الدىمەن نازاربايەۆتىڭ National Geographic تەلەارناسىنا بەرگەن سۇحباتىنىڭ ءۇزىندىسىن قاراپ شىقتىق. مەملەكەت باسشىسى ەكسپو تۋرالى ايتتى.
نازاربايەۆ نە دەدى؟
«بىلەسىزدەر مە، ءبىز شىن مانىندە ەلوردامىزدىڭ جاڭا اۋدانىن سالعان ەكەنبىز. ەڭ ادەمى ءارى زاماناۋي اۋدان. بىزگە بۇل اۋداننىڭ وسى قالپىندا ساقتالعانى قاجەت. ءبىز اۋەل باستان ەكسپو-دان كەيىن جۇمسالعان قارجى مەن سالىنعان نىساندى قالاي پايدالاناتىنىمىزدى ويلادىق. سوندىقتان ەكسپو-دان كەيىن ەڭ باستى نىساندا – ءبىز مۇندا حالىقارالىق قارجى ورتالىعى بولادى دەپ شەشتىك. وندا جاڭا تەحنولوگيالىق ساياباق بولادى.
ونداعى شاردى كورگەن بولارسىزدار؟ بۇل ديامەترى 80 مەتر، بيىكتىگى 100 مەترلىك الەمدەگى ەڭ ۇلكەن شارى بار عيمارات بولادى. شار سەگىز قاباتتى. ءار قابات بالامالى ەنەرگيانىڭ ءبىر ءتۇرىن كورسەتەدى. ماسەلەن، ءبىرىنشى قابات – گيدروەنەرگەتيكا، ەكىنشى قابات – كۇن قۋاتى، ءۇشىنشى قابات – جەل قۋاتى، ءتورتىنشى قابات – بيوەنەرگەتيكا، حيميالىق ەنەرگەتيكا»، - دەپ اتاپ ءوتتى سۇحباتىندا نازاربايەۆ.
ءيا، جاڭا، ادەمى، زاماناۋي اۋدان بوي كوتەردى. ال وسى جاڭا اۋدانداعى قاۋىپسىزدىك ماسەلەسى قاي دەڭگەيدە بولادى؟
كورمەنى تاماشالاۋعا كەلگەن تۋريستەردىڭ ەركىن ءجۇرىپ-تۇرۋى ءۇشىن قانداي جاعداي جاسالعان؟
National Geographic تەلەارناسىنا بەرگەن سۇحباتىندا نازاربايەۆ «ەكسپو-2017» حالىقارالىق كورمەسىن وتكىزۋدىڭ وزەكتىلىگىن قايتالاۋمەن بولدى. ال وزەكتىلىك دەگەن ءسوزدىڭ اياسىندا قاۋىپسىزدىك ماسەلەسى دە كىرەتىنى بەلگىلى عوي.
وسى ورايدا ءبىز ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ اكىمشىلىك پوليسيا كوميتەتىنە ساۋال جولداعان ەدىك. كوميتەت ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى تالعات مۇساقانوۆ ءبىزدىڭ «كورمە كەزىندە قاۋىپسىزدىك ماسەلەسى قاي دەڭگەيدە بولادى؟». «بۇل ۋاقىتتا ىشكى ىستەر ورگاندارى قالاي جانە قانداي جوسپارمەن جۇمىس ىستەيدى؟» دەگەن ساۋالدارىمىزعا جاۋاپ بەرگەن ەكەن. سونىمەن...
1 ماۋسىمنان باستاپ...
1 ماۋسىمنان كورمە اياقتالعانعا دەيىن ىشكى ىستەر ورگاندارىنىڭ جەكە قۇرامى كۇشەيتىلگەن قىزمەت كەستەسىنە كوشەتىن بولىپتى. ياعني، پوليسەيلەردىڭ قىزمەت كەستەسى وزگەرەدى دەگەن ءسوز.
مۇساقانوۆتىڭ ايتۋىنشا، ىشكى ىستەر مينيسترلىگى ازىرگى كۇنى استانا قالاسى اكىمدىگىمەن بىرگە ەكسپو كورمەسىنە ازىرلىك جانە ونى وتكىزۋ كەزىندە قوعامدىق قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ بويىنشا كەشەندى شارالار قابىلداپ جاتىر.
«سونىڭ ءبىرى – جەدەل باسقارۋ جانە فورس-ماجور ماسەلەلەردى تەز شەشۋ ءۇشىن ۆەدومستۆوارالىق شتاب قۇرىپ قويدىق. مۇنداي شتاب جالعىز ەمەس، بىرنەشەۋ»، – دەلىنگەن جاۋاپتا.
سونداي-اق
كورمە اشىلعانعا دەيىن ءبىر اي بۇرىن ۇيىمداستىرۋشى كەڭسە عيماراتىندا قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ ورتالىعى ءوز جۇمىسىن باستاماق ەكەن. بۇل ورتالىقتىڭ ماقساتى نە دەسەڭىز، ىىم-دە قۇرىلعان ۆەدومستۆوارالىق جۇمىس توبىمەن تىعىز بايلانىس جاساپ، كورمە بارىسىندا تۋىنداعان ءتۇرلى ماسەلەلەردى تىكەلەي شەشىپ وتىراتىن بولادى.
قوعامدىق ءتارتىپتى 5 مىڭ قىزمەتكەر كۇزەتپەك
ءيا، ءدال وسىنشاما قىزمەتكەر كورمەنىڭ قاۋىپسىزدىگىن كۇزەتەتىن بولادى. ەسكەرەتىن جايت، بۇلاردىڭ بارلىعى پوليسەي ەمەس. 3300ء-ى اسكەري قىزمەتكەر، ءىىم وقۋ ورىندارىنىڭ 500 كۋرسانتى جانە وفيسەرى، سونىمەن بىرگە جەكە كۇزەت ۇيىمدارىنىڭ 630 قىزمەتكەرى جانە جوو-نىڭ 174 ستۋدەنتى بار ەكەن.
بىزدىڭشە، بۇل كوپ تە ەمەس، از دا ەمەس. كەلەتىن قوناقتاردىڭ سانىنان شاقتاعاندا كورمەنىڭ قاۋىپسىزدىگىن كۇزەتەتىن 5 مىڭ قىزمەتكەر بايقالماۋى دا مۇمكىن. ءسىز قالاي ويلايسىز؟
قازىرگى كۇنى ەكسپو اۋماعىندا پوليسيا ءبولىمى، ال كورمە اۋدانىندا ءورت ءسوندىرۋ دەپوسى قۇرىلىپ قويعان. سونىمەن بىرگە استانا اۋەجايىندا جانە جاڭا تەمىرجول ۆوكزالىندا جەلىلىك پوليسيا ءبولىمى جۇمىس ىستەپ جاتىر ەكەن.
بۇدان سىرت استاناداعى اۋەجايدا جانە ءبىرىڭعاي قىزمەت كورسەتۋ ورتالىعىندا كوشى-قون شارالارىنان ءوتۋ ءۇشىن كورمەدە كوشى-قون قىزمەتىنىڭ بەكەتتەرى ۇيىمداستىرىلاتىن بولادى.
اعىلشىنشا بىلەدى
قاۋىپسىزدىكپەن قاتار ىشكى ىستەر مينيسترلىگى اعىلشىن ءتىلىن مەڭگەرۋ ماسەلەسىن دە ەسكەرگەن ەكەن. ىلگەرىدە ايتقان 5 مىڭ قىزمەتكەرقاۋىپسىزدىكتى ساقتاۋ جانە تەكسەرۋ جۇرگىزۋ بويىنشا اعىلشىن ءتىلىنىڭ جەڭىلدەتىلگەن وقۋ كۋرسىنان ءوتىپتى.
«بۇعان قوسا استانا قالالىق ءىىد-نىڭ شەت ءتىلىن بىلەتىن 200 قىزمەتكەرى ىرىكتەلىپ، ءاربىر ەكسپو نىسانىنا بەكىتىلدى»، – دەلىنگەن ەكەن بىزگە جازىلعان جاۋاپتا. استانا قالاسى توتەنشە جاعداي باسقارماسىنىڭ 100 شاقتى قىزمەتكەرى، 11 تەحنيكا جانە 5 تىكۇشاق توتەنشە جاعدايلاردى ەسكەرتۋ مەن ءورتتىڭ الدىن الۋ بويىنشا ارنايى توپتىڭ قۇرامىنا ەنگەن.
«ەكسپو اۋدانىندا قاۋىپسىزدىك اۋماعى ورناتىلىپ، وعان ارنايى جانە اككرەديتتەلگەن كولىكتەردەن باسقا جۇك كولىكتەرىنىڭ كىرۋى شەكتەلەدى. سوسىن، ەلوردا اۋماعى بويىنشا كىرەتىن كولىكتەرگە تەكسەرۋ جۇرگىزۋگە قاتىستى بارلىق «رۋبەج» بەكەتتەرىندە كۇشەيتىلگەن قاۋىپسىزدىك شارالارى بەكىتىپ جاتىرمىز»، – دەيدى مۇساقانوۆ. سولاي.
ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ دەرەگى وسىنداي. باستىسى، ءسوز بەن ءىس سايكەس كەلسىن دەپ كۇتەيىك.
ءسىز بىلەسىز بە؟
ەكسپو-2017 حالىقارالىق كورمەسىنە 5 ملن ادام كەلەدى دەپ كۇتىلۋدە، ونىڭ 15% الەمنىڭ ءار تۇكپىرىنەن كەلەتىن تۋريستەر، 85% قازاقستاننىڭ بارلىق وڭىرىنەن كەلەتىندەر، 120 ەل جانە 12 حالىقارالىق ۇيىم وزدەرىنىڭ كورمەگە قاتىساتىندارىن راستادى.
1 قاڭتاردان باستاپ ەكونوميكاسى دامىعان 45 ەلدىڭ ازاماتتارى ءۇشىن 30 كۇنگە دەيىنگى ۆيزاسىز كەستە ەنگىزىلدى. ولار سونداي-اق پوليسياعا تىركەلۋدەن دە بوساتىلعان، ولارعا تىركەلۋ شەكارادان وتكەن بويدا جۇرگىزىلەدى. ەكسپو-نىڭ قاتىسۋشىلارى مەن قوناقتارى تىركەلۋدى ونلاين جۇيەسىندە جۇرگىزە الادى، بۇل ءوز كەزەگىندە تىركەلۋ شارالارىن جەڭىلدەتىپ، وعان كەتەتىن ۋاقىتتى بىرنەشە مينۋتقا دەيىن ازايتپاق.
دايىنداعان، اياۋلىم شايماردان
