اتىراۋ وبلىسىنىڭ اكىمى ن.ا.نوعايەۆقا،

شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ اكىمى د.ك.احمەتوۆكە،

باتىس قازاقستان وبلىسىنىڭ اكىمى ا.س.كولگىنوۆكە،

قوستاناي وبلىسىنىڭ ا.ب.مۇحامبەتوۆكە،

پاۆلودار وبلىسىنىڭ اكىمى ب.ج.باقاۋوۆقا،

سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ اكىمى ە.ح.سۇلتانوۆقا،

اقمولا وبلىسىنىڭ اكىمى س.ۆ.كۋلاگينگە!

 

قۇرمەتتى اكىمدەر!

 

وزدەرىڭىزگە بەلگىلى، كوشى-قون – ۇلت كوشباسشىسى، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى-ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ تاۋەلسىزدىكتى الا سالىپ، نەبارى ون بەس-اق كۇننەن كەيىن جولعا قويعان تۇڭعىش ءارى ۇلى ساياساتى!

ەڭ كەرەمەتى، نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى قازاق كسر مينيسترلەر كەڭەسىنە «باسقا رەسپۋبليكالاردان جانە شەتەلدەردەن قازاقستاننىڭ اۋىلدى جەرلەرىنە جۇمىس ىستەۋگە تىلەك ءبىلدىرۋشى بايىرعى ۇلت ادامدارىن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنا قونىستاندىرۋ ءتارتىبى مەن شارتتارىن» №711ء-شى قاۋلى قابىلداتقىزىپ، 1991 جىلى 18 قاراشادا – قازاقستان تاۋەلسىزدىگىن جاريالۋدان ءبىر ايعا جۋىق بۇرىن شىعارتىپ قويعان. بۇل كۇن – ءبىز ءۇشىن مەرەكە!

اتاپ ايتۋىمىز كەرەك، ازاتتىقتىڭ تاڭى اتار-اتپاستان الىستا جۇرگەن اعايىندى بىردەن اتاجۇرتقا شاقىرىپ، ۇلتىن ءسۇيۋدىڭ تەڭدەسسىز ۇلگىسىن كورسەتكەن كىسى – نۇرسۇلتان نازاربايەۆ!

مىنە، سودان بەرى الىس-جاقىن شەتەلدەردەن كەلەتىن قازاق كوشى، ازداپ سايابىرلاعان كەزدەرى بولعان شىعار، ءبىراق توقتاعان ەمەس. «حالىقتىڭ كوشى - قونى تۋرالى» زاڭ جوباسىنا وتكەن جىلى ەنگىزىلگەن وزگەرتۋلەر مەن تولىقتىرۋلار – مەملەكەتىمىزدىڭ كوشى-قون ساياساتىنداعى  بۇدان بۇرىنعى مەزگىلدەردەگى كەتكەن كەمشىلىكتەردى جويىپ،  2016 جىلدان باستاپ كوشكە جاڭا سەرپىن بەرۋ نيەتىنەن تۋعانى بەلگىلى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتىنىڭ 2016 جىلعى 18 اقپاندا №83 قاۋلى شىعارىپ، ورالماندار مەن قونىس اۋدارۋشىلاردى قونىستاندىراتىن ارنايى وڭىرلەر ەتىپ، سىزدەر تىزگىنىن ۇستاپ وتىرعان اتىراۋ، شىعىس قازاقستان، باتىس قازاقستان، قوستاناي، پاۆلودار، سولتۇستىك قازاقستان، اقمولا وبلىستارىن ايقىنداپ بەرۋى سونىڭ دالەلى. 2016 جىلعى 18 اقپانداعى №82 قاۋلىمەن ورالماندار مەن قونىس اۋدارۋشىلاردى قابىلداۋدىڭ 2016 جىلعا ارنالعان وڭىرلىك كۆوتاسىن بەكىتىپ، 1259 وتباسىدان تۇراتىن ورالمانداردى قابىلداۋدىڭ 2016 جىلعا ارنالعان وڭىرلىك كۆوتاسىن بەكىتۋ دە الىستان كەلەتىن اعايىنعا دەگەن قامقورلىقتىڭ جارقىن بەلگىسى...

الىستان كەلگەن اعايىن ءۇشىن ەڭ الدىمەن شەشىلۋگە ءتيىستى ماسەلە – قۇجاتتانۋ ەدى. بۇل جاعى ايتارلىقتاي جەڭىلدەدى. ىشكى ىستەر مينيسترلىگى كوشى-قون پوليسياسى دەپارتامەنتىنىڭ وبلىستارداعى باسقارمالارى ءۇش ايدىڭ ىشىندە تۇراقتى تىركەۋگە تۇرعىزىپ، قازاقستان ازاماتتىعىن بەرىپ جاتىر. ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتiك قورعاۋ مينيسترلiگىنە قاتىستى مەكەمەلەرى بەس جۇمىس كۇنى ىشىندە قونىس اۋدارىپ كەلگەن اعايىننىڭ قولىنا  «ورالمان» كۋالىگىن تيگىزۋدە. ءبىلىم الۋ، دەنساۋلىق ساقتاۋ، كەدەن سالىعى... جاعىنداعى قاجەتتىلىكتەر دە ءوز دەڭگەيىندە زاڭمەن قامتاماسىز ەتىلگەن ءارى اتقارىلۋ ۇستىندە.

ءبىر سوزبەن ايتقاندا، وتكەن جىلى 24 قاراشادا ەلباسى قول قويىپ، بيىلعى جاڭا جىلدان باستاپ قولدانىسقا ەنگەن «حالىقتىڭ كوشى-قونى تۋرالى» زاڭنىڭ كوشىپ كەلىپ، «ورالمان» مارتەبەسىن العان اعايىندارىمىز ءۇشىن ءتيىمدى تۇستارى وتە كوپ. ۇكىمەت بولگەن 1259 وتباسىلىق وڭىرلىك كۆوتانى ايتپاعاندا، جەرگىلىكتى اتقارۋشى بيلىك قولىمەن جاسالاتىن جەڭىلدىكتەردىڭ ءوزى-اق جەتىپ ارتىلادى.

مىسالى، جەر! اۋىلدى جەرلەرگە كوشىپ كەلگەن اعايىن ءۇشىن قۇجاتتانۋدان كەيىنگى شەشىلۋگە ءتيىستى ەڭ ءبىر ءزارۋ ماسەلە – وسى جەر!

بۇل جاعى «حالىقتىڭ كوشى-قونى تۋرالى» زاڭىنىڭ 23-بابىندا بىلاي شەشىلگەن:

3. ورالماندارعا جەكە قوسالقى شارۋاشىلىعىن جۇرگiزۋ، باعباندىقپەن اينالىسۋ، ساياجاي قۇرىلىسى ءۇشiن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ جەر زاڭناماسىنا سايكەس اۋىلدىق ەلدi مەكەندەردiڭ جەرلەرىنەن، اۋىل شارۋاشىلىعى ماقساتىنداعى جەرلەردەن، يمميگراسيالىق جەر قورىنان، ارنايى جەر قورىنان جانە بوسالقى جەرلەردەن ۋاقىتشا وتەۋسiز جەر پايدالانۋ قۇقىعىمەن جەر ۋچاسكەلەرi بەرiلەدi.

ورالماندارعا شارۋا نەمەسە فەرمەر قوجالىعىن جانە تاۋارلى اۋىل شارۋاشىلىعى ءوندiرiسiن جۇرگiزۋ ءۇشiن اۋىل شارۋاشىلىعى ماقساتىنداعى جەرلەردەن، ارنايى جەر قورىنان، يمميگراسيالىق جەر قورىنان جانە بوسالقى جەردەن ۋاقىتشا جەر پايدالانۋ قۇقىعىمەن جەر ۋچاسكەلەرi بەرiلەدi.

سونداي-اق، «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ جەر كودەكسىندە» (46-باپ.) «4. ورالماندارعا بەرiلەتiن جەر ۋچاسكەلەرiنە وسى كودەكستiڭ 48-بابىنىڭ نورمالارى قولدانىلمايدى» دەپ جازىلعان. ياعني، مەملەكەتتiك مەنشiكتەگi جەر ۋچاسكەلەرi ورالماندارعا كونكۋرسسىز، اۋكسيونسىز بەرىلەدى.

«حالىقتىڭ كوشى-قونى تۋرالى» زاڭىنىڭ 15-بابىندا «اۋدانداردىڭ، وبلىستىق ماڭىزى بار قالالاردىڭ جەرگiلiكتi اتقارۋشى ورگاندارى ءوز قۇزىرەتi شەگiندە حالىقتىڭ كوشi-قونى سالاسىنداعى مەملەكەتتiك ساياساتتى iسكە اسىرادى؛» دەپ اشىق كورسەتىلگەنىمەن، وكىنىشكە وراي جەرگىلىكتى اتقارۋشى بيلىكتىڭ بۇل ساياساتتى اتقارۋعا كەلگەندە نەمقۇرايلىلىق تانىتىپ وتىرعانى بايقالادى. جاڭا زاڭنىڭ قولدانىسقا ەنگەنىنە، مىنە، ون ايعا تاياپ كەلەدى، بىرەن-ساران عانا اۋداندار بولماسا، كوپ ساندى اكىمنىڭ ءوز وڭىرىنە كوشىپ كەلگەن قانداستارىن شاقىرىپ، ەڭ قۇرىعاندا، قوسالقى شارۋاشىلىق جۇرگiزۋ ءۇشىن ءبىر تىلكىم جەر بەرگەنىن ەستىمەدىك!

مۇمكىن، شەتتەن كەلگەن اعايىن «حالىقتىڭ كوشى-قونى تۋرالى» زاڭىندا مۇنداي تيىمدىلىكتىڭ بار ەكەنىن بىلمەيتىن دە شىعار. جەرگiلiكتi اتقارۋشى ورگاندار – ىشكى ساياسات ءبولىمى، اۋىل اكىمدەرى ۇگىت-ناسيحات قىزمەتىن جۇرگىزىپ، ۇلت كوشباسشىسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ قانداستارىنا جاساپ وتىرعان قامقورلىعىن تۇسىندىرسە، ارتىق بولماس ەدى!

«تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ 25 جىلدىعىن» تويلاپ جاتىرمىز. 18 قاراشادا ەلباسىمىزدىڭ پارمەنىمەن جوعارىداعى قازاق كوشى تۋرالى تۇڭعىش قاۋلىنىڭ شىققانىنا دا شيرەك عاسىر تولادى. از ۋاقىت ەمەس! بىزگە كوشى-قون ساياساتىنىڭ تاريحي ماڭىزى مەن ستراتەگياسىن تۇسىنەتىن ۋاقىت ابدەن بولدى. قازاق كوشى قارقىن الۋ ءۇشىن اتقارۋشى بيلىكتىڭ تاراپىنان قانداستارىنا دەگەن جاڭا كوزقاراس قالىپتاساتىن كەز باياعىدا جەتتى.

تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى بەس جىلىندا (1991 – 1996 جج.) 104 009 قانداسىمىز كوشىپ كەلگەنى ءمالىم. بۇل مەزگىلدىڭ قازاقستان ەكونوميكاسىنىڭ ەڭ ءبىر توقىراۋ كەزەڭى ەكەنىن ەسكەرسەك، الىستاعى اعايىننىڭ تەك دۇنيە ءۇشىن كەلمەگەنىن بىردەن اڭعارۋ قيىن ەمەس. ورالماندار دۇنيە ءۇشىن، تەك الۋ ماقساتىندا كەلەدى دەۋ – جاڭساق كوقعاراس! مىنە، بيىل دا رەسپۋبليكا بويىنشا 1259 وتباسىنا عانا كۆوتا بولىنگەنىمەن، ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ العاشقى التى ايىنىڭ وزىندە اتاجۇرتقا 6840 وتباسى ورالىپتى. اجىراتىلعان قارجىدان التى ەسە كوپ. سونىڭ ءبارى ۇكىمەتكە الاقان جايىپ، اقشالاي جاردەم سۇراپ وتىرعان جوق، ءوز ەڭبەگىمەن كۇندەرىن كورىپ جاتىر. قۇدايعا شۇكىر، قازاق دالاسى كەڭ! ولارعا، تەك، شارۋاشىلىعىن شالقىتۋعا جەر بەرىپ، مۇمكىندىك بەرىلسە عانا بولعانى، بوس قالعان ەلدىمەكەندەردى جايناتىپ جىبەرەدى. سول سەبەپتى، سىزدەردەردىڭ شارۋا نەمەسە فەرمەر قوجالىعىن جانە تاۋارلى اۋىل شارۋاشىلىعى ءوندiرiسiن جۇرگiزۋ ءۇشiن قانداستارىمىزعا تەزدەتىپ جەر ۋچاسكەلەرiن بەرۋ ماسەلەسىنە  كوڭىل بولۋلەرىڭىزدى سۇرايمىن. بۇل ماسەلە ءوز دەڭگەيىندە شەشىلسە، سوسىن باق-تا جاريا ەتىلىپ تۇرسا، الىستاعى اعايىننىڭ جەتى وبلىسقا كەلۋگە دەگەن ىنتاسى ءتىپتى دە ارتا تۇسەرى حاق!

بارشا جۇمىستارىڭىزعا تابىس، ەڭبەكتەرىڭىزگە جەمىس تىلەيمىن!

اۋىت مۇقيبەك، اقىن

دەرەككوز: abai.kz