التىناي ءادىلوۆا تۋرالى كوپ ادام بىلمەۋى مۇمكىن. بىلتىر جەر رەفورماسىنا قارسى 15 تاۋلىككە قامالعان قارشاداي قىز ءقازىر ۋكراينادا تۇرىپ جاتىر. ول ەلدەن نەگە كەتتى؟ ول جاقتا نە ىستەپ ءجۇر؟ وسى سۇراقتار توڭىرەگىندە از-كەم سويلەسكەن ەدىك.
– التىناي، ەستۋىمشە كييەۆتە تۇرىپ جاتقان كورىنەسىز. ول جاققا قاشان، نە سەبەپتى كەتتىڭىز؟ جالعىز كەتتىڭىز بە؟
– ۋكراينا استاناسى كييەۆ قالاسىنا وتكەن جىلدىڭ شىلدە ايىندا كەلدىم. كەلگەن سەبەبىم، وزدەرىڭىز بىلەتىندەي، سول جىلدىڭ ءساۋىر-مامىر ايلارىندا بۇكىل قازاقستان بويىنشا وتكەن جەر داۋىنا قاتىستى بەيبىت شەرۋلەر ءوتتى. شەرۋدىڭ وتۋىنە بيلىكتىڭ سول جىلدىڭ 1 شىلدەسىندە اۋكسيون ارقىلى ەلدىڭ اۋىلشارۋاشىلىق جەرلەرىن شەتەلدىك تۇلعالارعا ساتۋ جانە جالعا بەرۋ تۋرالى شەشىمى تۇرتكى بولدى. مەن قازاقستان ازاماتشاسى رەتىندە بۇل زاڭنامانى قولدامادىم.
مەنىڭ بۇعان قارسى شىعۋىمنىڭ بىرنەشە سەبەبى بار.
بىرىنشىدەن، بيلىكتىڭ تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا جۇرگىزگەن ساياساتى جانە ەكونوميكالىق جەتىستىگى اۋىز تولتىرىپ ايتاتىن دەڭگەيدە ەمەس. ءبارى وتىرىك ستاتيستيكامەن ولشەنەدى. شىن مانىندە، قازاقستان گۇلدەنگەن 30 ەلدىڭ قاتارىنا ەنبەك تۇگىل، قالىڭ شاڭنىڭ اراسىندا قالدى... قاراپايىم حالىقتا باسپانا جوق، جەر جوق. مەملەكەت تاراپىنان كەزەككە تۇرىپ الاتىن جەر تەلىمدەرى ونداعان جىلدار بويى بەرىلمەيدى. مەنىڭ 10 سوتوك جەر الۋعا كەزەككە تۇرعانىما 10 جىلدان استى.
ونىڭ ۇستىنە، جەمقورلىققا شىرمالعان، اقشا بەرسەڭ كەزەگىڭ جىلجيدى. سونىڭ ءبارىن بىلگەن سوڭ، اۋكسيوندى وتكىزۋگە مەن قارسىلىق كورسەتتىم. الەۋمەتتىك جەلىدە جەكە پاراقشامدا ءوزىمنىڭ وي-پىكىرىمدى جازدىم، بيلىكتى كىنالادىم، سىنادىم. ءسويتىپ، مەن 21 مامىرعا جوسپارلانعان بۇكىلقازاقستاندىق بەيبىت شەرۋگە قاتىسپاقشى بولدىم. ءبىراق، مەنى شەرۋدەن 4 كۇن بۇرىن دالادا ۇستاپ الىپ، ءبىرىنشى ىشكى ىستەر باسقارماسىنا (دۆد)، ودان اۋداندىق ىشكى ىستەر بولىمشەسىنە (رۋۆد)، سوسىن اكىمشىلىك سوتقا اپارىپ، مەنىڭ پىكىرىمدى تىڭداماستان، جاۋىپ تاستادى. سوتتا دالەل رەتىندە مەنىڭ فەيسبۋك پاراقشامداعى جازعاندارىمنىڭ سكرينشوتتارىن كورسەتتى. سونى بەتىمە باسىپ، ءسىز زاڭسىز شەرۋگە ەلدى شاقىردىڭىز دەدى.
شىن مانىندە، مەنىڭ شەرۋگە قاتىسپاعانىم، الاڭدا بولماعانىم ولاردى تولعاندىرمادى. ەگەر مەنى الاڭنان ۇستاپ اكەتسە، وندا ءبىر ءجون ەدى. بۇل ارەكەتتەرى ارقىلى بيلىك مەنىڭ تىكەلەي كونستيتۋسيالىق قۇقىقتارىمدى بۇزدى. مەنىڭ اتازاڭعا ساي ەش قارۋسىز بەيبىت جينالۋعا جانە سول شەرۋدە ءوز پىكىرمدى ايتۋعا حاقىم بار. مەنىڭ پىكىرىمنىڭ ەشبىرى ەسكەرىلگەن جوق. ءبىرىنشى رەت اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلىپ تۇرعانىمدى ايتسام دا، ولار تىڭدامادى. مەنى 488-باپتىڭ 3-تارماعىنا سايكەس 15 كۇنگە قامادى، ال سول زاڭنىڭ 1-تارماعىندا: «ەگەر دە ادام ءبىرىنشى رەت اكىمشىلىك جاۋاپقا تارتىلسا، ايىپپۇل سالىنادى نە بولماسا ەسكەرتۋ بەرىلەدى» دەپ ناقتى جازىلعان. ونى سوت ەلەمەدى. بۇل – زاڭ بۇزۋشىلىق. 15 كۇننەن شىققان سوڭ دا مەنى ۇقك-نىڭ ادامدارى اڭدىدى، باسقا بەلسەندىلەر ارقىلى «شەرۋگە تاعى قاتىساتىن بولسا، قىلمىستىق ءىس اشامىز» دەپ سالەمدەمە جولدادى. قىلمىستىق ءىس اشۋ ءبىزدىڭ بيلىككە تۇك ەمەس، ال مەن تىنىش وتىرا المادىم. سول ءۇشىن تۋعان ەلدەن ۋاقىتشا كەتۋگە ءماجبۇر بولدىم. وپپوزيسيونەر ەرمەك نارىمبايمەن قاتار كەتتىم. ول كىسىنىڭ ۇستىنەن ەكى قىلمىستىق ءىس اشىلعان.
– كييەۆتە تانىستارىڭىز بار ما ەدى؟ قالاي كۇن كورىپ جۇرسىزدەر؟ كىمدەر قولۇشىن سوزدى؟
– كييەۆتە جاقىن تانىستارىم بولعان جوق. ينتەرنەت ارقىلى ءبىر قازاق وتباسىمەن تانىسقانمىن. بۇل جەرگە كەلگەن سوڭ ساياسي باسپانا سۇرادىم. جۇمىس ازىرشە جوق. ول ءۇشىن قۇجاتتارىن دۇرىستاۋىم، بوسقىن دەگەن ستاتۋستى رەتكە كەلتىرۋىم كەرەك. ءبارى پروسەستە، وڭ شەشىلەدى دەپ نىق سەنەمىن. قازىرشە اكە-شەشەم كومەكتەسەدى.
– كييەۆتىڭ ساياسي ورتاسى، قوعام بەلسەندىلەرى مەملەكەت ساياساتىنا ىقپال ەتە الا ما؟ ءبىزدىڭ ساياسي ومىرىمىزگە ولار قانداي باعا بەرەدى؟
– ايرىقشا ىقپال ەتەدى. رادادا تەك پرەزيدەنتتىڭ پارتياسى ەمەس، سونىمەن قاتار وپپوزيسيالىق پارتيالار بار. ولار كەز كەلگەن زاڭنامالىق اكتىلەرگە وزدەرىنىڭ اشىق پىكىرىن بىلدىرەدى، بالاماسىن ۇسىنادى. كوزقاراستارىن بۇكپەيدى. ۋكراينا – پارلامەنتتىك-پرەزيدەنتتىك مەملەكەت، اتى ايتىپ تۇرعانداي، پارلامەنتتىڭ شەشىمى پرەزيدەنتتىڭ شەشىمىنەن جوعارى.
مۇنان سىرت قوعامدىق ۇيىمدار، بەلسەندىلەر، ب ا ق، جالپى، ۋكراين حالقىنىڭ ۋكراينا ۇكىمەتىنە قويار تالابى دا اۋىر ءارى سوزدەرىن وتكىزە الادى. سوت جۇيەسىنە ىقپالى زور. مەملەكەتتە بولىپ جاتقان وقيعانى جاسىرماي، تىكەلەي ەفيردە تەلەديداردان كورسەتەدى، تالقىلايدى. رادانىڭ جەكە تەلەارناسى بار، ۇكىمەت وتىرىستارىن باستان-اياق كورسەتەدى.
ايتالىق، مايدان الاڭىندا كۇندە شەرۋلەر ءوتىپ جاتادى، ەشكىمدى ۇستامايدى، شەرۋگە شىققانى ءۇشىن قۋدالامايدى. ءبىزدىڭ ساياسي ومىرگە قىزىعۋشىلىقپەن قارايدى، كەيبىر ماسەلەلەرگە تاڭدانىستارىن دا جاسىرمايدى. اسىرەسە، ساياسي قۋعىنداۋلاردى ەستىسە، «سەندەردە ءالى سونداي جۇيە مە؟» دەگەندەي، تۇسىنبەي قالىپ جاتادى. ءبىر انىعى، ساياسي ەليتاسى قازاقستاننىڭ ساياسي ءومىرى مەن باعىت-باعدارى تۋرالى قازاقستاندىقتاردان گورى جاقسى بىلەدى... ولاردىڭ قاراشا حالقى دا قازاقستان جايلى اقپاراتتارعا قانىق. وسىدان 10 جىل بۇرىن قازاقستاندا 1 ميلليونعا جۋىق ۋكراين تۇرعان. ءقازىر سولاردىڭ 700 مىڭنان استامى ۋكرايناعا – تاريحي وتاندارىنا ورالىپ ۇلگەرگەن. ولار قازاقستانمەن بايلانىسىن تۇبەگەيلى ۇزگەن جوق. تامىر-تانىستارى، دوستارى جەتەرلىك. سولار ارقىلى ءارى ينتەرنەتتەن كۇندەلىكتى جاڭالىقتاردى ءبىلىپ تۇرادى. ساياسي وزگەرىستەردىڭ ءاربىرىن قاداعالاپ، بارلاپ، كەيبىرىنە ءوز پىكىرلەرىن ءبىلدىرىپ جاتاتىن تانىستارىمىز كوپ.
– قاراپايىم ۋكرايندىقتار بۇگىنگى رەسەي ساياساتىنا قانداي باعا بەرەدى؟ ۋكراينداردى باتىسشىل، بۇگىنگى قانتوگىسكە وزدەرى كىنالى دەيتىن اقپاراتتىق تاسقىنعا قوسىلاتىندار، سوعىس ءۇشىن وكىنەتىندەر بار ما؟
– ۋكراينانىڭ شىعىسىندا قانتوگىس بولىپ جاتىر. كييەۆتە ءبارى تىنىش بولعانىمەن، سول سوعىستا جاس سولداتتار قازا بولىپ جاتادى. بۇل – ۋكراين حالقى ءۇشىن قاسىرەت. رەسەي قىرىمدى تارتىپ العانىمەن قويماي، ۋكراين حالقىمەن تاريحتان بەرى بىرگە جاساپ كەلە جاتقان قىرىم تاتارلارىنا دا قىسىم كورسەتىپ، بەلسەندىلەرىن قۋدالاپ وتىر. ۋكراين حالقى وسىنىڭ بارىنە رەسەي كىنالى ەكەنىن اشىپ ايتادى. باۋىرلاس ەكى حالىق ءقازىر ءبىرىن-بىرى ۇناتپايدى. ۋكرايناشىل جانە رەسەيشىل بولىپ ەكىگە ءبولىنىپ الدى. ەكى حالىق اراسىنداعى بۇل سوعىستىڭ سوڭى نەمەن اياقتالارى ءالى بەلگىسىز. ۋكراين حالقى – اشىق، شىنشىل، بولاشاعى زور حالىق. ەۋروپاعا قوسىلعىسى كەلەتىنىن تولىقتاي قولدايمىن. رەسەيدىڭ وكتەمدىگى مەن وزبىرلىعىنان قۇتىلىپ، ەۋروپالىق ادىلدىككە، تەڭقۇقىلىققا، بوستاندىققا ۇمتىلعاندارى ۇنايدى. تۇبىندە ۋكراينا رەسەيدەن مىعىم، دامىعان ەلگە اينالادى. سەبەبى، ءوز بولاشاقتارىنا سەنەدى.
– ەلگە قاشان كەلەسىز؟ ەلگە كەلسەڭىز، بۇگىنگى بيلىك قۋدالايدى دەپ قاۋىپتەنەسىز بە؟
– ەلگە بۇگىنگى بيلىك جۇيەسى تولىقتاي اۋىسقاندا بارامىن. ودان ەرتە ورالۋعا قۇلقىم جوق. بۇرىن جاي عانا الەۋمەتتىك جەلىدەگى جازبالارىم ءۇشىن سوتتاعان بيلىك ەندى مەنى ايايدى دەيسىز بە؟.. مەن ەلىمىزدە بيلىك تاراپىنان بولىپ جاتقان باسسىزدىققا كوز جۇمىپ قاراي المايمىن. بۇل جۇيەگە سەنبەيمىن. مىقتى ەل بولۋ ءۇشىن ءادىل سايلاۋ وتكىزۋ كەرەك. بيلىك جاڭارماي، تۇبەگەيلى رەفورمالار بولماي، ەشتەڭە وزگەرمەيدى. يگىلىكتىڭ ءبارى ات توبەلىندەي بيلىك باسىنداعىلار ءۇشىن ەمەس، قاراپايىم حالىق ءۇشىن بولۋى كەرەك. قازاقستان – ءسوز بوستاندىعى جوق اۆتوريتارلى مەملەكەت. مۇنداي ەلدە تەك كونبىستەر مەن جاندايشاپتار عانا تىنىش ءومىر سۇرەدى...
