رەسپۋبليكالىق ادۆوكاتتار القاسى "ديكيي ارماننىڭ" ادۆوكاتى ۆيكتور كريۆونوسوۆ قوستاناي قالاسىنداعى №76 تەرگەۋ يزولياتورىندا قىسىمعا ۇشىراۋىنا بايلانىستى مالىمدەمە جاسادى، دەپ حابارلايدى Dalanews.kz.
2025 جىلعى 11 جانە 12 ناۋرىزدا ادۆوكاتتار ۆيكتور كريۆونوسوۆ پەن داۋلەت بايسەيتوۆ قورعالاتىن تۇلعاعا بارعان كەزدە تەرگەۋ يزولياتورى قىزمەتكەرلەرىنىڭ قورلايتىن تالاپتارىنا ۇشىرادى، سونىڭ ىشىندە كيىمدەرىن شەشۋ تالابى قويىلدى. بۇل جاعداي ادۆوكاتتىڭ ءرولىن تومەندەتۋدىڭ سالدارىنان ورىن الدى، ويتكەنى ادۆوكات جاي ازامات ەمەس، قوعامدىق-قۇقىقتىق فۋنكسيالاردى اتقارۋشى تۇلعا بولىپ تابىلادى.
مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ قۇقىقتىق مەملەكەت قۇرۋ ءۇشىن كۇشتى ءارى تاۋەلسىز ادۆوكاتۋرانىڭ ماڭىزدىلىعىن بىرنەشە رەت اتاپ ءوتتى.
وسىعان بايلانىستى رەسپۋبليكالىق ادۆوكاتتار القاسى مىنالاردى مالىمدەيدى.
ادۆوكات – قوعامدىق-قۇقىقتىق مارتەبەنىڭ يەسى
ادۆوكاتتىق قىزمەت ەرەكشە قوعامدىق-قۇقىقتىق سيپاتقا يە، ويتكەنى ول ادىلەتتىلىكتى قامتاماسىز ەتۋ جانە ازاماتتاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋدا شەشۋشى ءرول اتقارادى. ادۆوكات قۇقىققا قىزمەت ەتۋ ميسسياسىن ورىندايدى، ءادىل سوت تورەلىگىنىڭ جۇزەگە اسىرىلۋىنا جاردەمدەسەدى جانە قۇقىق ۇستەمدىگى قاعيداتىن ىلگەرىلەتەدى. سوندىقتان ونىڭ پروسەستىك مارتەبەسى جەكە قۇقىقتىق قاتىناستاردىڭ شەڭبەرىنەن شىعىپ، ارنايى قۇقىقتىق قورعاۋعا جاتادى. بۇنى ايقىنداماي سوت تالقىلاۋىنىڭ باسەكەلەستىك قاعيداتىن جانە تاراپتاردىڭ تەڭدىگىن، سونىڭ ىشىندە قىلمىستىق پروسەستە ادۆوكات پەن پروكۋروردىڭ تەڭ قۇقىلى بولۋىن قامتاماسىز ەتۋ مۇمكىن ەمەس.
ادۆوكات تا، سۋديا مەن پروكۋرور سياقتى، جەكە تۇلعادا بولمايتىن ەرەكشە قوعامدىق-قۇقىقتىق مارتەبەگە يە. ءدال وسى مارتەبە ادۆوكاتتىق يممۋنيتەتتى قامتاماسىز ەتەدى، ول ءتىنتۋ، الۋ، كليەنتتەر ىستەرى بويىنشا جاۋاپ الۋ سياقتى ارەكەتتەردەن قورعايدى، ادۆوكاتتىق قۇپيانى ساقتاۋعا، قىلمىستىق ءىس ماتەريالدارى مەن مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ قىزمەتتىك اقپاراتىنا قول جەتكىزۋگە، ادۆوكاتتىق سۇرانىستاردىڭ مىندەتتى تۇردە ورىندالۋىنا، سوت مەكەمەلەرىنە كەدەرگىسىز كىرۋگە جانە زاڭمەن كوزدەلگەن باسقا دا كەپىلدىكتەرگە قۇقىق بەرەدى.
ادۆوكاتتاردىڭ قىزمەتىنىڭ قوعامدىق-قۇقىقتىق سيپاتى كونستيتۋسيانىڭ 13-بابىنان تۋىندايدى. بۇل باپ ءار ادامنىڭ ءوز قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىن سوت ارقىلى قورعاۋ قۇقىعىن، سونداي-اق بىلىكتى زاڭ كومەگىن الۋ قۇقىعىن بەلگىلەيدى. مۇندا نەگىزگى ءمان بەرىلەتىن جايت – كونستيتۋسيا جاي عانا زاڭ كومەگىن ەمەس، بىلىكتى زاڭ كومەگىن كەپىلدەندىرەدى. بۇل كومەكتى ءتيىستى قۇزىرەتكە يە ادامدار كورسەتەتىنىن بىلدىرەدى: ءتيىستى ءبىلىمى بار، تاعىلىمدامادان وتكەن، ليسەنزيا الۋ ءۇشىن اتتەستاسيانى ءساتتى تاپسىرعان جانە ءوز بىلىكتىلىگىن جۇيەلى تۇردە ارتتىرىپ وتىراتىن ماماندا.
ادۆوكاتتىڭ ءادىل سوت تورەلىگىنە قاتىسۋشى رەتىندەگى ءرولى حالىقارالىق ستاندارتتارمەن دە راستالعان. ەۋروپا ادۆوكاتتارى مەن زاڭ قاۋىمداستىقتارىنىڭ كەڭەسى (CCBE) 1988 جىلعى 28 قازاندا قابىلداعان ەۋروپالىق ادۆوكاتتاردىڭ (كاسىبي سوت وكىلدەرىنىڭ) كاسىبي مىنەز-قۇلىق كودەكسىندە اتاپ وتىلگەندەي:
«ءبىز ادۆوكاتتىڭ (كاسىبي سوت وكىلىنىڭ) ءرولىن ءادىل سوت تورەلىگىن جۇزەگە اسىرۋعا قاتىسۋشى رەتىندە انىقتادىق. ءدال وسى يدەيا كەيدە ادۆوكاتتى «سوت قىزمەتكەرى» (officer of the court) نەمەسە «ادىلەتتىڭ وكىلى» (minister of justice) دەپ سيپاتتاۋ ارقىلى دا جەتكىزىلەدى».
بۇل تۇجىرىمداما 1990 جىلى بۇۇ قابىلداعان «زاڭگەرلەردىڭ رولىنە قاتىستى نەگىزگى قاعيداتتاردىڭ» 12-تارماعىندا دا راستالعان، وندا ادۆوكاتتاردىڭ ءادىل سوت تورەلىگىن جۇزەگە اسىرۋداعى جاۋاپتى اگەنتتەر رەتىندە ەرەكشە مارتەبەگە يە ەكەندىگى اتاپ وتىلەدى.
وسىلايشا، ادۆوكاتتاردى قورلايتىن تەكسەرۋ راسىمدەرىنە ۇشىراتۋ، ولاردىڭ تاۋەلسىزدىگىن كۇمانعا الۋ نەمەسە كاسىبي قىزمەتىنە كەدەرگى جاساۋ ارەكەتتەرى تەك ۇلتتىق زاڭنامانى عانا ەمەس، سونىمەن قاتار ادۆوكاتۋرانى ءادىل سوت تورەلىگىنىڭ اجىراماس بولىگى رەتىندە قورعايتىن ىرگەلى حالىقارالىق قاعيداتتاردى تىكەلەي بۇزۋ بولىپ تابىلادى.
حالىقارالىق ستاندارتتاردىڭ ساقتالماۋى جانە بيلىكتى اسىرا پايدالانۋ
بۇۇ «زاڭگەرلەردىڭ رولىنە قاتىستى نەگىزگى قاعيداتتارىندا» ادۆوكاتۋرانى قورعاۋ ستاندارتتارىن ناقتى بەكىتكەن. اتاپ ايتقاندا، 16-تارماقتا بىلاي دەلىنگەن:
«ۇكىمەتتەر زاڭگەرلەردىڭ (ادۆوكاتتاردىڭ):
(a) قورقىتۋ، كەدەرگى جاساۋ، قۋدالاۋ نەمەسە ورىنسىز ارالاسۋسىز وزدەرىنىڭ بارلىق كاسىبي فۋنكسيالارىن ورىنداي الۋىن قامتاماسىز ەتەدى؛
(b) ءوز كليەنتتەرىمەن ەركىن كەزدەسىپ، كەڭەس جۇرگىزە الۋىن قامتاماسىز ەتۋى كەرەك؛
(c) كاسىبي مىندەتتەرىنە سايكەس ارەكەت ەتكەنى ءۇشىن جازاعا تارتىلماۋىن، قورقىتۋعا، ۇركىتۋگە نەمەسە قۋدالاۋعا ۇشىراماۋىن قامتاماسىز ەتۋى كەرەك».
قوستانايداعى تەرگەۋ يزولياتورى قىزمەتكەرلەرىنىڭ ارەكەتتەرى، ياعني ادۆوكاتتاردى قورلايتىن تەكسەرۋ راسىمدەرىنە ماجبۇرلەۋى – تەك وكىلەتتىكتەردى اسىرا پايدالانۋ عانا ەمەس. بۇل ارەكەتتەر قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋگە ەمەس، بيلىكتى كورسەتۋگە جانە ادۆوكاتتاردىڭ كاسىبي قىزمەتىندە نەگىزسىز كەدەرگىلەرگە تاپ بولۋىنا جاعداي جاساۋعا باعىتتالعان.
بەلگىلى بولعانداي، بۇل جەكە دارا وقيعا ەمەس. بۇعان دەيىن دە قورعالاتىن تۇلعاعا بارۋ ءۇشىن باس بوستاندىعىنان ايىرۋ ورىندارىنا كەلگەن ادۆوكاتتارعا قاتىستى وسىنداي ادىستەر قولدانىلعان. بۇل تۋرالى ادۆوكاتتار ولەگ چەرنوۆ، تيمۋر ەرەكەشوۆ جانە باسقالار مالىمدەدى.
مۇنداي پراكتيكا ءادىل سوت تورەلىگىنىڭ ىرگەلى قاعيداتتارىنا قايشى كەلەدى جانە كونستيتۋسيامەن، سونداي-اق حالىقارالىق ستاندارتتارمەن كەپىلدەندىرىلگەن قورعاۋ قۇقىعى مەن بىلىكتى زاڭ كومەگىن الۋ قۇقىعىن بۇزادى. بۇل ارەكەتتەرگە جول بەرىلمەۋى كەرەك جانە ولار دەرەۋ توقتاتىلۋى ءتيىس.
ادۆوكاتتى ءوز كليەنتىمەن تەڭەستىرۋگە جول بەرىلمەيدى
ادۆوكاتتىڭ ار-نامىسىن قورلايتىن جاعدايدا تەكسەرۋدەن ءوتۋىن تالاپ ەتۋ – ادۆوكاتتىق قىزمەتتىڭ كاسىبي كەپىلدىكتەرىن ورەسكەل بۇزۋ بولىپ تابىلادى. مۇنداي ارەكەتتەر نە ادۆوكاتتارعا سانالى تۇردە قىسىم كورسەتۋ، نە تەرگەۋ يزولياتورى قىزمەتكەرلەرىنىڭ زاڭسىز كوزقاراسىنىڭ ناتيجەسى بولۋى مۇمكىن، ويتكەنى ولار ادۆوكاتتى قورعالاتىن تۇلعامەن تەڭەستىرەدى.
ادۆوكات قىلمىستىق قۋدالاۋدىڭ ءبىر بولىگى بولىپ تابىلمايدى، جەدەل باقىلاۋعا جاتپايدى جانە قورعالاتىن تۇلعاعا قولدانىلاتىن شەكتەۋلەرگە ۇشىراي المايدى. وعان قاتىستى وسىنداي ىقپال ەتۋ شارالارىن قولدانۋ قۇقىقتىق نەگىزدەرگە ساي كەلمەيدى جانە قورعاۋ قۇقىعىن قامتاماسىز ەتەتىن تاۋەلسىز ينستيتۋت رەتىندەگى ادۆوكاتۋرانىڭ ءمانىن بۇزادى.
ادۆوكاتتى زاڭ كومەگى كورسەتىلەتىن تۇلعامەن تەڭەستىرۋگە تىيىم سالۋ ۇلتتىق جانە حالىقارالىق قۇقىقتا تىكەلەي بەكىتىلگەن.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «ادۆوكاتتىق قىزمەت جانە زاڭ كومەگى تۋرالى» زاڭىنىڭ 35-بابىنا سايكەس:
«ادۆوكاتتى ول زاڭ كومەگiن كورسەتiپ وتىرعان تۇلعامەن تەڭدەستiرۋگە تىيىم سالىنادى.»
وسىعان ۇقساس قاعيدا بۇۇ-نىڭ «زاڭگەرلەردىڭ رولىنە قاتىستى نەگىزگى قاعيداتتارىنىڭ» 18-تارماعىندا دا بەكىتىلگەن:
«زاڭگەرلەر ءوز فۋنكسيالارىن ورىنداۋ بارىسىندا كليەنتتەرىمەن نەمەسە ولاردىڭ مۇددەلەرىمەن تەڭەستىرىلمەيدى.».
ادۆوكاتتىڭ قىلمىستىق ىسكە «قاتىسى جوقتىعىن» دالەلدەۋگە ماجبۇرلەيتىن جاعدايلاردى جاساۋ ارقىلى ادۆوكاتۋرانىڭ تاۋەلسىزدىگىن بۇزۋعا باعىتتالعان كەز كەلگەن ارەكەتكە جول بەرىلمەۋى ءتيىس.
مۇنداي ارەكەتتەر تەك كاسىبي قۇقىقتاردى بۇزۋ عانا ەمەس، سونىمەن قاتار ءادىل سوت تورەلىگىنىڭ نەگىزدەرىنە تىكەلەي ءقاۋىپ توندىرەدى، ويتكەنى قورعاۋ قۇقىعى قىسىمسىز جانە كەدەرگىسىز جۇزەگە اسىرىلۋى ءتيىس.
رەسپۋبليكالىق ادۆوكاتتار القاسى جاعدايعا دەرەۋ ارالاسۋدى تالاپ ەتەدى
رەسپۋبليكالىق ادۆوكاتتار القاسى ادۆوكات مارتەبەسىنىڭ جۇيەلى تۇردە ەلەنبەۋ ماسەلەسى تۋرالى مالىمدەيدى.
رەسپۋبليكالىق ادۆوكاتتار القاسى ءتورالقاسى تالاپ ەتەدى:
- ادۆوكاتتاردىڭ قۇقىقتارىنىڭ بۇزىلۋىنا جول بەرگەنى ءۇشىن قوستاناي قالاسىنداعى تەرگەۋ يزولياتورى قىزمەتكەرلەرىنىڭ ارەكەتتەرىنە قاتىستى قىزمەتتىك تەكسەرۋ جۇرگىزۋ.
- كىنالىلەردى قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتۋ.
- مۇنداي ارەكەتتەرگە جول بەرىلمەۋى تۋرالى ىشكى ىستەر مينيسترلىگى مەن باس پروكۋراتۋرا تاراپىنان رەسمي تۇسىندىرمە بەرۋ.
- قورعالاتىن تۇلعاعا بارۋ كەزىندە ادۆوكاتتاردىڭ قۇقىقتارىنىڭ ساقتالۋىن باقىلاۋ تەتىگىن ەنگىزۋ.
