ارينە مۇندا كەز-كەلگەن دۇنگەندى نەمەسە قازاقتى جاۋ كورىپ جاتقان ەشتەڭە جوق. ءاربىر ۇلتتىڭ جاقسىسى بار، جامانى بار. ءبىراق، حالىقتىڭ كوپشىلىگى ونى ۇلتارالىق دەپ ءتۇسىندى. دەمەك، ەندى مەملەكەت حالىقتىڭ بۇل ماسەلەنى نەلىكتەن وسىلاي قابىلداعانىن تالداۋ كەرەك.
مەنىڭ ويىمشا، بۇل جەردەگى باستى ماسەلە - وسى ۋاقىتقا دەيىن قازاقتىڭ ءتىلىن مويىنداماۋ. مۇنداي جاعداي ءالى بار.
جاڭا كورىپ جاتقانىمىزداي، سول جەردەگى ازاماتتاردىڭ كوبىسىنىڭ تەك قانا ورىس تىلىندە سويلەپ جاتقانىنىڭ ءوزى ءبىزدىڭ جۇرگەمىزگە تيەدى. قازاقتا بوتەن دەگەن ءسوز بار. ءبىز ءبىر ەلمىز، ءبىر جۇرتپىز، مەملەكەتتىك ءتىلىمىز ورتاق. سول تىلدىك ماسەلەنىڭ ءوزى كەيبىر ادامداردى وسىنداي قارسىلىققا، وسىنداي اشۋ ىزاعا الىپ كەلگەن سياقتى.
ارينە، ءبىز ءالى ونىڭ سەبەبىن بىلمەيمىز. نەدەن شىقتى، شىن مانىندە ۇلتتىق نامىسقا تيەتىن ءبىر جاعدايلار بولدى ما، بولعان جوق پا، ول مەنىڭشە كەيىنىرەك قارالادى. ءبىراق، بيلىك ءالى تەكسەرىلمەي جاتىپ ونداي نارسە بولعان جوق دەپ جاتىر عوي. مەنىڭشە، ونداي جاعدايدىڭ بولۋى ابدەن مۇمكىن. قىسقاسى بۇل - قازاقتىڭ مەملەكەتىن مويىنداماعان سياقتى سيپات بىلدىرەدى.
30 جىل ءوتتى. نەلىكتەن وزگە دياسپورالار ءبىزدىڭ مەملەكەتتىك ءتىلىمىزدى ءوز مەملەكەتتىك ءتىلى دەپ، تاريحىمىزدى ءوزىنىڭ تاريحى دەپ ءتۇسىنىپ ەتەنە ارالاسىپ كەتپەدى؟ قوردايداعى قازاق پەن دۇنگەن نەگە وسى ۋاقىتقا دەيىن ارالاسىپ دوس بوپ كەتپەدى؟ دوس بوپ كەتسە دە نەلىكتەن وسى ماسەلە شىقتى؟ دەمەك، كوكەيدە بىرنارسە قالدى عوي. ءبىراق، ول نە نارسە؟ مەنىڭشە، ءقازىر قوعام دا، بيلىك تە وسى ماسەلەنى زەرتتەۋى كەرەك. ەگەر ءبىز ونى تاپپاساق، دەر كەزىندە جازباساق، وندا بۇل ماسەلە جالعاسا بەرەدى.
مۇنداي وقيعا وسى ۋاقىتقا دەيىن شەلەكتە، مالىبايدا، ماياتاستا، سارىاعاشتا بولدى. ءبىز سونىڭ بارىندە بولدىق جانە وسىنى ءوز كوزىمىزبەن كوردىك. سوندىقتان، ماعان كەشە حاباردان بەرىپ جاتقاندا قايتا-قايتا ايتا بەرەتىن "ءبىز ساياسي ۇلت بولۋىمىز كەرەك"، "ءبىز ۇلت ەمەس، مەملەكەتتىك ۇلت بولۋىمىز كەرەك"دەگەن سوزدەر ۇناعان جوق. "ءبىز قازاق دەگەن ۇلتپىز" دەگەن ماسەلەنى ايتپايدى دا. ەگەر ولاي ايتساق باسقالارعا جاۋ سياقتى كورىنەمىز.
ارينە، ءبىز ءوزىنىڭ بولاشاعىن قازاق ەلىمەن بايلانىستىرىپ، وسى جەردە ءومىر سۇرەمىز دەگەن ادامدارعا قۇشاعىمىز اشىق. الايدا، ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىزدىڭ ءتىلىن مويىنداماسا، ءبىزدىڭ ەلىمىزبەن ءوز بولاشاقتارىن بايلانىستىرا بىلمەسە، ولارعا جەرگىلىكتى حالىق ءبارىبىر بوتەن سياقتى قارايدى. مەنىڭشە، ەڭ باستى ماسەلە وسى.
ەگەر ەرتەڭ حالىقپەن كەزدەسۋدە اكىمدەر ورىس تىلىندە سويلەسە دەمەك، بۇل ماسەلەنى ءالى بيلىكتىڭ تۇسىنبەگەنى. سوندىقتان بۇل جەردە ەڭ باستى ماسەلە قازاق ءتىلىنىڭ ماسەلەسى. ونى بيلىك تۇسىنبەي وتىر.
"ۇلت تاعدىرى" قوزعالىسى ۇمىتپاسام، 2011 جىلدارى "ۇلت ارالىق قاتىناستى جاقسارتۋدىڭ جولدارى" دەپ ارنايى باعدارلاما ازىرلەپ، الماتى وبلىسىنىڭ بارلىق اۋداندارىندا كەزدەسۋ وتكىزىپ، زەرتتەۋ جاساعانبىز. سوندا قازاقتىڭ ۇلتتىق ماسەلەسىنە قاتىستى كوپتەگەن ماسەلەنى جەرگىلىكتى ۇلت وكىلدەرىنىڭ قولدايتىنىن كوردىك. قولدامايتىنى دا بار. دەمەك، بىزدە وسى جەردە كوپتەگەن ءتۇسىندىرۋ ماسەلەسى ءالى جەتپەيتىن سياقتى. جانە، وسىنداي دياسپورالار تۇراتىن جەرلەرگە مەملەكەت ءاردايىم مونيتورينگ جاساپ وتىرۋى كەرەك. ول جەردە ونوماستيكا ماسەلەسى، ءتىل ماسەلەسى تاعى باسقا قوردالانعان دۇنيەلەردى جەرگىلىكتى بيلىك ۇزبەي باقىلاپ، ساراپتاپ وتىرۋ كەرەك. ءبىز الماتى وبلىسىندا وسى ماسەلەنى كوتەرگەندە ءبىراز ماسەلەگە قانىقتىق. ءبىراق، ول جاساعان زەرتتەۋىمىزدى بيلىك قابىلداعان جوق. پىسقىرعان دا جوق. سوندىقتان، مۇنداي ماسەلەلەرگە توقتاماي مونيتورينگ جۇرگىزىلىپ تۇرۋى كەرەك.
ءيا، مۇنىڭ ىشىندە جەمقورلىق تا بار. حالىق وسىنداي جاعدايدا "نەگە قىلمىس جاساعان وزگە ۇلتتار شىعىپ كەتىپ، قازاقتار سوتتالىپ جاتىر" دەگەن رەنىشتەرىن ايتتى.ولار دا قىلمىس جاسادى عوي. دەمەك، بۇل تىكەلەي مەملەكەتتەگى جەمقورلىق ماسەلەسى.
كەشە ءبىز مىنانداي ماسەلەنى كوردىك. پوليسيا جارتى ساعات بويى سول دۇڭگەن اۋىلىنداعى ءۇش-تورت جىگىتتى ۇستاي الماي ءجۇردى عوي. ولار پوليسيالاردى ۇردى سوقتى، جىقتى. بىرەۋلەر ايتادى، ول پوليسەيلەر جاي جۇرگەن جوق، قاشان اقشا اكەپ بەرەدى دەپ ءجۇر دەيدى. ەگەر امەريكادا سونداي كەزدە ءبىر پوليسيا كەلسە ولاردىڭ ءبارىن ورىن-ورنىنا قويىپ، ءۇش سەكۋندتىڭ ىشىندە قاماپ الىپ كەتەدى. ال، انا جەردە الىسىپ جۇرگەن ۋاقىتتا اقشا بەرسەڭ قۇتىلاسىڭ دەيدى.
وسىنداي نارسەنى وقىدىم. جانە ونىڭ دۇرىس جازىلعانىن ىشتەي سەزىنەم.
ۇشىنشىدەن، مەنىڭ ايتپاعىم، مىندەتتى تۇردە وسىنداي جاعدايدا جان-جاقتان قازاقتاردىڭ بارعانى دۇرىس. ولار بارعاندا بىرەۋدى ۇرۋعا، ورتەۋگە بارعان جوق. ولار سول جەردەگى 90 پايىز دۇنگەن بولسا، 10 پايىز قازاققا قولداۋ بىلدىرۋگە باردى. ولار توقتاتۋعا باردى. جانە، ءبىزدىڭ ۇلتىمىزدىڭ باسىنا كۇن تۋعان جاعدايدا ءبىر-بىرىمىزدى قولداۋ مىندەتتى تۇردە بولۋ كەرەك. سوندىقتان، ول جاققا بارماڭدار دەپ جولدى جاۋىپ قويعانمەن تاعى كەلىسپەيمىن.
تاعى ءبىر ايتپاعىم، وسى ماسەلەگە بايلانىستى مەملەكەت كوميسسيا قۇردى. سول كوميسسيانىڭ ىشىندە نەگە قوعامدىق ۇيىمدار جوق؟ نەلىكتەن ازاماتتىق قوعام وكىلدەرى جوق؟ نەلىكتەن تاۋەلسىز جۋرناليستەر جوق؟ مەن وسىعان تاڭقالدىم.
سەبەبى بۇل - قوعامدىق ماسەلە. نەگە سول جەرگە بارعان ۇلتتىق ۇيىمداردىڭ ادامدارى جوق؟ نەگە "ۇلت تاعدىرى" جوق؟ نەگە ول جەردە تەك اسسامبلەيانىڭ باسشىلارى عانا وتىر.
دۇنگەن وكىلى تاراپىنان ەكى ادام بار ەكەنىن كوردىم، ەكىنشى تاراپتان ەشكىم جوق. بۇل قوعامدىق ماسەلە، ال وعان ازاماتتىق قوعام ارالاسپاي وتىر. وبلىستىق كەڭەس قايدا؟ ازاماتتىق اليانس قايدا؟ باسقا ۇلتتىق باعىتتاعى ادامداردىڭ وكىلدەرى قايدا؟ ولاردىڭ ءبارى سىرتتا قالدى.
سوسىن كەشە "حاباردان" وسى ماسەلەنى تالقىلاپ جاتىر. ءبارىن ورىس تىلىندە ايتىپ جاتىر. ول مەنىڭ اشۋ-ىزامدى قايتا كوتەرەدى. ويتكەنى ماعان ولاردىڭ نە ايتىپ جاتقانى تۇسىنىكسىز. مەن جاعامدى ۇستادىم. ولار كىمگە ايتىپ جاتىر سوندا؟ ولار قازاقتارعا نەگە ورىس تىلىندە ايتىپ جاتىر؟ ءبىز قازاق مەملەكەتىمىز عوي. مۇلدەم تۇسىنىكسىز.
ال، قۇرىلعان ۇكىمەتتىك كوميسسيا بەيتاراپ شەشىم شىعارادى دەپ ايتا المايمىن. ويتكەنى، بيلىك حالىقتىڭ سەنىمىنەن ايرىلىپ قالعان. سوندىقتان، ولار ازاماتتىق قوعام وكىلدەرىن قوسۋدان قورقادى. سونىمەن، قازاق ءتىلدى ازاماتتىق قوعام بۇل جەردە سىرتتا قالدى.
ءبىراق، قايتالاپ ايتامىن، ەگەر مەملەكەتتىك ءتىل ءوزىنىڭ تۇعىرىنا قونبايتىن بولسا، قازاقتىڭ ىشىندەگى قىجىل ءبارىبىر قالادى.
دوس كوشىم
دەرەككوز: Abai.kz
