سوڭعى كەزدەرى ەلىمىزدە قىزىلشا اۋرۋى دەندەپ تۇر. دارىگەرلەر دۇرىس ەمدىك شارا قابىلداماعاندىقتان، كوپ ادام بۇل اۋرۋدى اسقىندىرىپ الىپ جاتاتىنىن ايتادى. سوندىقتان قىزىلشا تۋرالى وقىرماندارىمىزعا كەڭىرەك ماعلۇمات بەرۋ ءۇشىن Dalanews.kz الماتىداعى №8 قالالىق ەمحانانىڭ ەپيدەميولوگ دارىگەرى ءمادينا تۋاشيەۆا سانات قىزىنىڭ سۇقباتىن ءوز نازارلارىڭىزعا ۇسىنادى.
- قىزىلشا — جەدەل جۇقپالى اۋرۋ ەكەنىن بىلەمىز. بۇل اۋرۋدىڭ نەگىزگى بەلگىلەرى قانداي؟
- قىزىلشا – اۋا ارقىلى تارايتىن ءجىتى ينفەكسيالىق اۋرۋ. ول تەك ناۋقاس ادامنان جۇعادى. ەرەسەكتەردە اۋىرلاۋ، قيىنداۋ، ال بالالاردا وڭاي وتەدى. بالالار قىزىلشانىڭ اۋىر تۇرلەرىن تەك نارەستە كەزىندە جانە يممۋنيتەتى السىرەگەن جاعدايدا قابىلداي الادى. اۋرۋدىڭ جاسىرىن كەزەڭىنىڭ ەكىنشى كۇنىنەن دەنەدەگى بورتپەلەر 4 كۇن ارالىعىندا قاتىناستا بولعان ادامدارعا تىنىس الۋ ارقىلى اۋادان جۇعادى. ادام ومىرىندە قىزىلشامەن اۋىرماعان بولسا، نە ەگىلمەگەن جاعدايدا وزىنە جۇقتىرادى. ۆاكسينا الماعان نەمەسە ودان كەيىن يممۋنيتەتتى دامىتپاعان ادامنىڭ وزىنە قىزىلشانى جۇقتىرۋ ءقاۋپى جوعارى.
قىزىلشانىڭ جاسىرىن (ينكۋباسيالىق) كەزەڭى 9-11 كۇن، ەگەر بۇرىن ەكپە العان بولسا، جاسىرىن كەزەڭى 15-21 كۇنگە سوزىلۋى مۇمكىن. ينكۋباسيالىق كەزەڭنەن كەيىن ناۋقاستىڭ تەمپەراتۋراسى 39-39،5 گرادۋسقا دەيىن كۇرت كوتەرىلەدى. مۇنىمەن ءبىر مەزگىلدە جۇمساق تەرى بورتپەلەرى، جالپاق قىزعىلت داقتار پايدا بولا باستايدى. بىرنەشە ساعات ىشىندە بورتپەلەر سانى كۇرت ارتادى.
العاشقى بەلگىلەرى: قىزۋى كوتەرىلىپ، السىزدەنىپ، تاماققا تابەتى ناشارلاپ، مۇرنىنان سۋ اعىپ، اششى جوتەل پايدا بولىپ، كوزى قىزارىپ، قابىنادى. ودان جۇمساق جانە قاتقىل تاڭدايدا تەڭبىل بورتپەلەر پايدا بولادى. ەكى ۇرتتىڭ ۇستىندە قىزىلشاعا ءتان مايدا اقشىل بورتپەلەر كىلەگەي قابىعىنىڭ ۇستىندە ەرەكشەلەنىپ تۇرادى. مۇنداي بەلگىنى بەلسكيي-فيلاتوۆ-كوپليك بورتپەلەرى دەيدى. سىرتقى تۇرىنە قاراعاندا بۇل بورتپەلەر "ماننا" تۇيىرشىگىنە ۇقسايدى. داقتار دوڭەس ءپىشىندى بولادى، ولاردىڭ ورتاسىندا سۇيىقتىعى بار كوپىرشىكتەر بولادى. ارينە، بۇل جاعدايدا ەشتەڭەنى سىعىپ الۋعا بولمايدى.
العاشقى 3-4 كۇندەگى بورتپەلەر وتە كۇشتى بولۋى مۇمكىن جانە تەك تەرىدە عانا ەمەس، سونىمەن قاتار شىرىشتى قاباتتاردا: كوزدە، جىنىس مۇشەلەرىندە جانە اۋىزدا كەزدەسۋى ىقتيمال. بۇل جاعدايدا بالا، ادەتتە، قاتتى قىشىنۋدان ازاپ شەگەدى. اتا-انالار بالانىڭ تەرىسىنە سىزات تۇسپەۋىن قامتاماسىز ەتۋى كەرەك. بۇل جارادا ينفەكسيانى تۋدىرۋى مۇمكىن. قىزىلشا اسقىنعاندا اعزانىڭ ورتالىق جۇيكە جۇيەسىنىڭ جۇمىسى زاقىمدالىپ، جۇيكەنىڭ قابىنۋىنان وزگەرىستەر كوپ بولادى. شامامەن ءبىر ايدان كەيىن اۋرۋدىڭ بەتى قايتا باستايدى. تەرىدەگى قىزىل داقتار (بورتپەلەر) كەتىپ، ولاردىڭ ورنىنا قىرتىستار پايدا بولادى. ولار جوعالعاننان كەيىن تەرىدە ەشقانداي ءىز قالمايدى.
- قىزىلشا اۋرۋىنىڭ ارنايى ەمى بار ما؟
- قىزىلشانىڭ ارنايى ەمى جوق. الايدا، اۋرۋ بەلگىلەرىن ازايتۋعا كومەكتەسەتىن شارالار بار. مىسالى، جاڭا بورتپەلەر سانىن ازايتۋ ءۇشىن توسەك-ورىن مەن ءىش كيىمدى ءجيى اۋىستىرىڭىز. سۋ پروسەدۋرالارىن ازايتىڭىز، ەگەر تەمپەراتۋرا بولماسا جانە قابىنۋ پروسەسى بايقالماسا. پەدياترلار دۋش قابىلداۋعا كەڭەس بەرمەيدى. بالاڭىزدىڭ قاراپايىم ديەتا ۇستانۋىن قاداعالاڭىز. بۇل اللەرگەندەردىڭ بارلىق تۇرلەرىن بولدىرماۋ ءۇشىن قاجەت. ديەتادا كوبىرەك ءسۇت جانە كوكونىس ونىمدەرى بولۋى كەرەك، كوبىرەك سۇيىقتىق (شاي، سورپا، كامپوت، مينەرالدى سۋلار جانە ت.ب.) ءىشۋ كەرەك.
تەمپەراتۋرا بولسا، پاراسەتامول نەگىزىندە انتيسەپتيك بەرۋىڭىز كەرەك. ءاسپيريندى قولدانۋ ۇسىنىلمايدى. ءسپيرتتى قولدانۋعا بولمايدى.
قىزىلشا تەرىدەگى تەمپەراتۋرامەن جانە بورتپەمەن شەكتەلمەيدى، ءارتۇرلى ىشكى ورگاندارعا اسەرىمەن ۇزاق اۋىر اعىمعا يە بولۋى جانە وڭالتۋدىڭ ۇزاق كەزەڭىن تالاپ ەتۋى مۇمكىن.
اسقىنۋلار مۇگەدەكتىك تۋدىرۋى نەمەسە ولىممەن اياقتالۋى ىقتيمال.
- بۇل اۋرۋدىڭ الدىن الۋعا بولا ما؟
- ارينە، ساقتىق شارالارىن جۇيەلى تۇردە جۇرگىزسەك، الدىن الۋعا مۇمكىندىك مول.
بالالاردا قىزىلشانىڭ الدىن الۋ ەكى كەزەڭدە جوسپارلى ۆاكسيناسيا تۇرىندە جۇرگىزىلەدى. قالىپتاسقان يممۋنيتەت قىزىلشادان قورعايدى نەمەسە جۇقتىرۋ جاعدايىندا اۋرۋدى جەڭىل تۇردە جانە اسقىنۋسىز اۋىستىرۋعا كومەكتەسەدى.
قىزىلشا اۋرۋىنىڭ ماۋسىمدىلىعى – قازان ايىنان ءساۋىر ايىنا دەيىن ءۇي-جايلاردا ادامداردىڭ جينالۋىمەن بايلانىستى. بالالاردىڭ قىزىلشا جۇقتىرۋى مەكتەپكە دەيىنگى بالالار مەكەمەلەرىندە ءجيى ورىن الادى. سىرتقى ورتادا ۆيرۋستىڭ تەز بۇزىلۋىنا (السىزدەنۋىنە) بايلانىستى ءۇشىنشى تۇلعالار ارقىلى جۇقتىرۋ جاعدايلارى وتە سيرەك. ينفەكسيا قوزدىرعىشى ناۋقاس ادامنان ساۋ ادامعا اۋا-تامشى جولىمەن تاسىمالدانادى.
ينكۋباسيالىق كەزەڭدە ناۋقاسقا بەلسەندى ۆيرۋستىڭ ءبولىنۋى اسا ءقاۋىپتى، بورتپەلەر باستالعانعا دەيىن 3-4 كۇن قالعاندا جانە اۋرۋدىڭ كلينيكالىق كورىنىسى بويىنشا ءدال دياگنوستيكا جاساۋ مۇمكىن ەمەس. قىزىلشا اۋرۋىمەن اۋىراتىن ادام 7-10 كۇن بويى اينالاسىنداعىلارعا ءقاۋىپتى. قىزىلشا ۆيرۋسى جوعارى جۇقپالى (كونتاگيوزەن)، ينفەكسيانىڭ بەرىلۋ پايىزى ۆاكسيناسيا بولماعان جاعدايدا شامامەن 100 پايىزدى قۇرايدى. قوزدىرعىش اۋە جولىمەن، مىسالى، كوپپاتەرلى ۇيلەردەگى باسپالداق تورلارى، جەلدەتكىش شاحتالارى ارقىلى تاراۋى مۇمكىن.
قىزىلشانىڭ الدىن الۋ نەگىزى ۆاكسيناسيا (ەكپە) بولىپ تابىلادى. ءتىرى ۆاكسينا 10-15 جىلعا تۇراقتى يممۋنيتەت قالىپتاستىراتىن ۆيرۋستىڭ ءالسىز ءقاۋىپسىز شتامىنا يە. ول ادەتتە اسقىنۋلار بەرمەي، جاقسى ءتوزىمدى وتەدى. بۇگىنگى كۇندەرى ۆاكسينا بالانىڭ 12-15 ايلىعىندا، مەكتەپ الدىنداعى ريەۆاكسيناسيا 6 جاستا جۇرگىزەدى. وسىنى بىلە تۇرا كەيبىر اتا-انالار بالالارىنا ءتيىستى ەگۋ جۇمىستارىنا كەلىسىم بەرمەۋى تاڭعالدىرادى.
الدىن الۋ شارالارىنا كەلەر بولساق، جەكە گيگيەنا ەرەجەلەرىن ساقتاۋ، قولدى دالادان كەلگەننەن كەيىن سابىنمەن مۇقيات جۋۋ كەرەك. "ساقتانساڭ – ساۋ بولاسىڭ" دەپ، حالىق بەكەر ايتپايدى. "ساقتىقتا قورلىق جوق" ەكەنىن ەستە ۇستاعان ابزال. اۋرۋعا قارسى ەكپە بالا 1 جاسقا تولعاننان كەيىن ءۇش ايدىڭ ىشىندە سالىنادى. ودان سوڭ 6 جاسىندا تاعى سالىنادى.
ەكپە الماعاندار ەمحانادان ونى تەگىن سالدىرۋعا بولادى. ايتا كەتەيىك، ەكپە تۋرالى بىلمەيتىن ازاماتتار وسى اۋرۋعا ءجيى شالدىعادى ەكەن. سوندىقتان دا اۋرۋدىڭ كلينيكالىق بەلگىلەرىن بايقاعان كەزدە دەرەۋ دارىگەردىڭ كومەگىنە جۇگىنگەن ابزال.
- قىزىلشانى سوڭعى كەزدەرى ءقاۋىپتى ىندەتكە دە بالاپ ءجۇر. جالپى، حالىقارالىق تاجىريبە بۇل رەتتە نە دەيدى؟
- سوڭعى كەزدە قىزىلشا اۋرۋى، ونىڭ رەسەي مەن قازاقستاندا جانە دە باسقا كورشى ەلدەردە ەتەك جايىپ بارا جاتقانى جايلى ەپيدەميلوگتار مەن ينفەكسيونيست-دارىگەرلەر ءجيى ءسوز قوزعاي باستادى.
ءتىپتى، دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمى بۇل اۋرۋدىڭ ەل اراسىندا تەز تاراپ ەپيدەميالىق جاعدايدىڭ اسقىنا تۇسكەنىن، ەگەر دە ونىڭ الدىن الماساق پاندەمياعا اينالىپ كەتۋ ءقاۋپى بار ەكەنىن ەسكەرتتى.
- بۇل اۋرۋعا شالدىقپاس ءۇشىن، نە ىستەۋگە بولادى؟
- ءجيى تازا اۋادا سەرۋەندەۋ، ناشار جەلدەتىلەتىن ءۇي-جايلاردا وتكىزىلەتىن ساۋدا، ويىن-ساۋىق، مادەني-بۇقارالىق ءىس-شارالار سياقتى ادامدار كوپ جينالاتىن جەرلەرگە بارۋدى شەكتەۋ، ۋاقىتىلى ينفەكسيالىق اۋرۋلارعا قارسى ۆاكسيناسيا الۋ قىزىلشانىڭ جانە دە باسقا ادام ومىرىنە ءقاۋىپتى جۇقپالى اۋرۋلاردىڭ تارالۋىن ازايتادى.
