ول جەردە «Abai.kz» اقپاراتتىق پورتالىنىڭ كونتەنت-رەداكتورى نۇرگەلدى ءابدىعاني ۇلى ۇسىنىس ايتىپ، اۋىلدان كەلگەن، ءىرى قالالاردا باسپاناسىز، تىركەۋسىز جۇرگەن ازاماتتاردى ۋاقىتشا بولسا دا بولەك بولمەمەن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن ۋاقىتشا جاتاقجاي (ارەندنوە جيلە) سالۋ ماسەلەسىن كوتەردى.
كەشە ءماجىلىس دەپۋتاتى ازات پەرۋاشيەۆ مىرزا «Abai.kz» اقپاراتتىق پورتالىنىڭ ۇسىنىسى نەگىزىندە اتالعان ماسەلەنى پارلامەنت مىنبەرىندە كوتەردى.
باسپاناسىز بوسىپ جۇرگەن كوپ جاستىڭ كوكەيىندەگى ماسەلە ەدى بۇل. الايدا، قازاقستانداعى ءورىستىلدى ب ا ق ءماجىلىس دەپۋتاتىنىڭ باستاماسىن بۇرا سويلەپ، قارسى كوزقاراس تانىتۋدا.
مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان ءابىش ۇلىنىڭ ءوزى جاستارعا بارىنشا قولداۋ كورسەتۋ كەرەكتىگىن ءار ءسوزىندا ايتىپ ءجۇر. جاستاردى، جاس شاڭىراق يەلەرىن باسپانامەن، جۇمىسپەن قامتاماسىز ەتۋ كەرەك دەگەن ەلباسىنىڭ پارمەنى كوپتىڭ دە قولداۋىنا يە بولۋدا.
پەرۋاشيەۆ مىرزا پارلامەنتتە كوتەرگەن بۇل ماسەلە – پرەزيدەنت جۇكتەگەن سول تاپسىرمانى جۇزەگە اسىرۋدىڭ جولى ەدى. ونى بۇرمالاپ اكەتكەن ورىس ءتىلدى ب ا ق پرەزيدەنتتىڭ تاپسىرماسىن ورىنداۋعا قۇلىقسىز با دەگەن ويعا قالدىق، ورتا جولدا.
جوعارىداعى ءۇيسىز جۇرگەن جاستاردىڭ دەنى قازاق بالالارى ەكەنى جاسىرىن ەمەس. ەندى مىنە، ساۋال جولدانعان سوڭ ءبىراز باسىلىمدار بۇل ۇسىنىستى بۇرمالاپ بەرىپ، مىسقىلداي كۇلۋدە. كۇلۋشىلەر - ورىس تىلدىلەر. ارينە، "توق بالا اش بالامەن وينامايدى"! قاڭعىپ جۇرگەن قازاقتىڭ قايعىسىن ءتۇسىنۋ قايدا ولارعا!
دەرەكتەرگە كوز جۇگىرتسەك، ەلىمىزدە 2017-2031 جىلدار ارالىعىندا «نۇرلى جەر» باعدارلاماسى اياسىندا 1،5 ميلليون باسپانا سالىنباق كورىنەدى. ال، Abai.kz اقپاراتتىق پورتالى كوتەرگەن ماسەلەنى نەگىز ەتكەن پەرۋاشيەۆ مىرزانىڭ دەپۋتاتتىق ساۋالىنداعى ۇسىنىس ءىس جۇزىنە ۇلاسار بولسا، 2021 جىلعا دەيىن 35 مىڭ وتباسىنىڭ ورنىنا 49 مىڭ وتباسىن پاتەرمەن قامتۋعا ابدەن بولادى.
وتكەن جىلعى ۋاقىتشا تىركەۋ كەزىندە رەسمي تۇردە 690 مىڭ ىشكى ميگرانت تىركەلىپتى. شىن مانىندە بۇل كورسەتكىش الدەقايدا كوپ ەكەنى تۇسىنىكتى. دەمەك 690 مىڭ باسپاناسىز قازاقستاندا بار دەگەن ءسوز. 2016 جىلدى قورىتىندىلاعان الماتى اكىمى باۋىرجان بايبەك قالا تۇرعىندارىنىڭ سانى 2 ميلليونعا جەتكەنىن ايتقان ەدى. الماتى قازاقستانداعى ەڭ ءىرى مەگاپوليس سانالاتىندىقتان، ايدىك شاحارعا كەلۋشىلەردىڭ سانى دا وزگەلەرمەن سالىستىرعاندا ەداۋىر كوپ.
قسزي جۇرگىزگەن دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، الماتىنىڭ 70 پايىز حالقى وزگە قالالاردان كەلگەندەر ەكەن. ولاردىڭ 50،7 پايىزى ىشكى ميگرانتتار.
بۇل ەلىمىزدىڭ ىشكى ميگرانتتارى تۋرالى جالپى دەرەك:
بۇلاردى بىردەن باسپانامەن قامتاماسىز ەتۋ مۇمكىن ەمەستىگىن ەسكەرەتىن بولساق، ۋاقىتشا جاتاقجاي سالۋ باستاماسى حالىقتىق قولداۋ تابۋى كەرەك. وسى رەتتە ءبىز جاتاقجاي جايىن باستاما ەتىپ كوتەرگەن دەپۋتات پەرۋاشيەۆ پەن قوعامدا بەلگىلى تۇلعالار ءادىل احمەتوۆ پەن بەرىك ابدىعاليدەن پىكىر سۇرادىق.
ازات پەرۋاشيەۆ، ءماجىلىس دەپۋتاتى:
-مىناۋ ورىس ءتىلدى باق-تىڭ قارسى شىققانىنا مەن تاڭ قالعان جوقپىن. ەستەرىڭىزدە بولسا، بىر-ەكى اپتا بۇرىن مەن پارلامەنتتە «قازاقستان ازاماتتىعىن الۋ ءۇشىن، قازاق تىلىنەن جانە تاريحىنان ەمتيحات تاپسىرۋ كەرەك» دەگەن باستاما كوتەردىم. ول كەزدە دە ورىس ءتىلدى ب ا ق ورە-تۇرەگەلىپ قارسى شىققان.
مەنىڭ بۇل ۇسىنىسىم – اۋىلدان قالاعا كەلىپ جۇمىس ىستەپ جۇرگەن ەلىمىزدىڭ جاستارىن قولداۋ. ءقازىر بازارلاردىڭ ماڭىنا بارىپ تەكسەرسەڭىز، كورەسىز: بىرەۋدىڭ اۋلاسىندا 10-15 وتباسى قىسىلىپ-قىمتىرىلىپ ءومىر ءسۇرىپ جاتىر. ولار جەتىسكەنەن جۇرگەن جوق. باسپانا الۋعا، يپوتەكا تولەۋگە مۇمكىنشىلىگى جوق. بۇنداي ازاماتتار قانشاما؟.. ولار دا ءبىزدىڭ ەلدىڭ ازاماتتارى. ۇكىمەت قابىلداعان «نۇرلى جەر» دەگەن باعدارلامادا ۋاقىتشا باسپانا بەرۋ ماسەلەسى كوتەرىلگەن ەدى. ءبىراق، ول بويىنشا تەك الەۋمەتتىك تۇرمىسى تومەن وتباسىلاردىڭ ىشىندە قالا ازاماتتارى عانا باسپانا الا الادى. قالعاندارى بۇل ساناتقا كىرمەيدى.
ءبىز جۇمىس ىزدەپ قالاعا كەلگەن جاستاردى كەرى يتەرمەۋىمىز كەرەك؟ بولاشاق مينيسترلەر، بولاشاق قۇرىلىسشىلار، بولاشاق بانكيرلەر سولاردىڭ اراسىندا ءجۇر. مىنا جوبا بويىنشا ءبىز ءبىرىنشى كەزەكتە سول جاستاردى قولدايمىز.
ماعان كەشەلى-بەرى ءتورت بىردەي قۇرىلىس كومپانياسىنىڭ باسشىلارى حابارلاستى. ولار جاتاقجايدى سالايىق دەپ قۇلشىنىپ وتىر. ءتىپتى، مۇنداي ۋاقىتشا جاتاقجايلاردىڭ اقىسى ادەتتەگىدەن ەكى ەسە تومەن بولادى ەكەن.
ەگەر وسى جولى جولدانعان ۇسىنىسىمىز ۇكىمەتتەن كەرى قايتارىلاتىن بولسا، مەن قايتادان باستاما كوتەرەمىن. ويتكەنى، بۇل ءقازىر قوعامداعى ەڭ وزەكتى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى.
ءادىل احمەتوۆ، ەكس-دەپۋتات:
ء-وز باسىم جاستارعا باسپانا سالىپ بەرۋ كەرەك دەگەن باستامانى تولىق قولدايمىن. ءبارىمىز دە جاس بولدىق. باسپانا دەگەن ءبىرىنشى ورىندا تۇراتىن ماسەلە. جاستار ەلىمىزدىڭ ەرتەڭى. ولاردى قولداۋ كەرەك. باسپاناسىز جۇرگەن جاستارعا مەملەكەتتىك باعدارلامامەن جالدامالى، ۋاقىتشا تۇراتىن باسپانا سالىپ بەرسە، كەيىن اياققا تۇرىپ العان سوڭ، اركىم ءوز ۇيلەرىن الىپ، تۇرمىسىن جاقسارتىپ كەتەتىنى انىق.
مەملەكەتىمىز جاستارعا قامقورلىق كورسەتىپ جاتىر عوي. مىنە، پەرۋاشيەۆ مىرزانىڭ ايتىپ، كوتەرىپ وتىرعان ماسەلەسى سول قولداۋدىڭ ءبىر ءتۇرى. جانە ءتيىمدى ءتۇرى.
ال ورىس ءتىلدى سايتتاردىڭ ۇلارداي شۋلاپ جاتقانىنا قاتىستى ايتارىم: پىكىر ءار ءتۇرلى بولۋى مۇمكىن. «اش بالا توق بالامەن وينامايدى» ، - دەگەن بار.
بەرىك ءابدىعالي، ساياساتتانۋشى:
-جالپى ۋاقىتشا باسپانا ماسەلەسى وتە اۋقىمدى ماسەلە. ازات پەرۋاشيەۆتىڭ ايتقانىنداي، ارزانعا جانە تەزىرەك، ءبىراق بارلىق فۋنكسياسى قامتىلعان باسپانا سالىپ بەرۋ – ماسەلەنى شەشۋدىڭ وڭاي جولى شىعار. مەملەكەتتىڭ بيۋدجەتىندە قاراجات بار عوي ءقازىر. سوندىقتان بۇنى «جاتاقحانا» دەگەننەن گورى، بۇرىنعى «مالوسەمەينىي» دەگەن سەكىلدى، ىشىندە جۋىناتىن بولمەسى، اس ۇيىنەن بولەك ءبىر بولمەسى بار، شاعىن تۇرعىن ۇيلەر سالۋ ماسەلەسى رەتىندە قاراستىرعان دۇرىس بولار ەدى. ول دا جاتاقحانا بولىپ ەسەپتەلەدى. جاي ستۋدەنتتىك جاتاقحانا ەمەس، جاس وتباسىلارعا نەمەسە وتباسىن قۇرماعان، قىزمەتتەگى جاستارعا ارنالعان مەملەكەتتىك جالدامالى پاتەر.
ەكىنشى ماسەلە، بۇل ءار قالانىڭ ەكونوميكالىق مۇمكىنشىلىگىنە بايلانىستى جۇزەگە اسىرىلاتىندىقتان، ناقتى زەرتتەپ، قارجىلىق جاعىنان ءتيىمدى، تيىمسىزدىگىن انىقتاپ الۋ كەرەك.
مەنىڭ ايتارىم: بۇل ماسەلە ۇكىمەتتىڭ باستى نازارىنا الىنۋى جانە شەشىلۋى كەرەك. جاستارعا «قولجەتىمدى باسپانا» دەگەن مەملەكەتتىك باعدارلاما اياسىندا مۇنداي مۇمكىنشىلىكتىڭ جاسالعانىن قولدايمىن. مەن بۇنداي ۇيلەردى انگليادان كوردىم. تاعى باسقا دا دامىعان مەملەكەتتەردە بار تاجىربيە. بۇل جاستاردىڭ اياعىنان تۇرىپ الىۋنا ۇلكەن كومەك بولار ەدى. جالدامالى پاتەرلەر جەكەشەلەندىرۋگە جاتپايدى.
سوسىن، بۇل تەك الماتى مەن استانادا عانا ەمەس، ەلىمىزدىڭ وزگە دە قالالارىندا جۇزەگە اسىرىلۋى ءتيىس.
دەرەككوز: Abai.kz
