز الىپ، ۋاقتىلى قايتارىپ جۇرە بەرەتىنبىز. سونداي-اق، باحا سوزىندە تۇراتىن ازامات ەدى. ول ارالاسقان شارۋا بۇلاي ۋشىعادى دەپ ويلاعان جوقپىن. اسقار ەكەۋمىز ودان بۇرىن دا تالاي اقشا الىپ، اقشا بەرىسكەنبىز. العان اقشاسىن المادىم دەپ ايتادى دەگەن وي ءۇش ۇيىقتاسام تۇسىمە كىرمەدى.

ايتپاقشى، ول قولحات لاتىنشا «جاڭاشا ارىپپەن» جازىلعان. قىتايدا 1970 جىلدارى لاتىن الفاۆيتىمەن جازاتىنبىز. مەكتەپتى سول جازۋمەن بىتىرگەم. مەن سول قارىپتەرمەن اسقاردان سەمەنت جەتكىزىپ بەرۋ ءۇشىن 60 مىڭ دوللار العانىم راس. ول اقشانى ەندى مىنشا ۋاقىتتا قايتارىپ بەرەمىن دەگەن نەگىزدە قولحات بەردىم. ەگەر باقىتبەكتەن العان بولسام، وندا سول جولى مەنەن قولحاتتى نەگە ءوز اتىنا جازدىرمادى؟ وسىدان-اق بۇل داۋ اسقار ەكەۋمىزدىڭ ارامىزداعى كيكىلجىڭ ەكەنىن ايگىلەپ تۇرعان جوق پا؟

– ءۇشارالدىق باحانى بۇرىننان تانۋشى ما ەدىڭىز؟

– 2008 جىلى تانىسقام. ۋادەسىندە تۇراتىن، اينالاسىنا ەكى سويلەمەيتىن جىگىتتەردى توپتاستىرعان ازامات ەدى.

– ال بۇل داۋ قايتادان قاي جىلى باستالدى؟

– 2015 جىلى 15 ساۋىردە الماتىداعى «اپورت» ساۋدا ورتالىعىنا بارعانمىن. سول جەردە مەنى پوليسيالار ۇستاپ اكەتتى. نە بولدى دەسەم، ەشتەڭە ايتپايدى. ەڭ سوڭىندا گرەس-تەگى (ىلە اۋدانى) پوليسيا بولىمشەسىنە الىپ كەلدى. سول كەزدە باقىتبەك تۋتۋبايەۆتى كوردىم. ول «سەن ماعان قارىزسىڭ. وسى كەتكەنىڭ كەتكەن. سەنى تۇرمەدەن ەشكىم قۇتقارا المايدى» دەپ ايعايعا باستى. سوندا ءۇش كۇن تەرگەۋدە وتىردىم. ولار مەنىڭ 2009 جىلى بەرگەن قولحاتىم نەگىزىندە ۇستىمنەن ارىز جازىپتى. باقىتبەك تۋتۋبايەۆ تەرگەۋشىنىڭ كوزىنشە مەنى ۇرىپ-سوعىپ، 92 مىڭ دوللارعا قارىزبىن دەپ قولحات جازىپ بەر دەدى. امالسىز سونىڭ ايتۋى بويىنشا جازىپ بەردىم. ءۇش كۇننەن سوڭ كەپىلدىككە ءمىنىپ جۇرگەن دجيپ ماشينامدى جانە جۇڭگو پاسپورتىن قويىپ بوساپ شىقتىم. سودان بەرى ەكى جىل ءوتتى. تەرگەۋدەن كەيىن ءىس سوتقا جەتتى.

– باقىتبەك تۋتۋبايەۆتىڭ ۇرعانى شىن با؟

– شىن. تەرگەۋشىنىڭ كوزىنشە ۇردى.

– تەرگەۋشى ەشتەڭە دەمەدى مە؟

– جوق. قاراپ وتىردى. جالپى، تەرگەۋ ءبىرجاقتى ءجۇردى. تۋتۋبايەۆتار نە ايتسا، مەنى سوعان كوندىرۋگە تىرىستى.

– ادۆوكات جالدادىڭىز با؟

– تانىستار ارقىلى ءبىر ادۆوكات تاپتىق. ول ءورىستىلدى بولدى. تەرگەۋشى دە ءورىستىلدى. ولاردىڭ ءسوزىن اۋدارماشى ارقىلى ءبىلىپ وتىردىم. سول تەرگەۋ كەزىندە بۇرا تارتۋ، ماعان تۇسىنىكسىز جايتتار وتە كوپ بولدى. 

– ەگەر تەرگەۋ كەزىندە ۇرعان بولسا، كەپىلمەن بوساعان سوڭ نەگە ەمحاناعا قارالىپ، سپراۆكا المادىڭىز؟

– اقىل كورسەتەتىن ەشكىم بولمادى. مەن بۇل جاقتىڭ زاڭىنان بەيحابارمىن. ونىڭ ۇستىنە، شىنىمدى ايتايىن، ەسىم شىعىپ كەتتى.

– ءسىز ءالى جۇڭگو ازاماتىسىز با؟

– ءيا. ىقتيار حات العامىن. وتباسىم، بالا-شاعام قىتايدا تۇرادى. ەكى جىل بولدى، ول جاققا بارا العام جوق.

– تەرگەۋ كەزىندە تاعى 3 ارىز ءتۇسىپتى ۇستىڭىزدەن. ولاردى تانيسىز با؟

– شاحانوۆا ەسىمدى كىسىنى تانيتىنمىن. ەلگە تانىمال اقىن مۇحتار شاحانوۆتىڭ ايەلى. قىتايعا بارىپ، ساۋدا جاساپ جۇرەتىن. ول مەنىڭ ۇستىمنەن 2008 جىلى قوناي مەنەن 5 مىڭ دوللار قارىز الىپ، قايتارماي كەتتى دەپتى. سول كەزدە تەرگەۋشىلەرگە ايتىپ تۇسىندىرە المادىم، مەن 2008 جىلى پاسپورتىمنىڭ جارامدىلىق مەرزىمى ءبىتىپ، قىتايدا ءجۇردىم. قازاقستانعا كەلگەم جوق. ال شاحانوۆانى تالاي كۇتىپ الىپ ەدىم. 2015 جىلى اۋىرىپ جاتىر دەگەندى ەستىپ، كوڭىلىن سۇراپ تا بارعانبىز. قالبالاقتاپ، راحمەتىن ايتىپ قالعان. كوپ وتپەي مەنىڭ ۇستىمنەن ارىز جولداپتى. تۋتۋبايەۆتار اۋلەتى ءبىرىن ءبىرى جاقسى تانيدى...

ەكىنشى ارىزدانۋشى سابيليا بەكمۇحامبەتوۆادان مەن 2007 جىلى 7 ايدىڭ 10 كۇنى 40 مىڭ دوللار قارىز الىپ، قايتارماپپىن. ونىڭ سوزىنشە، بۇل اقشانى ونىڭ كۇيەۋى ەرجان استانادان تەلەفون شالىپ، قونايعا بەر دەپتى. ەشقانداي قولحاتسىز مەن 40 مىڭ دوللاردى الىپپىن دا، سول كۇيى حابار-وشارسىز كەتىپپىن.

– ەرجاندى تانۋشى ما ەدىڭىز؟

– اسقار ارقىلى تانىسقام. جاقسى جىگىت ەدى. قىتايعا بارعان ساپارىندا ىشكى قىتايدى ارالاتىپ، شىعارىپ سالعانمىن. ءبىراق ول بيزنەسمەن ەمەس ەدى. ەكەۋمىزدىڭ ارامىزدا ەشقانداي ساۋدالىق قارىم-قاتىناس بولعان ەمەس. شىنىمدى ايتايىن، ونىڭ ەكى-ۇش ايەلى بولدى. الماتىدا جۇرگەندە ۇيىنە شاقىرعان. بارعانىم راس. ءبىراق اقي ايەلىنىڭ ۇيىنە بارعانىمدى بىلمەيمىن. مىنا سابيليا ونىڭ قاي ايەلى ەكەنى ەسىمدە جوق. ءتىپتى، ءتۇرىن دە تانىمايمىن. ەرجان 2007 جىلى قايتىس بولىپ كەتىپتى.

– ءۇشىنشى ارىزدانۋشى كىم؟

– اسقار جولتاباروۆ دەگەن ازامات. 2007 جىلى مەن ودان 82 مىڭ دوللار اقشا الىپ، وعان سەمەنت جىبەرگەم. ول اقشانى ۇرىمجىگە نۇربول ەسىمدى جىگىت ماعان اپارىپ بەرگەن. مەن ۋادەلى ۋاقىتتا 6 ۆاگون سەمەنت جەتكىزىپ جانە اسقان قارجىسىن (20 مىڭ دوللار) قايتارىپ بەرگەمىن. ول بولسا ماعان 2 ۆاگون سەمەنت، 15 مىڭ دوللار عانا بەردى دەپ، تاعى 49 مىڭ دوللار سۇراپ وتىر.

– بۇل ازاماتتى قايدان تانيسىز؟

– اسقاردىڭ تانىستارى ارقىلى تانىسقام. شىنىمدى ايتايىن، ول كەزدە ءبارى قىتايدان تاۋار الدىرىپ، بيزنەس جاساپ جاتقان كەز. بىرەۋمەن تانىسساڭ، ەكىنشى بىرەۋ جولىعاتىن. تانىستاردىڭ تانىستارى ارقىلى ساۋدا جاساعان كەزىمىز كوپ بولدى.

– بۇلاردىڭ قولىندا قولحات بار ما؟

– 2015 جىلى ءۇش كۇن اباقتىدا وتىرىپ شىققان سوڭ زار ەڭىرەپ نۇربول دەگەن جىگىت حابارلاستى. جولىقتىق. ماعان جولتاباروۆتىڭ اقشاسىن ۇرىمجىگە جەتكىزگەن جىگىت. ءوزىنىڭ 4 بالاسى بار ەكەنىن، اقشانىڭ يەسى قىسىم جاساپ جاتقانىن ايتىپ، ماعان سول اقشانى تاپسىرىپ الدىم دەپ قولحات جازىپ بەرسەڭىز دەپ جالىندى. اقشانى سول جىگىتتىڭ قولىنان العانىم شىن. ءبىراق وعان تاۋارىن جانە ارتىلعان اقشاسىن جىبەرگەم. انا جىگىتكە جانىم اشىپ اقشانى سول جىگىت ارقىلى العانىمدى جازىپ بەردىم. 2015 جىلى. قولحاتتىڭ قاي كەزدە جازىلعانى كورسەتىلگەن.

– باسىڭىزعا اۋىر ءىس تۇسكەنىن بىلە تۇرا نەگە ولاي جاسادىڭىز؟

– ادىلدىك بار دەپ ويلادىم. ۇرىمجىدەن سەمەنتكە سول جىلى تولەگەن اقشامنىڭ تۇبىرتەگى بار. ولار ەكى ۆاگون دەپ وتىر. مەنىڭ 6 ۆاگون جىبەرگەنىم شىندىق. شىن تەكسەرسە، ول شىعادى.

كەيدە سول قولحاتتى نەگە جازىپ بەردىم دەپ وكىنەمىن. مەنىڭ ەلگە جانىم اشىعانىمەن، ولاردىڭ ماعان جانى اشىپ وتىرعان جوق.

– ەگەر جازىقسىز بولساڭىز، بۇلار نەگە ءسىزدىڭ ۇستىڭىزدەن ارىز بەردى؟

– 2015 جىلى مەن ۇستالعان سوڭ 3 كۇن وتپەي بۇلار دا ارىز بەرىپ ۇلگەرىپتى. بىرىنەن ءبىرى ەستىدىك دەيدى...

– سوندا بۇل ادەيى قۇراستىرىلعان سەناريي دەگىڭىز كەلە مە؟

– سولاي دەمەسكە لاجىم جوق. مەنى اۋىر قىلمىسكەر، تالاي جۇرتتى سان سوقتىرعان الاياق ەتىپ كورسەتكىسى كەلەدى.

– 2009 جىلدان كەيىن قازاقستانعا كەلدىڭىز بە؟

– 2009-2015 جىلدار ارالىعىندا جىلىنا 100 رەت كەلىپ-كەتكەن كەزدەرىم بولدى. كەن وندىرىسىمەن اينالىستىم. قىتايدان ينۆەستور اكەلىپ، التىن كەن وندىرەتىن زاۋىت قۇرۋدى قولعا العانبىز. امال نەشىك، مىنا ءىس قوزعالعان سوڭ ينۆەستورلار قايتىپ كەتتى. ءوز باسىم تاتادا قالدى. وسى ءىستىڭ سالدارىنان «ۇلىتاۋ»، توو «كنك سەرۆيس» دەگەن ەكى كومپانياعا بۇعاۋ سالىندى. ەكەۋىنىڭ دە نەگىزگى اكسيونەرى مەن ەدىم. بۇل كومپانيالاردى قۇرۋ، جۇمىس باستاۋعا دايىندىق كەزىندەگى ميلليونداعان اقشامنىڭ جەلگە ۇشقانىن ايتپاي-اق قويايىن، كەن وندىرەتىن اۋماقتى مەملەكەتتەن العانمىن. زاڭدى تۇردە. ەكى جىل ىشىندە زاۋىت قۇرىلىپ، جۇمىس باستاماعاندىقتان، ونى دا مەملەكەت قايتارىپ الدى.

– 2009-2015 جىلدارى قازاقستانعا كىرىپ-شىعىپ جۇرگەن بولساڭىز، اسقار تۋتۋبايەۆ مىرزا سول كەزدە نەگە تۇتقىنداتپاعان؟

– ەگەر شىن قارىزدار بولسام، مەنى سول كەزدە-اق تۇتقىنداتۋىنا بولار ەدى. مەن الماتىعا سان مارتە كەلدىم. ءتىپتى، مۇندا ايلاپ جۇرگەن كەزىم بولدى. ولار سول كەزدە نەگە مەنى ىزدەمەدى؟ مەنىڭ ءوز ويىمشا، ولار الدەبىر ورتاق تانىستارىمىز ارقىلى مەنىڭ ءىرى جۇمىستار ىستەپ جاتقانىمدى ءبىلىپ، سونى العىسى كەلدى مە دەپ ويلايمىن...

– ءسىزدى تەرگەۋ كەزىندە اسقار تۋتۋبايەۆتىڭ ءوزى كەلدى مە؟

– كەلدى. ول دا ءىنىسى باقىتبەك تۋتۋبايەۆ سەكىلدى دوق كورسەتىپ، سەنى قاماتامىن، بارلىق دۇنيە-مۇلكىڭنەن ايىرىلاسىڭ دەۋمەن بولدى. «ساعان كەرەگى اقشا بولسا، 60 مىڭ دوللارىڭدى تاعى بەرەيىن. 92 مىڭ دوللار الام دەسەڭ دە بەرەيىن. بۇلاي ۋشىقتىرمايىق» دەپ ەكى رەت بولەك شاقىرىپ ايتتىم. ول كەلىسپەدى. «قۇرتام، سۋالتام» دەۋمەن بولدى. ول وسى اقشانى تولەيسىڭ جانە تۇرمەگە تۇسەسىڭ دەپ كەسەتتى. ءىنىسى بولسا قۇرىقتارىنىڭ ۇزىن ەكەنىن، اعاسىنىڭ ءمانسابى بۇدان دا بيىككە وسەتىنىن ايتىپ، ۇنەمى قورقىتۋمەن كەلەدى.

تەرگەۋشىلەر دە "اقشاسىن تولەپ بەرە سال، سوسىن ارى كەتسە 7-8 جىلعا كەسىلەسىڭ، 3-4 جىلدا قۇتىلىپ كەتەسىڭ" دەپ "اقىل" ايتتى.

– ولار سوندا نەگە سونشا وشىگىپ وتىر؟

– بىلمەيمىن. ەرەگەس، كەرىسۋ بولدى ارامىزدا. ءبىراق ءدال وسىنداي قاستىق سايلايتىنداي باس جارىلىپ، كوز شىققان جوق ەدى...

– ۇستالعان سوڭ ءۇشارالدىق باحاعا نەگە حابارلاسىپ، كۋالىككە تارتپادىڭىز؟

– ولارعا دەرەۋ جىگىتتەر ارقىلى حابارلاستىم. مەن ءۇش كۇن تەرگەۋدە وتىرعاندا قونارباي دەگەن جىگىت اقشانى ۇرىمجىدەن الىپ، اسقار تۋتۋبايەۆقا اكەلىپ بەرگەمىز دەپ قولحات اكەلىپ بەرىپتى. ونى مەنىڭ سول كەزدەگى ادۆوكاتىم ءبىر ايدان كەيىن تەرگەۋ ىسىنە تىركەگەن. نەگە كەشىكتىرگەنىن بىلمەيمىن. كەيىن كەپىلمەن بوساعان سوڭ باحانىڭ وزىنە حابارلاستىم. استانادا ءجۇرمىن، دۇيسەنبى كۇنى بارامىن، ءۇش ادام كۋا بولادى دەدى. سول اپتانىڭ سوڭىندا سەنبى كۇنى باحا جول اپاتىنان قايتىس بولىپ كەتتى دەگەن سۋىق حابار جەتتى. كەيىن ەستۋىمشە، قونارباي دەگەن جىگىت ءوز سوزىنەن جالتارىپتى. اقشانى العان جوقپىن، ول ىسكە قاتىسىم جوق دەپتى. باحا ءتىرى بولسا، ويتپەگەن بولار ەدى...

– سول قولحات بەرگەن باحانىڭ جىگىتىن كورسەڭىز تانيسىز با؟

– 2009 جىلى بولعان وقيعا عوي. ءۇش جىگىت بولاتىن. تۇستەرىن دە تانىمايمىن، اتتارىن دا بىلمەيمىن. قوناربايدىڭ قولحاتىن ءوز كوزىممەن كورگەم جوق.

– باحا جوق بولسا، ونىڭ اينالاسىنداعى ازاماتتار بار شىعار وسى وقيعانى بىلەتىن. ولار ىسكە ارالاسپاي وتىر ما؟

– ارالاسقىسى كەلمەيدى. باحانىڭ ءىنىسى، قاسىنداعى جاقىن جۇرگەن دوستارى بۇل وقيعانىڭ ءمان-جايىن جاقسى بىلەدى. باستارىن الىپ قاشىپ ءجۇر.

– ەگەر اقتالىپ جاتساڭىز، قانداي جۇمىسپەن اينالىسار ەدىڭىز؟

– ەڭ ءبىرىنشى كەزەكتە مارقۇم انامنىڭ باسىنا بارىپ، قۇران باعىشتار ەدىم. وسى داۋعا باسىم شاتىلعان كەزدە ول كىسى باقيلىق بولدى. توپىراق سالا المادىم. ارى قارايعى شارۋانى سودان كەيىن كورەر ەدىك.

– اشىق حاتىڭىز باس پروكۋرور جاقىپ اسانوۆتىڭ نازارىنا ىلىگىپتى دەپ ەستىدىك. سوتتىڭ ءادىل وتەرىنە سەنىمدىسىز بە؟

– ارينە. ءبىرىنشى سوت وتىرىسى كەزىندە الماتى وبلىستىق سوتتان ارنايى ادامدار كەلىپ، حاتىمىزبەن تانىسقانىن ايتىپ، ءىستىڭ ءادىل ءوتۋىن قاداعالايتىندارىن جەتكىزدى. مەن ەلىمىزدە ادىلدىكتىڭ بارىنا سەنەمىن. ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ۇنەمى كاسىپكەرلەرگە جاعداي جاساۋدى، ولاردىڭ قۇقىن قورعاۋدى تاپسىرىپ كەلەدى. مەنىڭ جانايقايىمدى جوعارىداعى شەندى، ىقپالى كىسىلەر ەستيدى دەپ ويلايمىن.

سۇحباتتاسقان ت. وسكەنباي.