iKOMEK109 بۇگىندە – بۇل ەلوردانىڭ ءاربىر تۇرعىنىنا ارنالعان سيفرلىق قولداۋ مەن داۋىستىڭ كورىنىسى. iKOMEK109 قالالىق ورتانىڭ كەلبەتىن قالاي وزگەرتىپ جاتقانىن، سىن-قاتەرلەرگە ءتيىمدى جاۋاپ بەرىپ، ەلوردا تۇرعىندارى مەن قوناقتارىنىڭ ماسەلەلەرىن قالاي شەشۋگە ۇمتىلاتىنىن ورتالىق باسشىسى اسقار تاقسىموۆپەن بولعان سۇحباتتان بىلدىك.
– اسقار بورانباي ۇلى، iKOMEK109 15 ميلليوندىق ءوتىنىش شەگىنەن استى. بۇل وتە ۇلكەن كورسەتكىش. بۇل ساننىڭ ارتىندا نە تۇر؟
– بۇل جاي عانا سان ەمەس – بۇل سەنىم مەن تيىمدىلىكتىڭ كورسەتكىشى. 2018 جىلدان باستاپ، iKOMEK109 جۇيەسى ىسكە قوسىلعالى بەرى استانا تۇرعىندارىنان 15 ميلليوننان استام ءوتىنىش قابىلدادىق. تەك 2024 جىلدىڭ وزىندە – 2،3 ميلليوننان اسا ءوتىنىش ءتۇستى. 2025 جىلدىڭ العاشقى ايلارىندا – 780 مىڭنان استام. بۇل – تەك باستاماسى عانا. ءاربىر ءوتىنىشتىڭ ارتىندا ناقتى ءبىر ماسەلە، سۇرانىس، اپات، شاعىم نەمەسە ۇسىنىس جاتىر. ءبىز ولاردى دەر كەزىندە جانە ساپالى قاراستىرۋعا مىندەتتىمىز.
– مۇنداي تۇراقتى دەڭگەيدەگى جۇمىستى قالاي قامتاماسىز ەتىپ وتىرسىزدار؟
– بىزدە كوپدەڭگەيلى سيفرلىق ەكوجۇيە قالىپتاسقان، ول وتىنىشتەردىڭ ۇلكەن اۋقىمىن جەدەل وڭدەۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. ورتا ەسەپپەن العاندا، كۇن سايىن iKOMEK109-عا 5–8 مىڭعا دەيىن ءوتىنىش تۇسەدى. 78% – قىسقا 109 ءنومىرى ارقىلى، ال 22% – بالاما سيفرلىق ارنالار ارقىلى كەلىپ تۇسەدى: Telegram-بوت، اكىمدىك سايتى، ءموبيلدى قوسىمشا جانە الەۋمەتتىك جەلىلەر. بۇگىندە Telegram-بوتتى 98 مىڭ ادام، ال ءموبيلدى قوسىمشانى 93 مىڭنان استام قولدانۋشى بەلسەندى پايدالانادى.
مۇنداي ناتيجەگە ءبىز ومنيكانالدى ءتاسىلدى ەنگىزۋ ارقىلى قول جەتكىزدىك. بۇل ءتاسىل بۇعان دەيىن تەك بيزنەس سالاسىندا قولدانىلىپ كەلگەن. ءبىزدىڭ ورتالىق وسى ۇلگىنى مەملەكەتتىك سەكتوردا اۋقىمدى تۇردە العاش ەنگىزىپ، قىزمەتكە قولجەتىمدىلىكتى بارىنشا يكەمدى ءارى ىڭعايلى ەتتى. قالا تۇرعىنى ءوزى ءۇشىن قولايلى ارنانى تاڭداي الادى – مەيلى ول تەلەفون بولسىن، سايت، مەسسەندجەر نەمەسە الەۋمەتتىك جەلى. بۇل قىزمەتكە دەگەن قولجەتىمدىلىكتى ارتتىرىپ قانا قويماي، وتىنىشتەرگە ارەكەت ەتۋ ۋاقىتىن ەداۋىر قىسقارتتى.
– سوڭعى جىلدارى ورتالىقتىڭ فۋنكسيونالى مەن اۋقىمى ايتارلىقتاي كەڭەيدى. ياعني، iKOMEK109 جاي عانا كولل-ورتالىق ەمەس دەۋگە بولا ما؟
– 2022 جىلى ءبىز اۋقىمدى ترانسفورماسيانى باستادىق. بۇل – تۇرعىندارمەن جانە قالالىق قۇرىلىمدارمەن ءوزارا ارەكەتتەسۋ ءتاسىلىن تۇبەگەيلى وزگەرتتى. ءبىز ءداستۇرلى call-ورتالىق مودەلىنەن باس تارتىپ، ITSM حالىقارالىق ستاندارتتارىنا جانە Smart Cityء-دىڭ ۇزدىك تاجىريبەلەرىنە سۇيەنە وتىرىپ، سيتۋاسيالىق ورتالىقتىڭ فۋنكسيونالىن ەداۋىر كەڭەيتتىك.
اناليتيكالىق جانە مونيتورينگتىك بلوكتار كۇشەيتىلدى. مىسالى، 2023 جىلى بەينەباقىلاۋ جۇيەسى ارقىلى 19 384 قۇقىق بۇزۋشىلىق تىركەلسە، 2024 جىلى بۇل كورسەتكىش 21 010-عا جەتتى. 2025 جىلدىڭ العاشقى ايلارىندا – 9 000-عا جۋىق. بۇل – مونيتورينگتىڭ تيىمدىلىگىن جانە قامتۋ ايماعىنىڭ كەڭەيگەنىن كورسەتەدى.
قازىرگى تاڭدا iKOMEK109 ورتالىعى قالاداعى ماڭىزدى نۇكتەلەردە – جول قيىلىستارىندا، مەكتەپتەردە، ەمحانالاردا، اۋلالار مەن ادامدار كوپ جينالاتىن جەرلەردە ورناتىلعان 12 000-نان استام بەينەكامەراعا قوسىلعان. بۇل كامەرالار تەك ءتارتىپتى باقىلاپ قانا قويماي، پوتەنسيالدى قاۋىپتەردى انىقتاۋعا كومەكتەسەدى – اشىق ليۋكتەردەن باستاپ، ەسىرتكى تاراتۋ ارەكەتتەرىنە دەيىن. مۇنداي جۇيە قوعامدىق قاۋىپسىزدىكتى ارتتىرىپ، جەدەل قىزمەتتەردىڭ كەز كەلگەن قاۋىپ-قاتەرگە دەرەۋ ارەكەت ەتۋىنە جاعداي جاسايدى.
– ءسىز عىلىمي جانە ساراپتامالىق قىزمەتپەن دە بەلسەندى اينالىساسىز. بۇل iKOMEK109-دىڭ جۇمىسىنا قالاي ىقپال ەتەدى؟
– مەنىڭ ويىمشا، قالانى سيفرلىق باسقارۋ عىلىمي نەگىزسىز مۇمكىن ەمەس. iKOMEK109-دا ەنگىزىلگەن بارلىق نەگىزگى شەشىمدەر – تەك باسقارۋشىلىق باستامالار عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە جۇيەلى باقىلاۋ، تالداۋ جانە زەرتتەۋلەردىڭ ناتيجەسى.
مەن ورتالىقتا جۇمىس ىستەي ءجۇرىپ، قالالىق جۇيەلەردىڭ مىنەز-قۇلقىن ۇنەمى زەرتتەيمىن: قىزمەتتەردىڭ، اۋدان اكىمدىكتەرىنىڭ رەاكسياسى قالاي، ءوتىنىش اعىندارى قالاي قالىپتاسادى، قاي مەزگىلدە قانداي زاڭدىلىقتار قايتالانادى. بۇل باقىلاۋلار مەنىڭ عىلىمي ماقالالارىمنىڭ نەگىزىنە اينالدى. قازىرگى تاڭدا رەسەنزيالانعان عىلىمي باسىلىمداردا 6 ماقالام جاريالاندى، جانە ولاردىڭ بارلىعى Smart City تاجىريبەسىنە نەگىزدەلگەن.
مىسالى، «Big Data – Smart City باسقارۋ قۇرالى رەتىندە» اتتى ماقالادا ازاماتتاردىڭ وتىنىشتەرى بويىنشا جيناقتالعان دەرەكتەردى بولجاۋ ءاناليزى مەن كوممۋنالدىق رەسۋرستاردى جوسپارلاۋ دالدىگىن ارتتىرۋ ءۇشىن قالاي پايدالانۋعا بولاتىنىن كورسەتتىك.
«Geonomics جانە تۇرعىندار تۋرالى دەرەكتەردى وزەكتەندىرۋ» اتتى ماقالادا كەڭىستىكتىك جانە مىنەز-قۇلىقتىق دەرەكتەردىڭ ينتەگراسياسى زەرتتەلدى. بۇل تۇرعىن ۇي-كوممۋنالدىق سالاداعى جۇيەلى زاڭبۇزۋشىلىق وشاقتارىن نەمەسە جاپپاي شاعىمدانۋ ورىندارىن ءدال انىقتاۋعا مۇمكىندىك بەردى.
ال «اقپاراتتىق تەحنولوگيالار ارقىلى قالالىق تىرشىلىكتى جاقسارتۋ» اتتى ماقالادا ءبىز iKOMEK109 نەگىزىندە جۇزەگە اسقان ناقتى كەيستەردى جيناقتادىق – وتىنىشتەردى باعىتتاۋ پروسەسىن اۆتوماتتاندىرۋدان باستاپ، قىزمەتكەرلەر مەن تۇرعىندارعا ارنالعان ءموبيلدى شەشىمدەرگە دەيىن.
وسى زەرتتەۋلەردىڭ بارلىعى ءبىزدىڭ ىشكى شەشىمدەرىمىزگە نەگىز بولدى. مەن ءۇشىن عىلىمي جۇمىس – اكادەميالىق ماقسات ەمەس، قالانىڭ مەحانيزمىن تەرەڭ ءتۇسىنۋ جانە ناقتى جۇمىس ىستەيتىن سيفرلىق شەشىمدەر قۇرۋ جولى. iKOMEK109 – مەن ءۇشىن قالالىق ترانسفورماسيانىڭ ءتىرى زەرتحاناسىنا اينالدى.
– دەمەك، عىلىمي ءتاسىل ناقتى تاجىريبەگە ەندىرىلىپ وتىر عوي؟
– ءيا، مەنىڭ جۇمىسىم تەك شەشىمدەردى ەنگىزۋ ەمەس – ءبىز ولاردى الدىمەن جوبالايمىز، ۆاليديزاسيادان وتكىزەمىز، سوسىن ماسشتابتايمىز. مەن GITEX Global (دۋباي) جانە Astana International Forum سەكىلدى حالىقارالىق الاڭداردا جاساندى ينتەللەكت پەن Smart City سەكسيالارىندا ءبىزدىڭ تاسىلدەرىمىزدى تانىستىردىم. وندا ءبىز سيفرلىق ەتيكا، جاساندى ينتەللەكتىنى رەتتەۋ، قاۋىپتەردى باعالاۋ سەكىلدى ماسەلەلەردى جەتەكشى ساراپشىلارمەن بىرگە تالقىلايمىز. بۇل پرينسيپتەردى ءبىز قالالىق ورتادا ناقتى ىسكە اسىرىپ وتىرمىز.
– الداعى ۋاقىتتا iKOMEK109 قانداي دامۋ باعىتتارىن كوزدەپ وتىر؟
– بۇگىندە مەملەكەتتىڭ سيفرلىق كۇن ءتارتىبى جاساندى ينتەللەكتىنى ەندىرۋگە باعىتتالعان. ءبىز دە بۇل باعىتتى iKOMEK109 ءۇشىن ستراتەگيالىق ماڭىزدى دەپ ەسەپتەيمىز. قازىرگى تاڭدا وتىنىشتەردى اۆتوماتتى تۇردە جىكتەۋ جانە باعىتتاۋ ءۇشىن جي الگوريتمدەرىن سىناقتان وتكىزىپ جاتىرمىز. بۇل وپەراتورلارعا تۇسەتىن جۇكتەمەنى ازايتىپ، جاۋاپ بەرۋ جىلدامدىعىن ارتتىرىپ، قالانى بولجاۋ ارقىلى باسقارۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
بۇدان بولەك، سوڭعى جىلدارى ءبىز قازاقستاننىڭ وڭىرلەرىمەن تاجىريبە ءبولىسىپ كەلەمىز. كەزدەسۋلەر وتكىزەمىز، كەڭەس بەرەمىز، ارىپتەستەرگە ءوز وڭىرلەرىندە وسىنداي سيتۋاسيالىق ورتالىقتاردىڭ ۇلگىسىن قۇرۋعا كومەكتەسەمىز. ءبىزدىڭ مىندەت – تەك كوشباسشى بولۋ ەمەس، ەل كولەمىندە ءبىرىڭعاي سيفرلىق ارەكەت ەتۋ ەكوجۇيەسىن قالىپتاستىرۋ.
ءبىز سونىمەن بىرگە تەحنيكالىق بازا مەن باعدارلامالىق قامسىزداندىرۋدى جۇيەلى تۇردە جاڭارتىپ كەلەمىز. بۇل – سەرۆەرلىك ينفراقۇرىلىم، بەينەباقىلاۋ جۇيەلەرى، سونداي-اق ءموبيلدى قوسىمشا مەن ينسيدەنتتەردى باسقارۋ پلاتفورماسى. تەحنولوگيالىق جاڭارۋ – ەشقاشان توقتامايتىن پروسەسس. ءبىز ءاردايىم iKOMEK109-دىڭ تيىمدىلىك ەتالونى بولىپ قالا بەرۋىنە ۇمتىلامىز.
– اسقار بورانباي ۇلى، مازمۇندى سۇحباتىڭىز ءۇشىن العىس ايتامىز. ءسىزدىڭ تاجىريبەڭىز، جۇيەلى ويلاۋ قابىلەتىڭىز بەن عىلىمي كوزقاراسىڭىز استانا قالاسىنداعى عانا ەمەس، بۇكىل ەل بويىنشا سيفرلىق سەرۆيستىڭ ساپا ستاندارتىنىڭ قالىپتاسۋىنا ۇلەس قوسادى دەپ سەنەمىز.
