وسى ورايدا «جالعان كاسىپكەرلىك» بابىنا قاتىستى وقيعا ەسكە تۇسەدى. ءبىر كۇندىك جالعان فيرمالاردىڭ كەسىرىنەن كوپتەگەن ادال كاسىپكەرلەر زارداپ شەگىپ، جالعان كاسىپكەرلەرمەن بىردەي قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلعانى ەستە بولار.
تەك 2016 جىلى عانا ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسىنا «جالعان كاسىپكەرلىك» بابى بويىنشا زارداپ شەككەن كاسىپكەرلەردەن 150-دەن استام شاعىم تۇسكەن. جالعان كاسىپورىندارمەن مامىلە جاساسقان كاسىپكەرلەر بارلىق وڭىردە جاپپاي قىلمىستىق پروسەسكە تارتىلىپ جاتتى.
قىلمىستىق كودەكستىڭ 215-بابىنا قاتىستى داۋدىڭ باسى وسى ماسەلە بولاتىن، ويتكەنى ول جالعان كاسىپورىنداردىڭ كونتراگەنتتەرىنە كەرى اسەرىن تيگىزدى. سەبەبى جالعان كاسىپورىنداردىڭ قۇرىلتايشىلارى قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىكتەن ايىپپۇل تولەۋمەن قۇتىلىپ، ال ادال كاسىپكەرلەر زارداپ شەكتى.
بيزنەسىن ادال جۇرگىزىپ، بىرەۋدىڭ كەسىرىنەن قيىندىق تارتقان كاسىپكەرلەردىڭ قۇقىعىن قورعاۋدى ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسى 2015 جىلدان باستاپ مىقتاپ قولعا العان بولاتىن.
وسىلايشا، سول جىلدارى «اتامەكەن» ۇكپ ءتورالقا ءتوراعاسى بولعان تيمۋر قۇلىبايەۆ 2016 جىلى قىلمىستىق كودەكستەن جالعان كاسىپكەرلىك تۋرالى باپتى الىپ تاستاۋدى تالاپ ەتەتىنىن ءارتۇرلى دەڭگەيدە اشىق مالىمدەگەن بولاتىن. ايتسە دە بۇل وڭايعا تۇسە قويماعانى ەستە. ءبىر عانا اتىشۋلى 215ء-شى باپتى قىلمىستىق كودەكستەن الىپ تاستاۋعا 2 جىلعا جۋىق ۋاقىت كەتكەن.
بىرىنشىدەن، جالعان كاسىپكەرلىك ماسەلەلەرى بويىنشا قىلمىستىق پروسەسس بارىسىندا زەرتتەۋدىڭ وبەكتيۆتىلىگى مەن تولىقتىعى بولىگىندە زاڭناما تالاپتارى ساقتالمايتىنى العا تارتىلدى. ناتيجەسىندە ادال كاسىپكەرلەر قوسىمشا سالىق تولەپ، سونىمەن قاتار ولارعا ايىپپۇل سالىنىپ، وعان قوسا ءوسىمپۇل ءوندىرىلىپ الىنعان.
ەكىنشىدەن، 2014 جىلدان باستاپ جالعان كاسىپكەرلىكپەن اينالىسقان زاڭدى تۇلعالاردى تىركەۋدەن شىعارۋ تاجىريبەسى قالىپتاستى. ولاردىڭ كونتراگەنتتەرمەن اراداعى بارلىق مامىلەلەرى جارامسىز دەپ تانىلعان بولاتىن. ناتيجەسىندە، سوڭعىلارىنا قوسىمشا سالىق سومالارى مەن ايىپپۇلدار جازىلىپ كەلگەن. قىلمىستىق قۋدالاۋ، سونداي-اق «جوسپاردان تىس» تەكسەرۋ ارتىپ، بيزنەسكە قىسىم جاساۋدىڭ بىردەن-بىر قۇرالىنا اينالعان.
قىلمىستىق پروسەسس بارىسىندا جالعان كاسىپورىنداردىڭ كونتراگەنتتەرمەن جاساعان ناقتى جالعان مامىلەلەرىن دالەلدەۋ جانە سوت ۇكىمىندە كورسەتۋ زاڭناما شەڭبەرىندە تالاپ ەتىلدى. ءبىراق ءىس جۇزىندە بۇل تالاپتار ءتيىستى تۇردە ورىندالمادى.
قىلمىستىق ىستەردى تەرگەۋ كەزىندە كوبىنە بارلىق مامىلەلەر شىنايى جاسالدى ما، جوق پا، ونى ەشكىم زەرتتەي قويمادى. ناتيجەسىندە، قىلمىستىق پروسەسس بارىسىندا جالعان مامىلە جاساسقانى زەرتتەلمەگەن جانە دالەلدەنبەگەن ادال كاسىپكەرلەر اۆتوماتتى تۇردە كىنالى دەپ تانىلىپ، سالىق پەن ايىپپۇل ارقالاپ، ودان قالدى ءوسىمپۇل تولەپ، نەگىزسىز شىعىن كوتەرۋگە ءماجبۇر بولعان.
2017 جىلعى 7 ماۋسىمدا پارلامەنت ءماجىلىسى ماقۇلداعان شەشىم بىرنەشە جىلعا سوزىلعان وسىنداي ايتىس-تارتىستى توقتاتقان بولاتىن. وسىلايشا، ق ر قىلمىستىق كودەكسىنىڭ 215-بابىن الىپ تاستايتىن زاڭنامالىق تۇزەتۋلەر ماقۇلدانعان ەدى.
ناتيجەسىندە، كاسىپكەرلەر جىلدار بويى كۇتكەن زاڭنامالىق تۇزەتۋ ەنگىزىلىپ، اتىشۋلى «جالعان كاسىپكەرلىك» بابىنىڭ الىنىپ تاستالۋى بارشا ادال كاسىپكەر اتاۋلى ءۇشىن تاريحي ءسات بولعانى ءسوزسىز.
بۇل بيزنەس قاۋىمداستىق ءۇشىن شىنىمەن دە ۇلكەن جەتىستىك بولدى. قىلمىستىق كودەكسكە ەنگىزىلگەن وزگەرىستەر 2017 جىلدىڭ 13 شىلدەسىندە زاڭدى تۇردە كۇشىنە ەندى.
ايتا كەتەيىك، 2017 جىلى قازاقستاندا العاش رەت جالعان كاسىپكەرلىك تۋرالى قىلمىستىق ءىس بيزنەستىڭ پايداسىنا شەشىلگەن بولاتىن. ناتيجەسىندە جانار-جاعارماي ساتاتىن ءارى ساتىپ الاتىن 101 كومپانيا وراسان زور شىعىننان قۇتىلعان ەدى. ەگەر دە ءىس وسى 101 كومپانيانىڭ پايداسىنا شەشىلمەگەن جاعدايدا، ولاردىڭ تارتار زالالىنىڭ اۋقىمى قانداي بولاتىنىن ويلاپ كورىڭىزشى!
بۇل وقيعانىڭ تاريحى نەدەن باستالدى؟ وسى كاسىپكەرلەردىڭ بارلىعى 2012-2013 جىلدارى الماتىداعى «Alma وil ەnergy» جشس-نەن جەڭىلدەتىلگەن باعامەن جانار-جاعارماي ساتىپ الىپ كەلگەن. جانارماي سول كەزدەگى وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى اۋماعىندا تاراتۋ ءۇشىن ساتىپ الىنىپ، وپەراتور ق ر مۇناي جانە گاز مينيسترلىگى ارقىلى بەكىتىلگەن.
باستاپقىدا ءبارى ويداعىداي باستالىپ، ءار كومپانيا ءوز جۇمىسىن اتقارىپ، جەتكىزىلىمدەر جۇزەگە اسىرىلىپ كەلگەن. ءبىراق 2015 جىلدىڭ جەلتوقسانىندا سوت «Alma وil ەnergy» ج ش س جانە الماتىلىق ەۆگەنيي ميناكوۆ قۇرعان تاعى ەكى كومپانيانى – جالعان كاسىپورىندار دەپ تانىعان. ال ديرەكتوردىڭ ءوزىن قىلمىس جاساعانى ءۇشىن، ياعني جالعان كاسىپكەرلىك قۇرعانى ءۇشىن كىنالى دەپ تانۋ تۋرالى ۇكىم شىعارادى. ءبىراق ول قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىكتەن بوساتىلىپ، تەك 9،9 ميلليون تەڭگە ايىپپۇل تولەۋمەن شەكتەلگەن.
مىنە، وسى كەزدە قىزىقتىڭ كوكەسى باستالعان، بىلايشا ايتقاندا كونتراگەنتتەر بىرىنەن سوڭ ءبىرى جاۋاپقا تارتىلا باستاعان. «Alma وil ەnergy» جانە ميناكوۆتىڭ تاعى ەكى فيرماسىمەن ىستەس بولعان كونتراگەنتتەرگە مەملەكەتتىك كىرىستەر كوميتەتى ەلەۋلى سالىق ەسەپتەلگەنى تۋرالى حابارلاما جىبەرەدى.
اقىرى باسى بالەگە قالعان ادال كاسىپكەرلەر مەملەكەتتىك قازىناعا 2 ميلليارد تەڭگەدەن استام سوماداعى بارلىق سالىقتى تولەگەن. باسقاشا ايتقاندا، كاسىپكەرلەر ەكىنشى رەت سالىق تولەۋگە ءماجبۇر بولعان. اتالمىش سومانى تولەۋ كەز كەلگەن كاسىپكەرگە دە قانشالىقتى اۋىر بولعانى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى.
ءوز كەزەگىندە بۇل وبلىستى سول كەزدە جانار-جاعارمايمەن قامتاماسىز ەتىپ وتىرعان بارلىق كاسىپكەرلىك سۋبەكتىلەردىڭ قىزمەتىن ءبىر مەزەتتە توقتاتۋعا، ال شوتتاردىڭ بۇعاتتالۋى وڭىردەگى كولىك كوللاپسىنا، ءتىپتى الەۋمەتتىك شيەلەنىستىڭ تۋىنداۋىنا اكەپ سوعارىن ايتۋدىڭ ءوزى ارتىق.
ماسەلەنى ودان ءارى ۋشىقتىرماۋ ءۇشىن سول كەزدە «اتامەكەن» ۇلتتىق پالاتاسى، قازاقستان كاسىپكەرلەرىنىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ جونىندەگى ۋاكىل، باس پروكۋرور ۇكىمنىڭ كۇشىن جويۋعا بارىن سالعانى ەستە. ناتيجەسىندە قىلمىستىق ءىس سوتقا قايتا قاراۋعا جىبەرىلىپ، بۇل ءىس توقتاتىلعان.
مىنە، ءبىر عانا «جالعان كاسىپكەرلىك تۋرالى» باپتىڭ اينالاسىندا وسىنشاما ءىس اتقارىلىپ، باپتىڭ زاڭنان الىپ تاستالۋى ادال بيزنەسكە ەركىن تىنىس الۋعا مۇمكىندىك بەرگەن ءىستىڭ ءبىرى!
