قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ «انا ءتىلى» گازەتىنە بەرگەن سۇحباتى – قوعامدى تولعاندىراتىن تۇيتكىلدەر مەن ستراتەگيالىق ماسەلەلەردى اشىق تالقىلاۋدىڭ جاڭا دەڭگەيىن ايقىندايتىن ماڭىزدى قۇجات. ول – حالىقپەن اشىق ديالوگتىڭ جارقىن ۇلگىسى رەتىندە عانا ەمەس، مەملەكەتتىك دارەجەدەگى ماسەلەلەردىڭ شەشىلۋىن كورسەتەتىن ماسەلەلەر رەتىندە ماڭىزدى ورىن الادى. مۇنداعى ەكىجاقتى ديالوگ وزەگى ەلدىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋى مەن ىشكى-سىرتقى ساياسي احۋالعا بايلانىستى وتە ماڭىزدى تاقىرىپتارعا قۇرىلعان. وتاندىق ساراپشى-عالىمدار مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ «انا ءتىلى» گازەتىنە بەرگەن سۇحباتى تۋرالى وسىنداي پىكىر ءبىلدىرىپ وتىر. م.ح.دۋلاتي اتىنداعى تاراز ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ باسقارما ءتوراعاسى – رەكتور مۇحتار بايجۇمانوۆتىڭ ايتۋىنشا، ەلدەگى رەفورمالار بۇگىنگى كۇننىڭ عانا ەمەس، ۇزاق مەرزىمدى بولاشاقتىڭ ماسەلەلەرىن شەشۋگە باعىتتالعان. قازاقستان حالقىنىڭ ءال-اۋقاتىن جاقسارتۋ، ادىلەتتىلىك قاعيداتتارىن نىعايتۋ جانە تۇراقتى دامۋ جولىنداعى بۇل وزگەرىستەر ەلدىڭ گۇلدەنۋىنە بەرىك نەگىز بولاتىنى ءسوزسىز.
– پرەزيدەنتىمىز ەلىمىز ءۇشىن زور سىناق بولعان سۋ اپاتى تۋرالى ايتا كەلىپ: «ءبىر ەل، ءبىر حالىق بولىپ، جۇدىرىقتاي جۇمىلا بىلسەك قانا مۇنداي اپاتتاردى ەڭسەرە الاتىنىمىزعا ءبارىمىز كوز جەتكىزدىك. سۋ تاسقىنى كەزىندە ۆولونتەرلەر قوزعالىسىنىڭ الەۋەتى زور ەكەنىن كوردىك» دەدى. وسى سۋ تاسقىنى كەزىندە كوپتەگەن ءىس-شارالار قولعا الىنىپ، كەلەسى ماسەلەلەر شەشىلدى. اتاپ ايتساق، ەڭ ءىرى شەشىمدەردىڭ ءبىرى - سۋ ماماندارىنىڭ تاپشىلىعى ماسەلەسىن شەشۋ جانە زەرتتەۋ جۇمىستارىن جانداندىرۋ ءۇشىن تاراز قالاسىندا قازاق ۇلتتىق سۋ شارۋاشىلىعى جانە يرريگاسيا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قۇرىلۋى. ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتتىڭ تاراز قالاسىندا ورنالاسۋى – زور ءۇمىت پەن ايقىن بولاشاق كەپىلى دەپ بىلەمىن، – دەدى مۇحتار بايجۇمانوۆ.
رەكتور قاسىم-جومارت كەمەل ۇلىنىڭ بۇگىنگى تاڭداعى وزەكتى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى بولىپ وتىرعان جاساندى ينتەللەكت ماسەلەسىنە ءمان بەرۋىن دە ايرىقشا اتاپ وتەدى.
– حالىقتىڭ تۇرمىسىن جاقسارتۋدا سيفرلاندىرۋ ءىسى ماڭىزدى بولىپ تابىلادى. قازىرگى تاڭدا حالقىمىز ءوز جۇمىسىن جەڭىلدەتە ءتۇسۋ ءۇشىن وزدەرىنىڭ سيفرلىق ەكوجۇيەسىن قالىپتاستىرۋدا. بۇل باعىتتا اتقارىلار جۇمىستار ءالى كوپ. دەگەنمەن، بىرلەسە شەشىلسە، بۇل دا تەز-اق ورىندالاتىن شارۋا. پرەزيدەنتىمىز ايتقانداي «تازا قازاقستان» اكسياسى قوعامعا ەكولوگيالىق مادەنيەتتى قالىپتاستىرۋى راس. ءبىزدىڭ ۋنيۆەرسيتەتىمىز دە اتالعان اكسيانى قولداۋ ماقساتىندا، ءتۇرلى ءىس-شارالار ۇيىمداستىرىلۋدا. تازالىقتى ساقتاۋ جانە تابيعاتتى ايالاۋ - ۇلتتىق بولمىسىمىزدىڭ اجىراماس بولىگىنە اينالۋعا ءتيىس، – دەدى م.ح.دۋلاتي اتىنداعى تاراز ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ رەكتورى.
مۇحتار بايجۇمانوۆتىڭ سوزىنشە، قازىرگى جاستاردىڭ ساناسىن ۋلاپ، ولاردىڭ پسيحيكاسىنا كەرى اسەر ەتىپ، بولاشاعىنا بالتا شاپقان پروبلەمالاردىڭ ءبىرى - لۋدومانيا بولىپ وتىر. مەملەكەت باسشىسى وسى ءبىر دەرتكە قارسى قابىلدانعان زاڭنىڭ كۇشىن ءتۇسىندىردى.
– قۇجاتتا بۋكمەكەرلىك كەڭسەلەر مەن توتاليزاتورلاردىڭ جارناماسىنا ەداۋىر شەكتەۋ قويىلدى، كامەلەتكە تولماعانداردى قۇمار ويىنعا تارتقانى ءۇشىن اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىك بەلگىلەندى، ءاتى-جونى بورىشكەرلەردىڭ ءبىرىڭعاي تىزىمىنە ەنگىزىلگەن ادامداردىڭ قۇمار ويىن ويناۋىنا تىيىم سالىندى. بۇل شارالار تالاي شاڭىراقتى شايقالتقان، ادامداردى قىلمىس جاساۋعا، وزىنە قول جۇمساۋعا يتەرمەلەگەن ويىنقۇمارلىقتىڭ تارالۋىمەن كۇرەسۋگە ارنالعان دەپ انىق ايتتى. عاسىر دەرتىنە اينالعان بۇل ماسەلەنىڭ الدىن الۋ ءۇشىن بىرلەسىپ جاساپ جاتقان قارىمدى جۇمىستار ءوز ناتيجەسىن بەرەدى دەپ ويلايمىن.
شىن مانىندە، بۇل سۇحبات – ءار قازاقستان ازاماتىنا وي سالارلىق، كەلەشەككە كەمەل كوزقاراس تاستارلىق، ەلدى جارقىن بولاشاققا شاقىراتىن سۇحبات. مەملەكەت باسشىسى ءبىزدىڭ بارلىعىمىزدىڭ الدا اتقارار جۇمىستارىمىز بەن العا قويعان مىندەتتەرىمىزگە جەتۋ ءۇشىن جاڭا سەرپىن بەردى. جاقسى سۇحبات بارىسىندا وتكەن جىل قورىتىندىلانىپ، كەلگەن جىل جوسپارلاندى. ءبىز ءوز پرەزيدەنتىمىزدىڭ جارقىن ىستەرىن قولدايمىز، – دەدى مۇحتار بايجۇمانوۆ.
فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور، تۇركىتانۋشى گۇلبانۋ قوسىموۆا مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت كەمەل ۇلى توقايەۆ «انا ءتىلى» گازەتىنىڭ تىلشىسىنە بەرگەن سۇحباتىندا ءبىرشاما ماڭىزدى ماسەلەلەرگە وتە ورىندى توقتالعانىن العا تارتادى. «اسىرەسە ءتىلشى ەرلان ءجۇنىستىڭ «تۇركى الەمىنىڭ الداعى ىقپالداستىعى جولىندا قازاقستان قانداي ءرول اتقارادى دەپ ويلايسىز؟» دەگەن سۇراعىنا شىنايى ءارى ۇتىمدى جاۋاپ بەردى»،-دەيدى.
– قازىرگى شيەلەنىسكە تولى، سۇراعى كوپ، ءبىراق جاۋابى ناقتى تابىلا بەرمەيتىن كۇردەلى كەزەڭدە تۇركى مەملەكەتتەرىنىڭ بارلىق سالادا ىنتىماقتاستىعى شەشۋشى ءرول اتقارادى. مەملەكەت باسشىسىنىڭ «قازاقستان تۇركى مەملەكەتتەر ۇيىمىنىڭ باستاۋىندا بولدى. ءبىز ءتوراعالىق ەتكەن كەزدە ساياسي جانە ساۋدا-ەكونوميكالىق، كولىك-لوگيستيكالىق، مادەني–گۋمانيتارلىق سالالارداعى ىنتىماقتاستىقتى كەڭەيتۋگە باسا ءمان بەردىك» دەگەن پىكىرىندە تۇركى مەملەكەتتەرىنىڭ تەك كورشى ءارى گەوساياسي سەرىكتەس ەكەندىگى عانا ۇعىنىلمايدى، تۇركى حالىقتارىن بىرىكتىرەتىن ماڭىزدى فاكتورلاردىڭ بار ەكەندىگىنە وي سالادى، – دەدى گۇلبانۋ قوسىموۆا.
عالىمنىڭ سوزىنشە، تۇركى مەملەكەتتەرىن بىرىكتىرەتىن ماسەلەلەر كوپ: بىرىنشىدەن، تاريحى ورتاق تۇركى حالىقتارىنىڭ ءوزارا باۋىرمالدىلىعى الەمدىك دەڭگەيدەگى پروبلەمالاردى بىرلەسىپ شەشۋدە ءوز ناتيجەسىن بەرىپ كەلەدى، سەبەبى تۋىستىق سەزىم ءبىر وتباسىنىڭ بالالارى سەكىلدى تەگىنە تارتپاي قويمايدى؛ ەكىنشىدەن، اتا-بابالاردىڭ ادەت-عۇرپى، سالت-داستۇرلەرى، ويلاۋ جۇيەسىندەگى تۇركىلىك تانىم ءبىزدى بىرىكتىرەدى، ۇشىنشىدەن تامىرى سانداعان مىڭجىلدىقتارعا كەتەتىن تۇركى تىلدەرىنىڭ سوزدىك قورىندا ورىن العان ورتاق اتاۋلار مەن فرازەولوگيزمدەر، ماقال-ماتەلدەر مەن ناقىل سوزدەر، وبرازدى سوزدەر مەن بەينەلى تىركەستەر تۇركى حالىقتارى ءتىلىنىڭ بارىندە ساقتالعان. سونىڭ دالەلى رەتىندە قازاقستان كەڭىستىگىندەگى جەر-سۋ اتاۋلارىنىڭ تۇپكى توركىنى كونە تۇركىلىك ماعىنانى بىلدىرەتىندىگىن ايتساق تا جەتكىلىكتى، مۇنىڭ ءوزى تۇركى حالىقتارىنىڭ تاريحي وتانى قازاق جەرى ەكەندىگىن كورسەتەدى.
– سۇقباتتا ايتىلعان بىرلەسۋدىڭ ناتيجەسىن كورسەتكەن 80-نەن استام ءىس-شارالاردىڭ، سونىڭ ىشىندە استانادا وتكەن Y دۇنيەجۇزىلىك كوشپەندىلەر ويىندارىنىڭ، جوعارى وقۋ ورىندارى مەن اكادەميالىق قۇرىلىمداردىڭ باسقوسۋلارى، زيالى قاۋىم وكىلدەرىنىڭ اراسىنداعى تىعىز بايلانىس، كونفەرەنسيا، سيمپوزيۋم، قۇرىلتايلاردا كوتەرىلەتىن يدەيالار، سونداي-اق تۇركى الەمىنىڭ رۋحاني استاناسى بولىپ تۇركىستان قالاسىنىڭ جاريالانۋى تۇركى حالىقتارىنىڭ تاريحي-رۋحاني بىرلىگىن كورسەتىپ قانا قويمايدى، تۇركىلىك مادەنيەتتىڭ بۇكىل الەمدىك وركەنيەتكە قوسقان ۇلەسىن ايعاقتايدى، – دەدى فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور.
گۇلبانۋ قوسىموۆانىڭ پىكىرىنشە، تۇركىلىك وركەنيەت پەن مادەنيەتتىڭ باستاۋ كوزدەرى سانالاتىن كونە تۇركى جانە ورتا عاسىر جادىگەرلەرىنىڭ بارلىق تۇركى حالىقتارىنا ورتاقتىعىن ءتانىپ-بىلۋ جانە بىرلەسە زەرتتەۋ، كەڭ كولەمدە ناسيحاتتاۋ، ەلىمىزدىڭ بولاشاعىن قۇرايتىن الىس-بەرىستىڭ، ءوزارا ىنتىماقتاستىقتىڭ جالعاسىن تابا بەرۋى بۇگىنگى ۇرپاقتىڭ ساناسىنا رۋحاني سەرپىلىس جاساپ، بويىنا زور قۋات، سارقىلماس كۇش بەرەرى انىق.
– ەجەلگى تۇركىلىك مادەنيەت پەن وركەنيەتتىڭ جالعاسى، كونە تۇركى ءتىلىنىڭ مۇراگەرى سانالاتىن قازاق ءتىلىنىڭ قولدانىس اياسىن كەڭەيتە ءتۇسۋ – كەزەك كۇتتىرمەيتىن ماسەلە. قوعامدا قازاق ءتىلىنىڭ ءرولىن ودان ءارى ارتتىرىپ، قوعامنىڭ مەملەكەتتىك تىلگە دەگەن قۇرمەت سەزىمىن تۋدىرۋ ءۇشىن ءتىلدىڭ ومىرشەڭدىگىن دالەلدەيتىن تاريحي دەرەكتەردى، كونە تۇركىلىك مانگە يە قازاق دالاسىنداعى جەر-سۋ اتاۋلارىنىڭ ەتيمولوگياسىن جانە قازاق ءتىلىنىڭ سوناۋ شۋمەر زامانىنان جالعاسىن تاۋىپ كەلە جاتقان سوزدىك قورىن، گرامماتيكالىق زاڭدىلىقتارىن، تۇركى حالىقتارىنىڭ بارىنە ورتاق باي مۇرالارىمىزدى مەكتەپتەردە، جوعارى وقۋ ورىندارىندا وقىتۋ وڭ ناتيجە بەرەرى ءسوزسىز. ءتىلدىڭ تاريحىن بىلمەيتىن، ۇلتىنىڭ تاريحىمەن ماقتانا المايتىن ۇرپاقتا وتانشىلدىق سەزىم تۋىندامايدى، تاريحي سانا قالىپتاسپاسا، مەملەكەتشىلدىك سانا دا قالىپتاسپايدى، – دەدى تۇركىتانۋشى عالىم.
ساتبايەۆ ۋنيۆەرسيتەتى ق.تۇرىسوۆ اتىنداعى گەولوگيا جانە مۇناي-گاز ءىسى ينستيتۋتىنىڭ قاۋىمداستىرىلعان پروفەسسورى، تەحنيكا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى سانا قابدراحمانوۆا مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ وتكەن جىلدى قورىتىندىلاپ، الداعى كەزەڭگە ناقتى مەجەلەردى بەلگىلەپ بەرگەن سۇحباتقا ءوز پىكىرىن ءبىلدىردى. ونىڭ ايتۋىنشا، پرەزيدەنت ماقالاسىندا ىشكى جانە حالىقارالىق كۇن ءتارتىبى توڭىرەگىندەگى حالىقتى تولعاندىراتىن ەڭ وزەكتى ماسەلەلەرگە ناقتى ءارى تولىققاندى جاۋاپ بەرىلگەن.
«پرەزيدەنتىمىز ءوز سوزىندە: «ءقازىر الەمدە بۇرىن-سوڭدى بولماعان اسا كۇردەلى گەوساياسي احۋال قالىپتاسىپ وتىر. سوعان قاراماستان، قازاقستان بەيبىتشىلىك ءۇشىن ديالوگ ورناتۋ جولىندا ءتيىمدى ءرول اتقاراتىن مەملەكەت رەتىندە حالىقارالىق ارەناداعى پوزيسياسىن كۇشەيتتى. بۇل جاعداي ەلىمىزدىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋگە جانە ەكونوميكامىزدى ورنىقتى دامىتۋعا سەپتىگىن تيگىزەدى»، – دەدى. شىن مانىندە، سىرتقى فاكتورلاردىڭ، تابيعي اپاتتاردىڭ اسەرىنە قاراماستان 2024 جىلى ۇكىمەت تاراپىنان ەلىمىزدىڭ دامۋىنا دەگەن ۇلكەن مۇمكىندىكتەر جاسالدى. پرەزيدەنتىمىز ىشكى جانە سىرتقى ساياسات ماسەلەسىنە دە وڭتايلى شەشىممەن كەلىپ، ەلىمىزدى الەم ارەناسىنا شىعارىپ وتىر. مەن مەملەكەت باسشىسىنىڭ ەل باسقارۋداعى ۇستانىمىن تولىقتاي قولداي وتىرىپ، ەلىمىزدىڭ ەگەمەندىگى مەن بەيبىتشىلىگىنىڭ ماڭگىلىك تۇراقتاۋىنا تىلەكشىمىن»، – دەدى سانا قابدراحمانوۆا.
