وڭتۇستىكتىڭ قاۋىن-قاربىزى – ءقازىر الىس-جاقىن شەتەلدەرگە ەكسپورتتايتىن نەگىزگى ءونىم بولىپ تۇرعانى بەلگىلى. ەلىمىزدىڭ و باستا كەدەندىك وداققا، كەيىننەن ەۋرازيالىق وداققا مۇشە بولۋى قاۋىن-قاربىز ەككەن وڭتۇستىكتىڭ شارۋالارىنا پايدالى بولعانى ءسوزسىز. وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنا جاساعان ساپارىمىزدا وتىرار اۋدانىنا ات باسىن بۇرىپ، اۋداندا قاۋىن-قاربىز ەگىپ، كورشى رەسەيگە ەكسپورتتاپ، تابىس تاۋىپ وتىرعان "دوسبول" شارۋاقوجالىعىنىڭ جەتەكشىسى ەربول ەرنازاروۆپەن از-كەم تىلدەسۋدىڭ ءساتى ءتۇستى.

 

– ەرەكە، قاۋىن-قاربىز وسىرۋمەن اينالىسقانىڭىزعا قانشا بولدى؟

– قاۋىن-قاربىز ءوسىرۋدى كاسىپ كوزىنە اينالدىرعانىما 7-8 جىلدىڭ ءجۇزى بولدى. بۇعان دەيىن دە ديقانشىلىقپەن ايلالىسىپ، بۇل كاسىپتىڭ قىرى مەن سىرىنا قانىققانبىز عوي. وڭتۇستىكتىڭ كەز كەلگەن ايماعىندا بابىن تاپساڭىز، باقشا ونىمدەرىن ءوسىرىپ، تابىس تابۋعا بولادى.

– بيىل قانشا گەكتار جەرگە قاۋىن-قاربىز ەكتىڭىز؟ جالپى بيىلعى ءونىمنىڭ شىعىمى قالاي؟

– جىل سايىن 40-50 گەكتار جەرگە قاۋىن-قاربىز ەگىپ، ونى ەلىمىزدىڭ وزگە ايماقتارى مەن رەسەيگە ساۋدالاپ وتىرعان جايىمىز بار. ءبىزدىڭ قاۋىن-قاربىزدىڭ نەگىزگى تۇتىنۋشىسى – رەسەي. ولاردىڭ وزدەرى كەلىپ، اتىزدىڭ باسىنان قاۋىن-قاربىزداردى تيەپ اكەتەدى. ءقازىر رەسەيدىڭ كاسىپكەرلەرىنە قاۋىن تيەپ جاتىرمىز. اراسىندا ەلىمىزدىڭ وزگە وبلىستارىنا شىعارىپ ساتاتىن كەزدەرىمىز بولادى. ايتالىق، بيىل قاۋىن-قاربىزىمىزدىڭ ءبىراز بولىگىن اقتاۋ، اتىراۋعا ساۋدالادىق. ەل ىشىندەگى بازارلارعا ەكى-ۇش جۇك كولىگىمەن قاۋىن-قاربىز كىرگىزسەڭ، ەكى اپتا ساتاسىڭ. ال رەسەيگە اپارساڭ، زاماتتا كوتەرمە ساۋدامەن اينالىساتىن ساۋداگەرلەر تالاپ اكەتەدى. رەسەيدىڭ باسىم بولىگىندە قاۋىن-قاربىز وسپەيدى. وسكەن جەرىندەگى قاۋىن-قاربىزدار بىزدىكىندەي ءتاتتى ەمەس. سوندىقتان ورىس حالقى وڭتۇستىكتىڭ قاۋىن-قاربىزىن قۋانا-قۋانا ساتىپ الۋعا ءارقاشان دايىن.



– رەسەيدەن كەلەتىن ساتىپ الۋشىلاردىڭ اراسىندا تۇراقتى، كەلىسىمگە كەلگەن كليەنتتەرىڭىز بار ما؟

– بار. ولار جىل سايىن سوزىندە تۇرىپ، ۋادەلەسكەندەي قاۋىن-قاربىزدارىمىزدى ساتىپ الۋدى داعدىعا اينالدىرعان. جاقىندا قىرعىزستاننان كاسىپكەرلەر كەلىپ، الداعى جىلى 100 گەكتار جەرگە قاۋىن ەگىپ بەرۋ جايىندا ۇسىنىس جاسادى. ولار قاۋىننىڭ ۇرىعى مەن قاجەتتى دارىلەرىن اكەلىپ بەرۋگە ۋادە ەتتى. كۇزدە بارلىق ءونىمدى دە ساتىپ الۋعا كەلىسىپ وتىر. الداعى جىلى ولارمەن دە جۇمىس ىستەۋدى كوزدەپ وتىرمىز.

– قازاقستان ەۋرازيالىق وداقتىڭ تولىققاندى مۇشەسىنە اينالعالى بەرى وڭتۇستىكتىڭ قاۋىن-قاربىزى رەسەيگە ساتىلاتىن ءوتىمدى تاۋارعا اينالعانىن بىلەمىز. ەگەر الدا-جالدا وسى وداققا كورشىلەس وزبەكستان مۇشە بولىپ جاتسا، وڭتۇستىكتىڭ شارۋالارى رەسەيگە قاۋىن-قاربىز ەكسپورتتاۋدا كوشباسشىلىق ورنىن جوعالتىپ الماي ما؟

– جوق. وزبەكستان قاۋىن-قاربىز ساۋداسىندا بىزبەن باسەكەلەسە المايدى. وزبەكتەردىڭ قاۋىندارى قىمبات. ولار ءبىر قوراپ قاۋىندى تەڭگەگە شاققاندا 2 مىڭ تەڭگەدەن ساۋدالايدى. ال بىزدەر ءقازىردىڭ وزىندە ءبىر قوراپ قاۋىندى 650-900 تەڭگەدەن ساتىپ جاتىرمىز. سوندىقتان وزبەكستان ەۋرازيالىق وداققا مۇشە بولعان كۇننىڭ وزىندە بىزبەن باسەكەگە تۇسە المايدى. ءبىزدىڭ وتىرار اۋدانىنىڭ شارۋالارىمەن تەك ماقتاارال اۋدانىنىڭ شارۋالارى باسەكەلەسۋى مۇمكىن. ايتالىق، قاۋىندى ساۋداعا شىعارعاندا جەتىسايدىڭ قاۋىندارى ءبىرىنشى ءپىسىپ، رەسەيگە ءار قورابىن 5000 تەڭگەگە دەيىن ساۋدالاعانىن كوزىمىز كوردى.

– ءبىر قوراپقا قانشا كەلى قاۋىن كەتەدى؟

– نەگىزىنەن ءبىر قوراپقا 22-23 كەلى قاۋىن، 5-6 قاۋىن سيادى. ءدال ءقازىر ءار قوراپتى رەسەيدەن كەلگەن تۇراقتى كليەنتتەرىمىزگە 900 تەڭگەدەن بەرىپ جاتىرمىز.



– اۋدان ورتالىعىنان اشىلعان مىنا قاۋىن-قاربىزدى سۇرىپتاۋ ورتالىعى شارۋالارعا قانشالىقتى پايداسىن تيگىزۋدە؟

– ءوز باسىم كوپ پايداسىن تيگىزىپ وتىر دەپ ايتا الامىن. بۇرىندارى قاۋىن-قاربىز الۋ ءۇشىن ارنايى كەلگەن رەسەيدىڭ كاسىپكەرلەرى اتىز-اتىزدى ارالاپ، اۋرەگە ءتۇسۋشى ەدى. ءقازىر سول مەحنات تىرلىكتەن قۇتىلدىق. وسىنداي ورتالىق قۇرىپ، اۋىلشارۋاشىلىعى ەڭبەككەرلەرىنە قولايلى جاعداي تۋعىزىپ وتىرعان وتىرار اۋداندىق اۋىلشارۋاشىلىعى بولىمىنە العىس ايتامىن. ۇلكەن جۇك كولىكتەرىمەن جولى جامان اتىزعا بارىپ، قاۋىن-قاربىز تيەۋ وتە قولايسىز. ال شىجىعان كۇننىڭ استىندا قاۋىن-قاربىزدى سۇرىپتاۋ ءتىپتى قيىن شارۋا. ال ءقازىر اۋدانىمىزداعى بۇكىل شارۋالار قاۋىن-قاربىزىن وسى جەرگە اكەلىپ، ساۋدالايدى. سىرتتان كەلەتىن ساتىپ الۋشىلار دا بىردەن وسىندا كەلىپ، قالاعان ءونىمىن ساتىپ الىپ جاتىر. مەنىڭشە، وسىنداي باقشا ونىمدەرىن ءبىر جەردەن وتكىزەتىن ارنايى ورتالىقتاردى كوپتەپ اشۋ كەرەك. سول كەزدە اۋىلشارۋاشىلىعى سالاسى وركەندەي تۇسەتىنىنە سەنىمدىمىن. بۇل ورتالىقتىڭ تاعى ءبىر پايداسى: قاۋىن-قاربىزدى سۇرىپتايتىندارعا دا جۇمىس تابىلۋدا. سۇرىپتاۋ ىسىمەن اينالىساتىن ادامدار كۇنىنە 4 مىڭ تەڭگە تابىس تاۋىپ وتىر. وسىلايشا ورتالىق شارۋاعا دا، ساتىپ الۋشىعا دا، قاراپايىم ەڭبەككەرلەرگە دە ءوز پايداسىن تيگىزىپ جاتىر.

– ەرەكە، رەسەيگە ساۋدالايتىن قاۋىنداردى جەۋدەن باسقا قانداي ماقساتتا پايدالاناتىنىنا قىزىققان كەزىڭىز بولدى ما؟

– رەسەيگە بارعانىمىزدا وڭتۇستىكتىڭ قاۋىن-قاربىزىن نەگىزىنەن جەۋ ءىشىن الاتىنىن بايقادىق. بۇدان بولەك يوگۋرت جاساۋعا دا ءبىزدىڭ قاۋىنداردى كەڭ كولەمدە پايدالانادى ەكەن.

– قاۋىن-قاربىزبەن 7-8 جىلدان بەرى اينالىسىپ كەلە جاتقانىڭىزدى ايتىپ قالدىڭىز. مەملەكەتتىڭ قولداۋىنا، كومەگىنە جۇگىنگەن كەزىڭىز بولعان شىعار؟

– كەيبىرەۋلەر اۋىلشارۋاشىلىعى ەڭبەككەرلەرىنە جاسايتىن مەملەكەتتىڭ  قولداۋىن، كومەگىن سۋبسيديامەن ولشەيدى. ارينە، ءقازىر اۋىلشارۋاشىلىعى سالاسىنا بولىنگەن سۋبسيديالاردىڭ ارقاسىندا وڭتۇستىكتە شارۋاشىلىقتار ايتارلىقتاي دامىپ كەلەدى. بىلتىرعا دەيىن مەملەكەتتىك قاۋىن-قاربىزعا ارناپ بولگەن سۋبسيدياسىن الدىق. بۇدان باسقا جەڭىلدەتىلگەن باعا مەن بەرىلەتىن جانار-جاعارماي مەن تىڭايتقىشى دا شارۋالاردىڭ ءىسىنىڭ العا باسۋىنا كەڭىنەن جول اشىپ وتىر.

بۇدان باسقا وقو اۋىلشارۋاشىلىعى باسقارماسىنىڭ وتىرار اۋدانىندا كانالداردى بەتونداپ، سۋدى پايدالانۋدىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋى جانە اۋدانىمىزدىڭ ورتالىعىندا قاۋىن-قاربىزدى سۇرىپتاپ ساۋدالايتىن ورتالىقتار اشۋى، اۋىلشارۋاشىلىعى كووپەراتيۆتەرىن قۇرۋىن شارۋالارعا جاسالعان ۇلكەن كومەك دەپ ەسەپتەيمىن. سوندىقتان اۋىلشارۋاشىلىق باسقارماسىنا ايتار وكپەمىز جوق. وقو اۋىلشارۋاشىلىعى باسقارماسى جاز بويى مول ءونىم الۋعا جول اشاتىن ارنايى سەمينارلار وتكىزىپ، وڭىردە اۋىلشارۋاشىلىعى سالاسىنىڭ وركەندەۋىنە بار كۇش-جىگەرىن جۇمساپ كەلەدى.

– قاۋىننىڭ  قانشا ءتۇرىن ەگەسىزدەر؟

– بۇگىندە وتىرار اۋدانىنىڭ شارۋالارى نەگىزىنەن قاۋىننىڭ جيەنباي، گۇلستان، تورپەدا دەگەن تۇرلەرىن وسىرەدى. سونىڭ ىشىندە جيەنباي مەن گۇلستاندى كوپ وسىرەمىز. ويتكەنى، ول ۇزاققا تاسىمالداۋعا قولايلى، ەزىلىپ كەتپەيدى.

– ەرەكە، قاۋىن-قاربىز ەگىپ، مول تاجىريبە جيناعانىڭىزدى بايقادىق. بولاشاقتا كاسىبىڭىزدى ساقتاي وتىرىپ، شارۋاڭىزدى كەڭەيتۋ ويىڭىزدا جوق پا؟

– بىزدەر تەك قانا قاۋىن-قاربىزبەن اينالىسپايمىز. سونىمەن قاتار اتا كاسىبىمىز مالشارۋاشىلىعىمەن دا اينالىسامىز. مال ازىعى ءۇشىن جۇگەرى مەن جوڭىشقا دا وسىرەمىز. وسى ەڭبەگىمىزدىڭ ارقاسىندا تابىس تاۋىپ، ءونىمىمىزدى ۇزاپ شىعىپ ساۋدالاۋعا مۇمكىندىك تۋعىزاتىن جۇك كولىكتەرىن ساتىپ الدىق. بولاشاقتا العان ءونىمىمىزدى وڭدەيتىن شاعىن سەحتار اشۋ دا ويىمىز دا بار. بۇل ىسكە بەل بۋىپ، بىلەك ءتۇرىپ كىرىسكەن شارۋالارعا مەملەكەتىمىز دە بارىنشا قولداۋ كورسەتىپ جاتىر عوي. سوندىقتان شارۋاشىلىقتى كەڭەيتۋ ويىمىزدا بار.

– ەڭبەكتەرىڭىز جانسىن!

سۇحباتتاسقان نۇرلان جۇماحان  

 

https://dalanews.kz/31479