«ادىلەتتى قازاقستاننىڭ ەكونوميكالىق باعدارى». مەملەكەت باسشىسى ق.ك.توقايەۆتىڭ ءبىر جىل بۇرىن حالىققا ارناعان جولداۋى وسىلاي اتالدى. ماڭىزدى قۇجات تۇگەلدەي دەرلىك قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەكونوميكالىق دامۋ باعدارى جانە ونى جۇزەگە اسىرۋ جولدارىنا قاتىستى بەرىلگەن تاپسىرمالارعا تولى بولدى. جولداۋدا كورسەتىلگەن وزەكتى باعىتتار مەن جۇكتەلگەن مىندەتتەر قانشالىقتى ىسكە قوسىلدى؟ ءبىز دۇرىس باعىتپەن ءجۇرىپ كەلەمىز بە؟ وسى تاقىرىپ جونىندە ساياساتتانۋشى جومارت سىمتىكوۆپەن سۇحباتتاسقان ەدىك.
- جومارت مىرزا، مەملەكەت باسشىسى ق.ك. توقايەۆتىڭ «ادىلەتتى قازاقستاننىڭ ەكونوميكالىق باعدارى» اتتى جولداۋىنا ءبىر جىل ءوتتى. وسى ۋاقىت ىشىندە جۇكتەلگەن مىندەتتەردىڭ ورىندالۋى قانداي دەڭگەيدە؟
- بىرىنشىدەن، ايتىلعان مىندەتتەردىڭ بارلىعى 3 جىلدىڭ ىشىندە ورىندالۋعا ءتيىس بولاتىن. ياعني بۇگىنگى تاڭدا ەكىنشى جىل جاقىنداپ قالدى. اتقارىلاتىن جۇمىستار ءالى الدا. ال وسى ءبىر جىلدىڭ ىشىندە ءوزىم بايقاپ، زەرتتەپ-زەردەلەپ جۇرگەن جۇمىستارىمىزعا توقتالىپ وتسەم، ونەركاسىپكە بايلانىستى وڭدەۋ سالاسىن جەدەل دامىتۋ، مۇناي-گاز، كومىر، اۋىر ماشينا جاساۋ، ءونىم كلاستەرى، اۋىل شارۋاشىلىعى، تۋريزم جونىندە بەرىلگەن تاپسىرمالار ورىندالىپ جاتىر. ەل پرەزيدەنتى مىناداي ماسەلەلەرگە ەرەكشە كوڭىل اۋداردى. وندا ۋراندى كونۆەرسيالاۋ جانە بايىتۋ، اۆتوبولشەكتەر مەن تىڭايتقىشتاردى شىعارۋ ماسەلەلەرىنە باسا نازار اۋدارۋ كەرەكتىگىن ايتتى. سونىمەن قاتار، وڭدەلگەن ءونىم شىعاراتىن كلاستەر قۇرۋ قاجەتتىگىن قاداپ ايتتى.
- راسىندا دا وڭدەلگەن ءونىم، ونەركاسىپ سالاسى ەلىمىز ءۇشىن اسا ماڭىزدى. ەڭ الدىمەن ءونىم وندىرۋشىلەر، قورعانىس ونەركاسىبى جايلى ءسوز قوزعاساق؟
- قورعانىس ونەركاسىبى كەشەنىن نىعايتۋ، وندا ۇلتتىق قاۋىپسىزدىككە وندىرىستىك كەشەندى قۇرۋ، وعان زاماناۋي تەحنولوگيانى تارتۋ، اسىرەسە سيفرلاندىرۋ ماسەلەسى بويىنشا ۇلكەن تاپسىرمالار بەرىلدى. بۇلار دا جۇزەگە اسىپ جاتىر. وسى تۇرعىدا وتاندىق ءونىم وندىرۋشىلەردى قورعاۋعا مىندەتتەگەن بولاتىن. سونىمەن قاتار ءبىزدىڭ ەكونوميكامىزدىڭ باسقالار ءۇشىن جابىق دەگەن ءسوزدى بىلدىرمەيتىندىگىن جانە سونىمەن قاتار ءبىزدىڭ ەلىمىزدە ءاردايىم باسقا ادامدارعا اشىق بولا تۇرىپ ءبىراق دەگەنمەن ۇلتتىق بيزنەستىڭ نەگىزىن قورعاۋ ماسەلەسى ايتىلعان بولاتىن. وسى ايتىلعانداردىڭ ءبارى بىرتىندەپ ورىندالىپ جاتىر.
- زاماناۋي تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋ ءقازىر كۇن تارتىبىندەگى كەزەك كۇتتىرمەس ماسەلە. يننوۆاسيالار جانە كرەاتيۆتى يندۋستريا سالالارىندا قانداي جەتىستىكتەر بار ەكەن؟
- ەلىمىزدە يننوۆاسيالىق دامۋدىڭ باستى باعىتتارىنىڭ ءبىرى رەتىندە الماتى مەن استانادا قاجەتتى ەكوجۇيەلەردى قالىپتاستىرۋعا ۇلكەن ءمان بەرىلۋدە. بۇل ەكوجۇيەلەر دارىندى جاستاردى قولداپ، ايماقتىق جوو بازاسىندا ءبىرتۇتاس يننوۆاسيالىق ورتا قۇرۋدى كوزدەيدى. مۇندا تەوريادان گورى پراكتيكالىق باعىتقا باسىمدىق بەرىلەدى. مىسالى، زاماناۋي ازاماتتاردىڭ شىعارماشىلىق الەۋەتى مەن زياتكەرلىك كاپيتالىن ءتيىمدى پايدالانۋ ءۇشىن كرەاتيۆتى ءوندىرىس سالالارى مەن ينكليۋزيۆتى ەكونوميكانى دامىتۋ جۇمىستارى قولعا الىنۋدا. الاتاۋ قالاسى ماڭىندا بولاشاق كرەاتيۆتى ورتالىقتاردى قالىپتاستىرۋ يندۋستريانىڭ نەگىزگى ەلەمەنتى رەتىندە قاراستىرىلادى.
سونىمەن قاتار، ەلىمىزدە جاساندى ينتەللەكت، سيفرلاندىرۋ جانە كرەاتيۆتى يندۋستريا سالالارىندا دا ايتارلىقتاي جۇمىستار اتقارىلۋدا. جاساندى ينتەللەكتتى جوعارى وقۋ ورىندارىندا پايدالانۋ جانە سيفرلاندىرۋ پروسەستەرىنىڭ جالعاسۋى – وسىنىڭ ايقىن دالەلى. قازاقستاننىڭ كرەاتيۆتى يندۋسترياعا بەت بۇرعانىن انىق بايقاۋعا بولادى.
- ەنەرگەتيكا جانە كولىك-لوگيستيكا سالالارى ءقازىر ەڭ كوپ تالقىلانىپ جاتقان تاقىرىپ دەسەك ارتىق ايتقاندىق ەمەس. بۇل سالالارداعى جاعدايعا قانداي باعا بەرەر ەدىڭىز؟
- بولاشاقتا ەنەرگەتيكا تاپشىلىعىنا ۇشىرايتىنىمىز ءمالىم. وسىعان بايلانىستى ەلدەگى ەنەرگەتيكا سالاسى زەرتتەلىپ، اتوم ەلەكتر ستانساسى سالىنۋى بويىنشا 2027 جىلعا دەيىنگى ارالىقتا تالداۋ قولعا الىندى. جاسىل ەكونوميكا، اتوم ەنەرگەتيكاسى بويىنشا رەفەرەندۋم وتكىزۋ ماسەلەسى قويىلعان بولاتىن. ياعني الدا 1،5 جىلعا جۋىق ۋاقىت بار. دەگەنمەن بۇگىنگى تاڭدا اەس سالۋ ماسەلەسىن قوزعاپ، سوعان دايىندىقتى، حالىقتىڭ كوزقاراسىن ءبىلۋ جونىندە جۇمىستار اتقارىلىپ جاتىر. ول ءاربىر ءىرى قالالاردا، اۋدان، وبلىس ورتالىقتارىندا ءتۇرلى ونەركاسىپ ازاماتتارىمەن، قازاقستان ازاماتتارىمەن پىكىرتالاستار ءجۇرىپ جاتقانىن بىلەمىز. باسا ايتاتىن جايت، ەلىمىزدەگى تاۋ-كەن سالاسىن باسقارۋ جۇيەسىن جاڭعىرتۋ قاجەتتىگىن، وسىعان بايلانىستى گەولوگيالىق بارلاۋعا ەرەكشە نازار اۋدارۋ كەرەك. مينەرالدى شيكىزاتتاردىڭ بازاسىن تولىقتىرۋ ءۇشىن تاۋ-كەن سالاسىن باسقارۋعا قاتىستى جاڭا زاڭدار قابىلدانعان بولاتىن. ءبىراق زاڭ تالاپتارىنىڭ كەيبىر ماسەلەلەرىنىڭ دۇرىس ورىندالماي جاتقاندىعىنا بايلانىستى تەوريالىق جاعىنان دا پراكتيكالىق جاعىنان دا بۇل ەلگە ينۆەستيسيا تارتۋ، ەلدىڭ ينۆەستيسيا الەۋەتىن اشۋعا ۇلكەن كوڭىل ءبولىپ جاتقاندىعىن ايتۋعا بولادى. وسى سالا بويىنشا ەلىمىزدىڭ 1،5 ملن شارشى شاقىرىمدى اۋماعىن گەولوگيالىق جانە گەوفيزيكالىق بارلاۋ جاسالسا، ۇكىمەتتىڭ مىندەتى رەتىندە 2026 جىلعا قاراي ونىڭ كولەمى كەمىندە 2 ملن 200 مىڭعا جەتكىزۋ كەرەكتىگى ايتىلدى. بۇل سالا بويىنشا دا ءبىراز جۇمىستار ورىندالدى.
تاعى ءبىر ەرەكشە كوڭىل بولگەن سالا - كولىك-لوگيستيكا سالاسى. كولىك-لوگيستيكا بويىنشا ورتالىق ازياداعى بىرلەسكەن ينتەگراسيالىق ىقپالداسۋعا كەلىپ جاتقان بەس مەملەكەتتىڭ اراسىنداعى ماسەلە بويىنشا، اسىرەسە قحر جانە ەلىمىزدىڭ شىعىسى مەن باتىسىنىڭ اراسىن قوساتىن جولداردى رەتتەۋ تەك تەوريا، كەلىسىم-شارت جۇزىندە ەمەس، ناقتى ىسكە اسىپ جاتقاندىعىن كورسەتەدى. كولىك-لوگيستيكا سالاسى بويىنشا ءوز الەۋەتىمىزدى تولىققاندى پايدالانۋ، اسىرەسە قىتايدان ەۋروپاعا، رەسەيگە، ورتالىق ازياعا جانە وسى ايماقتارعا قىتايدان جىبەرىلەتىن تاۋارلاردىڭ كولەمىن ايتارلىقتاي كوبەيتۋ كوزدەلگەن بولاتىن. قازاقستاننىڭ گەوساياسي جاعىنان الىپ قاراستىرعان كەزدە سولتۇستىك پەن وڭتۇستىكتى، باتىس پەن شىعىستى بايلانىستىراتىن جاھاندىق جولايرىقتا ورنالاسقاندىعىن ءبىز بۇگىندە كولىك-لوگيستيكا سالاسى بويىنشا ەكونوميكامىزدى العا باستايتىن كۇشتەردىڭ ءبىرى رەتىندە قولدانۋىمىز كەرەك. بۇگىنگى تاڭدا جۇزەگە اسىپ جاتقان شەكارالىق ايماقتارداعى اۋدانداردىڭ دامي باستاۋى، ولاردىڭ بەلگىلى ءبىر دارەجەدە سونىڭ جەمىسىن كورىپ وتىرمىز. بۇل ماسەلە بويىنشا باسەكەلەردىڭ بولىپ جاتقاندىعىن، ەڭ بىرىنشىدەن دوستىق-مويىنتى، باقتى-اياگوز، داربازا-ماقتارال سياقتى تەمىرجول جوبالارىنىڭ ساپالى تۇردە جۇزەگە اسىپ جاتقاندىعىن ءبىز ەستەن شىعارماۋىمىز كەرەك. وسى ماسەلە بويىنشا بولاشاقتا قولعا الىنباق. مىسالى الماتىنى اينالىپ وتەتىن تەمىرجول جەلىسى نەگىزدەلدى. بۇل دا بەلگىلى ءبىر دارەجەدە جۇزەگە اسىپ جاتىر. وسى باعىتتا باقتى وتكەلىندە جاڭا قۇرعاق پورت سالۋ، اقتاۋداعى كونتەينەر حابتارىن قۇرۋ جانە ونىڭ قۇرىلىسى جۇزەگە اسۋدا. قارا تەڭىز ارقىلى وتەتىن ورتا ءدالىزدىڭ بويىندا تۇرعان ايلاق الەۋەتتەرىن ارتتىرۋ، وندا قىتايدىڭ سيان، گرۋزيانىڭ پوتي قالالارىنا ءوز تەرمينالدارىمىزدىڭ قۇرىلىسى باستالاتىندىعى ايتىلدى. بۇل قىتايدىڭ «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» مەگاجوباسى ءبىزدىڭ ۇلتتىق باعدارلامامىزبەن تولىقتاي قابىسىپ جاتقاندىعىن كورسەتەدى. بۇل ىرگەلەس ەلدەرمەن ونىڭ ىشىندە رەسەيمەن، قىتايمەن، ورتا ازيا جانە وڭتۇستىك ازياداعى كورشىلەرىمىزبەن ءتاتۋ-تاتتى، سىندارلى، ءارى دوستىق قارىم-قاتىناستا بولۋىمىزدىڭ ءوزى كولىك الەۋەتىن ءتيىمدى پايدالانۋىمىزعا ۇلكەن نەگىز بولا الادى.
- اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىندا بيىلعى جىلى قانداي وزگەرىستەردى بايقادىڭىز؟
- اۋىل شارۋاشىلىعى تاقىرىبىنا توقتالاتىن بولساق، «اۋىل اماناتى» اتتى باعدارلامانىڭ بۇگىنگى تاڭدا ۇلكەن قاجەتتىلىگى تۋىنداپ تۇر. ياعني ءبىر جىلدىڭ ىشىندە «اۋىل اماناتى» باعدارلاماسىنىڭ ءبىرتالاي جوباسى جۇزەگە استى دەپ ايتۋعا بولادى. بۇگىنگى تاڭدا اۋىل اماناتى باعدارلاماسىنىڭ ءبىرتالايى جۇزەگە استى دەۋگە بولادى، وندا زاماناۋي تەحنولوگيا اۋىل شارۋاشىلىعىندا، اۋىلدىق جەرلەرگە بارعاندىعىن بايقايمىز. اۋىل شارۋاشىلىعى، اسىرەسە ەت-سۇت، استىق ونىمدەرىن تەرەڭ وڭدەۋ جانە وندىرىستىك جىلىجايلار شارۋاشىلىقتارىن دامىتۋ سياقتى ماسەلەلەردە باسىمدىقتار بەرىلگەندىگىن بايقاۋىمىزعا بولادى. ەلىمىزدىڭ وڭتۇستىگىندە بولسىن، وڭتۇستىگىندە بولسىن، اۋىل شارۋاشىلىعى كاسىپورىندارىنىڭ الەۋەتىن ءار ۋاقىتتا قاپەردەن تىس قالدىرماي وتىر. شارۋالارعا ۇلكەن كومەكتەر بەرىلىپ جاتقاندىعىن بايقاۋعا بولادى. ەلىمىزدەگى سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىندا جۇزدەن استام ءىرى ءسۇت-تاۋار فەرماسىنىڭ قۇرىلىسى باستالدى. ولاردىڭ شارۋاشىلىق تاجىريبەسى، جەم-شوپ قورىن دايىنداۋى، سونىمەن قاتار قۇس فابريكالارى، كوكونىس قويمالارى، ەت ونىمدەرىن شىعاراتىن كاسىپورىندارىنىڭ تاجىريبەلەرىن باسقالار الۋى كەرەكتىگى ايتىلدى. پرەزيدەنتىمىز سونىمەن قاتار ەگىن شارۋاشىلىعىندا باسقا دا اگروقۇرىلىمداردى دامىتۋ بارىسىنداعى ۇلكەن شارالاردىڭ قاجەتتىگىن، اۋىل شارۋاشىلىعىنداعى جوعارى تەحنولوگيالىق سالالاردى قابىلداۋ كەرەكتىگىن، ازىق-تۇلىك كەلىسىم-شارت كورپوراسياسىنداعى احۋالدى تۇراقتاندىرۋ كەرەك دەگەن ماسەلەلەردى كوتەرگەن بولاتىن. اۋىل شارۋاشىلىعىنا بايلانىستى كوپتەگەن شاراشالار ورىندالىپ جاتقانىندىعىنا ءبىز كۋامىز.
- بارلىق سالانى تالقىلاپ، تۋريزم تۋرالى ايتپاي كەتكەنىمىز ءجون بولماس، ەلىمىزدە تۋريزم سالاسىندا قانداي جەتىستىكتەر بار؟
- ەكىنشى ماسەلە رەتىندە ەلىمىزدەگى تۋريستىك الەۋەتتى نىعايتۋ، تۋريزم سالاسىنا باسا كوڭىل ءبولۋ جونىندە مەملەكەتكە كەلىپ جاتقان ازاماتتاردىڭ سانىن ارتتىرا وتىرىپ وعان ينۆەستيسيا سالۋدى كوزدەدى. ماسەلەن وسىعان بايلانىستى 15 ءىرى جوبادان تۇراتىن ناقتى ءتىزىم دايىندالۋى ءتيىس بولاتىن، بۇگىنگى تاڭدا ولار جاسالىنىپ جاتىر. جوبالاردى ءتيىمدى ورىنداۋ مەرزىمدەرى ايقىندالدى.
- جومارت مىرزا، ۋاقىتىڭىزدى ءبولىپ، ەگجەي-تەگجەيلى جاۋاپ بەرگەنىڭىز ءۇشىن راحمەت.
- سىزگە دە راقمەت! قازاقستاننىڭ دامۋى ءۇشىن جاسالىپ جاتقان قادامدار تۋرالى وسىنداي اشىق سۇحباتتار وتە ماڭىزدى.
