ەسكى قازاقستان تۇسىندا ءتۇرلى جالامەن قىسىم كورىپ، قۋدالاۋعا ۇشىراپ، ءىستى بولعان كوپتەگەن ازاماتتار ءالى كۇنگە اقتالا الماي ءجۇر. بۇرىنعى بيلىك كەزىندە ادىلەتسىز شىعارىلعان سوت ۇكىمدەرىن قايتا قاراۋعا قولدانىستاعى زاڭ مۇمكىندىك بەرمەيدى دەپ جازادى Dalanews.kz.
«قانشاما ادامنىڭ ءىسىن قايتا قاراۋ ءۇشىن كوميسسيا قۇرىلماسا، ول ازاماتتاردى اقتاۋ مۇمكىن ەمەس» دەيدى ءماجىلىس دەپۋتاتى، زاڭگەر ابزال قۇسپان. ول سونداي-اق جالامەن ءىستى بولعان ادامداردىڭ كوپ ەكەنىن، ولار اركەز اراشا سۇراپ پارلامەنتكە كەلەتىنىن دە ايتتى.
ەربول نازاربايەۆ قوزعاعان قىلمىستىق ىستەر – سوتتان توقتاۋسىز وتكەن
ابزال قۇسپان، ءماجىلىس دەپۋتاتى:
– پرەزيدەنت توقايەۆ مەملەكەت تىزگىنىن ءوز قولىنا العاننان كەيىن نەگىزگى كونسەپسياسىن ۇسىندى. ياعني، جاڭا قازاقستان كونسەپسياسى – ادىلەتتى قازاقستان دەگەن ءسوز. دەمەك، جاڭا قازاقستان ادىلەتتىلىككە ۇمتىلاتىن بولسا، وسى كەزگە دەيىن ادىلەتسىزدىك ورىن الدى دەگەندى بىلدىرەدى.
ءتىپتى، مۇنى پرەزيدەنت اشىپ ايتپاعاننىڭ وزىندە، بۇل ەلگە بەلگىلى، باسى اشىق دۇنيە ەكەنى راس. ويتكەنى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ جانە ونىڭ كلانى، وتباسى مۇشەلەرى ەسكى قازاقستان كەزىندە ويلارىنا كەلگەندى ىستەي الدى.
ولار بيزنەستى تارتىپ الدى، كەي ادامدى قىزمەتىنەن شىعاردى، قۋدالادى. ءتىپتى، تالاي ادام ءىستى بولىپ، سوتتالدى. ونداي ىستەردىڭ بىرەۋىن عانا ەمەس، بىرنەشەۋىن مىسالعا كەلتىرۋگە بولادى.
بولات نازاربايەۆ تۋرالى ايتپاي-اق قويايىن، ونىڭ ۇلى ەربول نازاربايەۆتىڭ تىكەلەي قاتىسۋىمەن بولعان بىرنەشە ىستەردەن حابارىم بار.
بۇرىنعى ادۆوكات رەتىندە زاڭ سالاسىنا دا قاتىسى بار. قازىرگى زاڭناما سوت-قۇقىقتىق دەپارتامەنت كوميتەتىنىڭ مۇشەسى رەتىندە ماعان كوپتەگەن مالىمەتتەر بەلگىلى. سونىڭ ءبىرى – قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ كادر ءبولىمىن باسقارعان، گەنەرال-مايور شەنىندەگى ازاماتتىڭ قىلمىستىق ءىسى.
ول تۋرالى قىسقاشا ايتايىن، الماتى وبلىسى قاراساي اۋداندىق قورعانىس بولىمىنە باسشى قىلىپ، لەيتەنانت شەنىندەگى ءبىر ازاماتتى تاعايىنداماي تۇرىپ العان ءوتىنىشى كەلىپ تۇسەدى.
ءبىراق ول قولدانىستاعى زاڭ تالاپتارىنا سايكەس كەلمەيدى، كوپتەگەن كريتەرييلەرى بار عوي.
كورشى ازەربايجان، ارمەنيا، رەسەي، ۋكرايناداعى جاعداي بولاتىن بولسا، (ارينە قۇداي وندايدان ساقتاسىن) اۋداندىق قورعانىس ءبولىمى وتە ماڭىزدى ءرول اتقاراتىن بولادى. ونىڭ اسكەري تاجىريبەسىنە بايلانىستى قويىلاتىن تالاپتار بار. ەشقانداي تاجىريبەسى جوق جاس لەيتەنانتتى سول اۋداندىق قورعانىس ءبولىمىنىڭ باسشىسى قىلىپ قويۋ دەگەن زاڭسىز تالاپقا باعىنباعانى ءۇشىن ول ازاماتتىڭ ۇستىنەن قىلمىستىق ءىس قوزعالدى. ول سوتتالىپ كەتەدى. «ەكى ءجۇز مىڭ تەڭگە پارا الدى» دەگەن ايىپ تاعادى.
قۇجاتتاردى قاراپ وتىرىپ، زاڭسىزدىعىنا كوزىم جەتتى.
اقىلعا سىيمايتىن نەگىزدەرمەن، ءتىپتى جوعارعى سوتتا العاش رەت كاسساسيالىق القانىڭ ءوزى «قىلمىس قۇرامى بار» دەپ ءىس قوزعاعان ەكەن. كاسساسيالىق القا كەيىن قارايتىن. جوعارعى سوتتىڭ سۋدياسىمەن قوزعالىپ تۇرعان كاسساسيالىق ءىستى قاناعاتتاندىرماي تاستاعان. ول جەردە قوزعالعان كاسساسيالىق قاۋلىدا باستاپقى بارلىق ءمان-جايلار كورسەتىلگەن.
ءتىپتى نەگىزسىز قوزعالعاندىعى، قولدان ۇيىمداستىرىلعاندىعى انىق كورىنىپ تۇر. ال نەگە بۇل ءىس بۇزىلماي قالدى؟
ويتكەنى بۇل ءىستىڭ باسى-قاسىندا سول كەزدە بولات نازاربايەۆتىڭ ۇلى ەربول نازاربايەۆتىڭ ءوزى تۇردى، ءوزى تەرگەۋگە بەرگەن ءىسى.
سول كەزدە ءوزى انتيكوردا قىزمەت ەتىپ ءجۇردى. ول زامانداعى جازىلمايتىن زاڭدىلىق: ەربول نازاربايەۆ قوزعاعان قىلمىستىق ىستەر ەشقانداي ماسەلەسىز سوتتان ءوتىپ كەتەتىن.
ءدال وسى ەربول نازاربايەۆقا قاتىستى ەكىنشى ءبىر ءىستى ايتايىن.
ول –دارىگەرگە قاتىستى وقيعا. الماتى قالاسىنداعى ءبىر پەرزەنتحانانىڭ باس دارىگەرىنە قاتىستى قوزعالعان قىلمىستىق ءىس. ول جەردە دە «پارا الدى نەمەسە پارا العىسى كەلدى» دەگەن نەگىزسىز جەلەۋمەن سوتتاعان.
ياعني «ەكى ءجۇز مىڭ تەڭگە الدى» دەپ ايىپتالعان. ول جەردە دە قىلمىستىق ءىس قوزعالىپ، ول دا سوتتان ءوتىپ كەتكەن بولاتىن. ويتكەنى مەن دە سول ازاماتتىڭ ءىس-قۇجاتتارىن الىپ قاراستىردىم. جەكە قابىلداۋىندا وزىنەن سۇرادىم. ول كىسى ەربول نازاربايەۆ بولعان سوڭ بارىنە كەلىپ ايت دەيدى.
«ەگەر سەن وسىدان قىلمىسىڭدى مويىندامايتىن بولساڭ، وندا سەنى قاماۋعا الامىز. ساعان نەشە ءتۇرلى زورلىق ارەكەتتەر جاسالاتىن بولادى. بۇل ەربول نازاربايەۆتىڭ ءىسى بولعان سوڭ، سەن ءۇن-تۇنسىز باعىنىپ، مويىنداۋىڭ كەرەك، سوندا عانا سەنى باس بوستاندىعىنان ايىرمايتىن جازا تاعايىندالاتىن بولادى» دەپ شىنىمەن دە مويىنداپ ەدى.
بۇعان باس بوستاندىعىنان ايىرۋ جازاسى تاعايىندالعان جوق. ول مويىنداماي اياعىنا دەيىن كۇرەسىپ ەدى. ال قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ دەپارتامەنت باسشىسى، گەنەرال ۇستىنە ۋاقىت قوسىپ سوتتالىپ، تۇرمەدەن شىقتى.
تۇرمەدەن شىققان سوڭ، ءقازىر شىندىقتى قۋىپ، شىرىلداپ، مەنىڭ قاراۋىما بىرنەشە رەت كەلىپ كەتتى.
نازاربايەۆ رەجيمىندە ادىلەتسىزدىككە ۇشىراعان جاندار ءماجىلىستى جاعالايدى
مەن بۇل ەكى مىسالدى نە ءۇشىن كەلتىرىپ وتىرمىن؟ ەكەۋىندە دە ۇقساستىق بار.
بىرىنشىدەن، بۇل وقيعالاردان كوپشىلىك حابارسىز. ەربول نازاربايەۆتىڭ وسىنداي ىستەر جاساعانىن جۇرت بىلە بەرمەيدى.
ال ەكىنشى ۇقساستىق – بۇل ەكەۋىندە دە كۇماندى جاعدايدا «ەكى ءجۇز مىڭ تەڭگەمەن پارا الدى»» دەگەن ايىپ تاعىلۋى.
ءۇشىنشى كۇماندى جاعداي، بۇل جەردە سوتتان، تەرگەۋ ورگاندارىنان، پروكۋراتۋرا تاراپىنان ەش ماسەلەسىز ءوتىپ كەتەتىنى.
ال وسى ىستەردى قىلمىستىق كودەكستىڭ نورماسىمەن الىپ قارايتىن بولساق، ول شاعىم كەلتىرۋ، نارازىلىق كەلتىرۋ مەرزىمدەرى ءوتىپ كەتكەن ىستەر. ەندى وسىنىڭ ءبارىنىڭ زاڭسىز ەكەنىن كورىپ وتىرىپ، كوز جۇمىپ وتىرۋىمىز كەرەك پە؟
وندا پرەزيدەنتتىڭ ءاۋ باستا ءوزى جاريالاعان «جاڭا قازاقستان دەگەنىمىز – ادىلەتتى قازاقستان» دەگەن نەگىزگى ۇرانى، نەگىزگى كونسەپسياسى قايدا قالماق؟
مىنە، وسىعان بايلانىستى مەن جالپى كوميسسيا قۇرۋدى ۇسىنىپ ءجۇرمىن. ياعني ول كوميسسياعا ايرىقشا ستاتۋس بەرىلۋى كەرەك.
بۇرىنعى كەزدە كورەر كوزگە ۇرىپ تۇرعان انىق قىلمىستىق ىستەر – بيزنەستەرىن تارتىپ العاندىعى. وسىنداي ىستەر بولاتىن بولسا، سولاردى قايتا قاراتۋدى سۇرايتىنداي كوميسسيا بولۋى كەرەك دەپ ەسەپتەيمىن. باسقا جولىن كورىپ تۇرعانىم جوق.
وسىنداي ارنايى قۇرىلاتىن كوميسسياعا مەنىڭ باسشىلىق جاساۋعا تولىق مۇمكىندىگىم بار دەپ ەسەپتەيمىن. ويتكەنى مۇنداي كوميسسيانى ءبىز باس پروكۋرورعا نەمەسە جوعارعى سوتتارعا تاپسىرا المايمىز.
ولاردىڭ كۇندەلىكتى اتقاراتىن شارۋاسى وتە كوپ، ونسىزدا شارشاتادى. مۇندا دەپۋتاتتىق قىزمەتتە دەپۋتاتتىق يممۋنيتەت بار جانە دەپۋتات تا حالىقتان باسقا ناقتى ەشقانداي باسشى بولمايدى.
سوندىقتان تاجىريبەسى بار ادام رەتىندە وسىنداي ءبىر كوميسسيانى قۇرۋ قاجەت دەگەن ۇسىنىستى ايتىپ ءجۇرمىن. باسشىسى مىندەتتى تۇردە مەن بولامىن دەگەن شارت ەمەس. جالپى ايتىپ جاتىرمىن. وسىنداي كوميسسيا قۇرىلسا، بۇرىنعى وتكەن ىستەرگە ريەۆيزيا جاساپ، قىلمىستىق ىستەردى، ازاماتتىق ىستەردى ءبىر قايتا قاراساق دەگەن ۇسىنىس بار.
ال ماجىلىسكە كەلسەڭىز، تولىپ جۇرگەن شىندىق ىزدەگەن، «زاڭسىز سوتتالدىم، بيزنەسىمنەن ايىرىلدىم» دەپ شىرقىراپ جۇرگەن ازاماتتاردى كورەسىز.
ولاردى جوعارعى سوتتىڭ ءتوراعاسى قابىلدامايدى.
ولاردىڭ بارلىعى ماجىلىسكە كەلەدى. پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ الدىنا بارادى. ال وسىلاردىڭ بارلىعىنىڭ ءىسىن كوميسسيا ارقىلى قارايتىن بولساق، شەشىمى بولار ەدى. ءارى ول كوميسسيا قۇرامىنا جوعارعى سوت، باس پروكۋراتۋرا، ىشكى ىستەر مينيسترلىگى، ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتى، انتيكور، سونىمەن قاتار رەسپۋبليكالىق ادۆوكاتتار القاسى، پارلامەنت دەپۋتاتتارى مۇشەلىككە ەنگەنى ءجون.
سونداي-اق قوعام قايراتكەرلەرىنەن وكىلدەر قاتىسىپ، كوميسسيا جۇمىسىن ءبىر جىل اتقارساق. ۋاقىتشا كوميسسيا قابىلداعان شەشىم بويىنشا، مەرزىمى ءوتىپ كەتكەن ىستەردىڭ ءوزىن قايتا قاراۋعا مۇمكىندىك بەرىلسە، سوندا ادىلەتسىز شەشىلگەن ىستەردىڭ دە جاۋابىن تابار ەدىك.
وسىنداي ءبىر باتىل ءىس-قيمىلدارعا بارمايتىن بولساق، وندا ەل-جۇرتتىڭ سەنىمىنە دە سەلكەۋ تۇسەدى. «وي، ءالى ەشتەڭە وزگەرمەپتى عوي» دەگەن پىكىر قالىپتاسىپ، ەلدىڭ ويىنا كۇدىك ۇيالايدى. ەڭ باستىسى، پرەزيدەنتتىڭ ۇسىنىپ وتىرعان كونسەپسياسى ىسكە اسپاي قالادى.
قۇقىق قورعاۋ، ادام قۇقىعىن قورعاۋ ماسەلەسىندەگى تىم كۇردەلەنىپ كەتكەن جۇيە بۇرىننان بار. جالپى وعان ەسكى قازاقستان وكىلدەرى، سونىڭ ىشىندە ەسكى قازاقستان كەزىندە قۇرىلىپ قالعان جۇيەنىڭ وزگەرمەۋى نەگىزگى سەبەپ دەپ ەسەپتەيمىن. بىزدە قۇقىق قورعاۋ سالاسىندا باتىل قيمىل جاسايتىن تۇلعالار جوق. اسىرەسە قۇقىق قورعاۋ ورگانىنا قاتىستى باتىل رەفورمانى جۇزەگە اسىراتىنداي ناقتى تۇلعالار ءدال ءقازىر ساياساتتا كورىنىپ تۇرعان جوق. ساياساتتا نەگە كورىنىس تاپپايدى؟ ويتكەنى ونىڭ ىشىندە مىندەتتى تۇردە سول ەسكى قازاقستان وكىلدەرى دە ءجۇر.
جالپى سول ەسكى قازاقستان كەزىندە قۇرىلعان وسى جۇيە اياقتان تارتىپ تۇر دەپ ەسەپتەيمىن. ولار سول ۇيرەنشىكتى، وسى كەزگە دەيىنگى قالىپتاسىپ قالعان جۇيەدە جۇمىس ىستەيدى. ال ولاردىڭ باتىل ءىس-قيمىلدار جاساۋعا جۇرەكتەرى داۋالامايدى.
بىلايشا ايتقاندا، ادىلدىك – ادام ءومىرىنىڭ ءمانى. بۇل ومىردە ءبىر ادىلەتسىزدىككە تاپ بولدىڭ با، سونىمەن كۇرەسۋ قاجەت. سوندىقتان ادىلەتسىزدىكپەن كۇرەس – كۇرەستىڭ تورەسى. ناعىز ازامات ءوزىنىڭ اق ادال ەسىمىن اقتاپ الۋ ءۇشىن اياعىنا دەيىن شىداي ءبىلۋى كەرەك.
اق ادال اتىمدى اقتاي الماي ءجۇرمىن
ناۋرىزباي راقىشيەۆ، مەديسينا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى:
– ادام تاعدىرى دەگەن ءبىر ساتتەن-اق وزگەرىپ، كۇتپەگەن جەردەن كەدەرگىلەرگە ۇشىرايتىنى راس ەكەن. مەنىڭ دە العا قويعان ماقسات، ارماندارىم زاڭدى بەلدەن باسقان تۇلعالاردىڭ كىناسى مەن قۇيتىرقى ارەكەتتەرىنىڭ كەسىرىنەن قۇلدىرادى.
2019 جىلعى 18 شىلدەسى كۇنى ءبىزدىڭ پەرزەنتحانادا جاس نارەستە شەتىنەپ كەتەدى، مەن ول كەزدە كەزەكتى ەڭبەك دەمالىسىندا ەدىم. ورىنباسارىم زاۋرە داتحايەۆا باس دارىگەردىڭ مىندەتىن اتقارۋشى بولىپ قىزمەت اتقارىپ جۇرگەن. ەرتەڭىنە، 19 شىلدە كۇنى مەنى دەمالىستان شۇعىل تۇردە شاقىرتىپ الدى.
ماعان قاتىستى قىلمىستىق ءىستى سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى قىزمەتتىڭ وكىلى ەربول بولات ۇلى نازاربايەۆ باستاعان توپ ويلاپ تاپتى. ول سول كەزدە الماتى قالاسى بويىنشا سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى قىزمەتتىڭ جەدەل باسقارماسىنىڭ باسشىسى قىزمەتىن اتقاردى.
كەيىننەن انىقتالعانداي ورىنباسارىم ز.داتحايەۆا بولات نازاربايەۆتىڭ كەزەكتى جۇبايىنىڭ قۇربىسى ەكەن. وسى جاقىندىقتى پايدالانىپ، ب.نازاربايەۆتىڭ ۇلى ەربول ارقىلى – الماتى ق. سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى قىزمەت باسشىلارىنىڭ ءبىرى ارقىلى ماعان 2019 جىلعى 2 تامىزدا ماعان قارسى اقپاراتتىق شۋ تۋدىرىپ، ارانداتۋشىلىق قىلمىستىق ارەكەتتەر ۇيىمداستىردى. ءىس ماتەريالدارىنا كەلەتىن بولساق، وعان سايكەس، مەن «№1 قالالىق پەرزەنتحانا» شجق مكك باس دارىگەرى لاۋازىمىن اتقارا وتىرىپ، 02.08.2019 جىلى ساعات 15.00-تە ازامات شاياحمەتوۆادان 200 000 تەڭگە سوماسىندا پارا الدى دەپ ايىپتالىپ، الماتى قالاسى بويىنشا سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى قىزمەتتىڭ قىزمەتكەرلەرى ۇستاعان بولىپ شىققان.
الماتى قالاسى المالى اۋدانى سوتىنىڭ 26.09.2019 جىلعى ۇكىمىمەن قك-نىڭ 366-بابى 2-بولىگى بويىنشا 6 000 000 تەڭگە مولشەرىندە ايىپپۇل سالىندى.
مەنىڭ ءىسىمدى قاراعان سوت 29.04.2018 جىلعى «سوت ۇكىمى تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسى جوعارعى سوتىنىڭ نورماتيۆتىك قاۋلىسىنىڭ 2-تارماعىن بۇزا وتىرىپ، مەنىڭ كىنامنىڭ دالەلدەرىن وبەكتيۆتى، تولىق جانە جان-جاقتى زەرتتەمەدى، ال قىلمىستىق قۋدالاۋ ورگانى تاراپىنان ورىن العان زاڭ بۇزۋشىلىقتارعا ءتيىستى باعا بەرمەدى.
كىناسىزدىك پرەزۋمپسياسىنا بايلانىستى جانە قىجك-نىڭ 19-بابىنا سايكەس ايىپتاۋ ۇكىمى بولجامدارعا نەگىزدەلمەۋى مۇمكىن جانە سەنىمدى دالەلدەرمەن راستالۋى كەرەك.
قىلمىستىق قۋدالاۋ ورگاندارى ايىپتالعان ىس-ارەكەتتە مەنىڭ كىنامنىڭ دالەلدەرىنىڭ جەتكىلىكتى جيىنتىعىن ۇسىنباعاندىقتان، مەنىڭ ىس-ارەكەتتەرىمدە ق ر قك 366-بابىنىڭ 2-بولىمىندە كوزدەلگەن قىلمىس قۇرامى جوق ەكەنى انىقتالدى.
ءوز باسىمنان وتكەرگەن وسىناۋ مىسال ءبىزدىڭ قوعامدا ادىلدىك ورناي باستاعىنىن كورسەتسە كەرەك.
ءقازىر كوپتەگەن ادامدار ءبىزدىڭ ادىلەتتى قازاقستانعا قاراي باسقان قادامىمىزدى سەزىپ، ءبىلىپ وتىر. مەملەكەتىمىزدىڭ باسشىسى قاسىم-جومارت كەمەل ۇلى اۋقىمدى ءارى ناقتى مىندەتتەر قويدى. 2022 جىلعى 5 ماۋسىمدا كونستيتۋسيالىق رەفەرەندۋم وتكىزىلگەننەن كەيىن بارلىق سالادا جاڭاشىلدىق بايقالا باستادى. ياعني 5 ماۋسىمنان باستاپ قازاقستاندا ءبىر جىل ىشىندە بارلىق دەڭگەيدەگى بەس ەلدىك ناۋقان وتكىزىلدى: ەل كونستيتۋسياسىنا تولىقتىرۋلار مەن وزگەرىستەر ەنگىزۋ جونىندەگى رەفەرەندۋم، پرەزيدەنتتى، سەنات دەپۋتاتتارىن، ءماجىلىس دەپۋتاتتارىن جانە وبلىستىق، قالالىق جانە اۋداندىق ءماسليحاتتار دەپۋتاتتارىن سايلاۋ. ءبىزدىڭ ەلدىڭ تاريحىندا بۇرىن-سوڭدى بۇلاي بولعان ەمەس.
ءوز باسىم بۇل قوعامدى دەموكراتيالاندىرۋدىڭ العاشقى جانە ماڭىزدى بەلگىسى دەپ بىلەمىن. پرەزيدەنتىمىز ايتىپ جۇرگەن «زاڭنىڭ ۇستەمدىگى» قاعيداسىنىڭ ماعىناسى وتە تەرەڭدە ەكەنىنە كوزىم جەتكەن ازاماتتىڭ ءبىرىمىن دەپ سانايمىن.
