ءدىنسىز قوعامدى ەلەستەتۋ مۇمكىن ەمەس. ءدىن حالىق مادەنيەتىنىڭ رۋحاني نەگىزى. ونىڭ قوعامدا الاتىن ورنى قاشاندا ەرەكشە. سوڭعى جىلدارى دىنگە قاتىستى ماسەلەلەر ءوزىنىڭ وزەكتىلىگىمەن اسا وتكىر تاقىرىپتاردىڭ بىرىنە اينالىپ، ەلىمىزدىڭ قوعامدىق ومىرىندەگى كۇن تارتىبىندە الدىڭعى قاتارعا شىعا باستادى.

بۇل، ءبىر جاعىنان، دىنگە سەنۋشىلەر قاتارىنىڭ كوبەيۋىنەن، ەكىنشى جاعىنان، ءدىني ەكسترەميزم مەن تەرروريزم ماسەلەسىنىڭ وسە ءتۇسىپ وتىرۋىنان كورىنىس تابادى. قازىرگى كۇندە شەشىمىن تاپ­پاعان جەكەلەگەن ماسەلەلەرگە قاراماستان، ەلىمىزدە ءدىن سالاسىنا قاتىسى بار مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ جۇ­مىستارى جۇيەلى دەڭگەيدە جول­عا قويىلعانى تۋرالى تولىق سەنىممەن ايتۋعا بولادى. ياعني، وسى­عان قاجەتتى ينفراقۇرىلىم مەن قۇقىقتىق بازانىڭ نەگىزى قا­لاندى. اتاپ ايتار بولساق، 2011 جىلعى مامىر ايىندا ءدىن ىستەرى اگەنتتىگى قۇرىلىپ، سول جىلدىڭ قازان ايىندا «ءدىني قىزمەت جانە ءدىني بىرلەستىكتەر تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭى قابىلداندى. ءدىن ماسەلەلەرىمەن اينالىساتىن ارنايى ۋاكىلەتتى ورگان قۇرىلىپ، ءدىن سالاسىن رەت­تەيتىن جاڭا زاڭ كۇشىنە ەنگەننەن بەرگى ۋاقىت ىشىندە كوپتەگەن جۇمىستار اتقارىلعانىن بىلەمىز.دەگەنمەن، بۇگىندە ءدىني ەكسترەميزم مەن تەرروريزم الەمدىك قوعامداستىقتى قاتتى الاڭداتىپ وتىرعان ماسەلەگە اينالدى.

    ءدىنىمىزدى بۇرمالاپ، ءارتۇرلى جاڭالىقتاردى ەنگىزىپ، دىنىمىزدەن، تىلىمىزدەن، دىلىمىزدەن، مادەنيەتىمىزدەن، قازاقتى قازاق ەتىپ وتىرعان سالت-داستۇرىمىزدەن، ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدان ايىرىپ، حالىق اراسىندا ارازدىق، دۇشپاندىق، جەككورۋشىلىك، تاسباۋىرلىق تۋعىزىپ، ىنتىماعىنان، بىرلىگىنەن ايىرىپ، ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى ۇمىتتىرعىسى كەلگەنى ءتۇرلى اعىمداردىڭ وتە بەلسەندى جۇمىس ىستەپ جاتقانىن كورسەتەدى.

سونىمەن قاتار، كوپتەگەن ءدىني اعىمداردىڭ قاپتاۋىنا بايلانىستى قوعامدا كەرى ساياسي ۇعىمدار پايدا بولادى. ادامنىڭ سانا-سەزىمىن ۋلايتىن، الەمدىك دىندەردىڭ اتىن جامىلىپ تەرىس باعىت بەرەتىن ءدىني سەكتالاردىڭ ەكسترەمالدى تۇردە قاپتاۋى حالىققا زيانىن تيگىزىپ جاتىر. جالپى، ەكسترەميزم ماسەلەسى ونىڭ ءتۇرلى كورىنىستەرىندە الەم بويىنشا وزەكتى تاقىرىپقا اينالىپ وتىر. الەمدىك تاجىريبەدە ەكسترەميزم - الەۋمەتتىك، ەكونوميكالىق، ساياسي جانە ءدىني، ەكولوگيالىق، تاعى باسقا دا وزەكتى ماسەلەلەردى شەشۋ بارىسىندا ءاربىر قوعامدا، مەملەكەتتە باستى نازارعا الىناتىن نەگىزگى باعىتتار. قاراپ وتىرساق، ەكسترەميزم ەكونوميكالىق تۇرعىدان دامىعان جانە ساياسي تۇراقتى ەلدەردە دە بەلەڭ الادى. دىندەگى اق پەن قارانى اجىراتا الماعاندىقتان بوتەن ىستەرگە ەرىپ، ەكسترەميستىك كوزقاراستى قولدايدى. ول ادام ءوزىنىڭ ەكسترەميستىك ۇستانىمدا ەكەنىن بىلمەۋى دە مۇمكىن، ءبىراق ونى باسقارىپ وتىرعان توپ نەمەسە اعىم جەتەكشىسى ونى ەكسترەميستىك نەمەسە تەرروريستىك ماقساتتا قولدانۋى بەلگىلى دۇنيە. بۇگىندە كوپتەگەن وزدەرىن «ءدىني باعىتقا» جاتقىزاتىن ەكسترەميستىك توپتاردىڭ نەگىزىنەن شىنايى دىنگە ەش قاتىستى جوق ەكەنىن كورىپ وتىرمىز. بار بولعانى ءدىننىڭ شاپانىن جامىلىپ، ءدىني كۇندىلىقتارعا (بەيبىت ءومىر، ادىلدىك، وتباسى قۇندىلىقتارى، السىزگە كومەك بەرۋ، زورلىق قىلماۋ، بەيكۇنا ادامدى ولتىرمەۋ جانە ت.ب.) قارسى امال ەتىپ وتىر.

جاستار – ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىزدىڭ بولاشاعى، ول بىزدەن كۇندەلىكتى قامقورلىق پەن تىنىمسىز ءىلتيپاتتى قاجەت ەتەدى. جاستارىمىزدىڭ ادامزاتتىق بولمىستاعى، اسىرەسە،  ءدىن سالاسى سياقتى نازىك سالاداعى قۇندى باعدارلارىن ءبىلۋ وتە ماڭىزدى. سەبەبى، ادامنىڭ جەكە تۇلعا رەتىندە كوبىنەسە جاس جىلدارىندا قالىپتاسا باستايدى.

ءدىني كوزقاراستاعى (دەسترۋكتيۆتى ءدىني باعىتتاردىڭ ىقپالىنا تۇسكەن) كەيبىر جاس ازاماتتار وزدەرىن قوعام مەن مەملeكەتكە قاراما-قارسى قويىپ، قازاق حالقىنىڭ رۋحاني مادەنيەتىنە جانە ۇلتتىق داستۇرلەرىنە تەرىس كوزقاراسپەن قارايتىن بولدى. ولاردا ءتىپتى زورلىق-زومبىلىق تاسىلدەرىن قولدانۋمەن مەملەكەتىمىزدىڭ ساياسي قۇرىلىمداعى زايىرلى سيپاتىن وزگەرتۋگە ىقىلاستارى پايدا بولۋدا. بۇل كورىنىستەر قوعامدا جاڭا ساياسي-الەۋمەتتىك پىشىندەردىڭ قالىپتاسۋىنا سەبەپتەس.اسىل ءدىنىمىز يسلامعا كۇيە جاعىپ، ءدىن اتىن جامىلعاندار يسلام دەسە، زارەسى ءزار تۇبىنە جەتىپ، شوشىنىپ قارايتىن كۇيگە تۇسكەنى جاسىرىن ەمەس. قازاق دالاسىندا حانافي ءمازھابى سالت-داستۇرلەرىمىزبەن ساباقتاسىپ، كەڭ ەتەك جايعان. قازاق وسى ءمازھابتى ۇستانا وتىرىپ، ءوزىنىڭ ادەت-عۇرپىن دا ساقتاپ قالعان، نامازىن وقي وتىرىپ قىمىزىن دا ىشكەن، ورازاسىن ۇستاپ، بايگەدە ات شاپتىرعان، ءبىر اللاعا دۇعا ەتە وتىرىپ بالاسىنىڭ تۇساۋىن دا كەسكەن، اللاعا ساجدە ەتە وتىرىپ، كەلىنىنە قۇرمەت رەتىندە سالەم دە سالدىرعان، ازانىن شاقىرا وتىرىپ دومبىراسىن دا تارتقان. وسىنىڭ ءبارى ۇلتتىق كەلبەتىمىزدى ساقتاپ، ءدىنىمىزدى قورعاۋ بولىپ سانالعان. ءبىز شاريعات پەن ءداستۇردى ساباقتاستىرا بىلگەن حالىقپىز. سولاردىڭ ارقاسىندا بىزدە ەشقاشان دا ءدىني الاۋىزدىقتار، كەلىسپەۋشىلىكتەر بولماعان.

قورىتا كەلە، ماقالا الماتى قالاسى ءدىن ىستەرى جونىندەگى باسقارماسىمەن ۇيىمداستىرىلعان بايقاۋعا قاتىسۋ ماقساتىندا دايىندالعانىن ەسكەرە وتىرىپ ويىمدى تۇيىندەيىن،ءداستۇرلى  ءدىن بەيبىتشىلىككە، بىرلىككە ۇندەيدى، ونىڭ ەجەلدەن قالىپتاسقان ءتۇپ-تامىرى بار. ونىڭ ماقساتى ادامداردى جاقسىلىققا شاقىرىپ، جاماندىقتان قايتارۋ. ال، ەكسترەميزم-قوعامنىڭ بەرەكەسى مەن بىرلىگىنە ءقاۋىپ توڭدىرەدى. ەكسترەميزممەن كۇرەس ەلىمىزدە عانا ەمەس، الەمدە بولىپ جاتقان ۇلكەن ماسەلە. ءبىز مەملەكەتتىڭ زايىرلى، ءداستۇرلى، ءدىني قۇندىلىقتارىن ساقتاۋعا ءتيىسپىز. ءدىني اقپاراتتى بەلگىلى رەسمي اقپارات كوزدەرىنەن العان دۇرىس. سوندىقتان  ءبىزدىڭ بىرلىگىمىز ەلدىڭ دامۋى ءۇشىن وتە ماڭىزدى.

 

ابزەلبەك شىنار ماقسات قىزى