تيمۋر سەيىتمۇراتوۆتىڭ پىكىرىنشە اق ءۇي كرەملمەن از ۋاقىتقا بولسا دا ءتىل تابىسقاندى دۇرىس دەپ تاۋىپ، بار نازارىن بەيجىڭگە اۋدارعان.
“بايدەن پۋتينمەن سالعىلاسا بەرۋدى دوعارىپ، ايلاعا سالعاندى ءجون كورگەندەي. شارۋانىڭ سانكسيامەن شەشىلمەسىنە كوزى جەتكەندەي. رەسەي پرەزيدەنتىنىڭ اقش-قا ءتىسى باتپاسا دا، باتىستى بوپسالاۋى مۇمكىن. سودان دا بولار “سولتۇستىك اعىنعا” سانكسيا سالۋدى كەيىنگە قالدىردى. ۋكراينانى ناتو ماجىلىسىنە شاقىرۋدان باس تارتتى. وسى ايدىڭ 16-ىندا جەنيەۆادا پۋتينمەن جۇزدەسكەلى وتىر. كرەملدىڭ كوسەمى دە بايدەنمەن ءپاتۋالاسۋعا كەت ءارى ەمەس”، – دەيدى ول.
ايتسە دە اقش-تىڭ بەيجىڭگە قاتىستى پوزيسياسى بوساڭسىمايدى. كەرىسىنشە كۇرەستى كۇشەيتە ءتۇسۋدى كوزدەپ وتىر. ەكونوميكالىق، اسكەري-ساياسي، اقپاراتتىق سالاداعى تەكەتىرەس مۇنىمەن تىنباي، ەپيدەميولوگيالىق باعىتقا ويىساتىن سىڭايى بار. امەريكا عالىمدارى كوروناۆيرۋس قىتايدىڭ “ءتول” ءونىمى ەكەنىن، ونىڭ ۋحانداعى زەرتحانادا ازىرلەنگەنىن ايدا الەمگە اشكەرە ەتپەك.
ءسوي دەگەن سەيىتمۇراتوۆ الدىمەن The Wall Street Journal-دا جارىق كورگەن ماقالانى مىسال ەتىپتى.
ماقالادا ىندەت تۋرالى حابار بەرىلمەي تۇرا (2019 جىلدىڭ قاراشاسىندا) ۋحانداعى زەرتحانانىڭ ءۇش بىردەي مامانى كوروناۆيرۋسقا ۇقساس سيمپتومدارمەن اۋرۋحاناعا جاتقىزىلعانى ايتىلادى. جۇڭگو كوروناۆيرۋس جۇقتىرعان العاشقى جايتتى تەك ءبىر اي وتكەسىن جاريا ەتكەن، ءارى ۆيرۋستىڭ ادامنان ادامعا تارالمايتىنىن ايتىپ، ونىڭ شىعۋ تەگىن ۋحانداعى بالىق بازارىمەن بايلانىستارعان.
“مۇندا ءبىر شيكىلىك بارى انىق ەدى. اقش-تىڭ بارلاۋ قىزمەتى بەيجىڭنىڭ ءبىر بارماعىن بۇگىپ قالعانىن ءبىلدى. ۆيرۋستىڭ قولدان جاسالعانى ترامپتىڭ تۇسىندا ايتىلا باستادى. ءبىراق سايلاۋ قارساڭىنداعى قاربالاس بۇل ماسەلەگە تەرەڭ ۇڭىلۋگە مۇمكىندىك بەرمەدى.
بيلىك باسىنا بايدەن كەلگەسىن امەريكا ميلليونداعان ادامنىڭ ءومىرىن ۇزگەن ىندەتتىڭ شىعۋ تەگىن ىندەتە زەرتتەۋگە كىرىستى. ترامپتىڭ تۇسىندا كوروناۆيرۋستىڭ قولدان جاسالعانىن ۇزىلدى-كەسىلدى جوققا شىعارعان ايگىلى دوكتور فاۋچي اياقاستى ايتقانىنان اينىپ، “COVID-19 زەرتحانادا ازىرلەنۋى ابدەن مۇمكىن” دەگەن جورامال جاساپتى.
فەيسبۋك پەن تۆيتتەر دە ۆيرۋستىڭ قىتايدىڭ قولىمەن جاسالعانىنا سەنەتىن ازدى-كوپتى اۋديتوريانى بلوكتاۋدى دوعارىپتى. ترامپتىڭ تۇسىندا الەمجەلىلەر ۆيرۋسقا قاتىستى الگىندەي اقپار تاراتقان كەز-كەلگەن پاراقشانى، توپتى اقتالۋعا مۇرشا بەرمەي بۇعاتتاپ تاستايتىن. سوعان قاراعاندا اقش-تىڭ ىندەتتىڭ شىعۋ تەگى مەن تارالۋىنا قاتىستى كوزقاراسى وزگەرىسكە ۇشىراعان سىڭايلى…”، – دەيدى سەيىتمۇراتوۆ.
…
اق ءۇي باسشىسى دا ىندەتتىڭ “جاراتىلىسىن” ۋحانداعى زەرتحانامەن بايلانىستىرادى. بايدەن ۆيرۋستىڭ تابيعي تۇردە تارالعانىنا يلانباي وتىر. تۇنەۋكۇنگى مالىمدەسىندە كوروناۆيرۋستىڭ زەرتحاناداعى اپات سالدارىنان اۋا جايىلعانى ايتىلعان. باتىس ەلدەرى دە اقش-تىڭ بولجامىن قۇپتاپ وتىر.
ال بايدەن امەريكانىڭ بارلاۋ قىزمەتىنە ازىرگى قولدا بار مالىمەتتى ءالى دە تولىقتىرىپ، 90 كۇن ىشىندە زەرتتەۋ ناتيجەسىنىڭ قورىتىندىسىن جاريالاۋدى تاپسىرعان بولاتىن. بارلاۋ ىسىنە باتىس ەلدەرى دە اتسالىسپاق.
اعىلشىننىڭ Telegraph جانە Times باسىلىمدارىنىڭ حابارلاۋىنشا ۇلىبريتانيانىڭ “دجەيمس بوندتارى” قىتايدىڭ جالپاق الەمنەن جاسىرعان قۇپياسىن جاريا ەتۋگە اسىق. كوروناۆيرۋستىڭ زەرتحانادان تارالعانىنا سەنەتىن ەلدەردىڭ قاتارى كۇن وتكەن سايىن ارتىپ كەلەدى.
“بايدەن بۇيىرعان 9 ايدىڭ ىشىندە بۇعان جۇڭگو بۇلتارتپايتىنداي انىق-قانىق ايعاق تابىلۋى قاجەت. شىنى كەرەك اقش پەن باتىستىڭ بارلاۋ قىزمەتى تىم كەش قيمىلدادى. ترامپتىڭ ءسوزىن جىندىنىڭ ساندىراعىنا بالادى. قانشاما عالىمنىڭ ەڭبەگى ەسكەرۋىسىز قالدى. ولاردىڭ ارگۋمەنتى نىق، دالەلى ايقىن ەدى”، – دەيدى سەيىتمۇراتوۆ.
…
سولاردىڭ ءبىرى تانىمال اعىلشىن عالىمى انگۋس دالگليش پەن بەلگىلى نورۆەگ ۆيرۋسولوگى بيرگەن سورەنسەن. بۇل ەكەۋى ۆيرۋستىڭ جاساندى جولمەن جاسالعانىن بىلتىرعى جىلى-اق مالىمدەگەن. قولدارىندا ناقتى دالەل بارىن، ونى دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنا ۇسىنۋعا ءازىر ەكەنىن ايتقان دەيدى سەيىتمۇراتوۆ.
“جۇڭگو عالىمدارى كوروناۆيرۋستى زەرتحانادا جاساپ شىقتى. ارتىنان ۆيرۋستى تابيعي تۇردە تارالعانداي ەتىپ حابار تاراتىپ، كوزگە تۇسەر ايعاقتىڭ كوزىن جويىپ، ءىزىن جاسىرماق بولدى. ۋحان عالىمدارىنىڭ 2002 جىلمەن 2019 جىلعا دەيىنگى تاجىريبەلەرىن تۇگەل ءسۇزىپ شىقتىق. جۇڭگو عالىمدارى كوروناۆيرۋستىڭ جاڭا ءتۇرىن ويلاپ تابۋعا تالپىنعان دەگەن توقتامعا كەلدىك”، – دەگەن ەدى بۇعان دەيىن دالگليش مىرزا.
ال سورەنسەننىڭ ايتۋىنشا ۋحان زەرتحاناسىنىڭ ماماندارى ادام اعزاسىنا تەز تارالاتىن ۆيرۋستى ويلاپ تابۋعا تىرىسقان.
“بۇل تەز تارالۋىمەن قويماي ادامدى الىپ جىعاتىن اسا ءقاۋىپتى، جۇقپالى ۆيرۋس ەدى. ۇڭگىردەگى جارقاناتتىڭ اعزاسىنداعى ۆيرۋستى نەگىزگە الىپ، ونى SARS-تىڭ بۇعان دەيىنگى تۇرىمەن “بۋدانداستىرىپ”، ءقاۋىپتى مۋتانتقا اينالدىردى. بۇعان دالەل كوروناۆيرۋستىڭ “تىكەنەگىنەن” تابىلعان ءتورت ساتىلى امين قىشقىلى”، – دەيدى دالگليش.
نورۆەگ ۆيرۋسولوگى ارىپتەسىنىڭ ءسوزىن قۇپتاپ وتىر.
“ۆيرۋس ادام جاسۋشاسىنا كەنەشە جابىسادى. جاسۋشا تەرىس ءورىستى بولسا دا تالعامايدى. مۇنداي ءتورت ساتىلى امين قىشقىلى تابيعاتتا تىم سيرەك كەزدەسەدى…”، – دەيدى ول.
بىلتىرعى جىلدىڭ ءساۋىر ايىندا ايگىلى ۆيرۋسولوگ، نوبەل سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى ليۋك مونتانە دە ءدال وسىعان ۇقساس پىكىر بىلدىرگەنى ەسىمىزدە. فرانسۋز عالىمى ۆيرۋستىڭ جابايى جانۋاردان جۇققانىنا سەنبەيتىنىن، مۇنىڭ ءبارىن بەيجىڭ بيلىگى ويلاپ تاپقانىن، ۆيرۋستىڭ ۋحانداعى زەرتحانادان تارالعانىن ايتقان ەدى.
“البەتتە جۇڭگو مۇنى مويىندامايدى. ۆيرۋستىڭ شىعۋ تەگىن انىقتاۋعا تىرىسقان اقش-تىڭ جولىن كەسۋگە تىرىسادى. ايىپتى امەريكانىڭ وزىنە ىسىرىپ، مۇنى ساياسي ويىنعا بالاپ وتىر. ايتكەنمەن ءالىپتىڭ ارتىن باعايىق. بايدەن بارلاۋ قىزمەتىنە 90 كۇن مۇرسات بەردى. وسى ءۇش ايدىڭ ىشىندە ۆيرۋستىڭ جاساندى جولمەن جاسالعانى انىق دالەلدەنسە اق ءۇي قىتايدى وق شىعىنداماي-اق الادى. الپاۋىت دەگەن اتاعىنان ايىرادى.
اقش پەن قىتايدىڭ ارپالىسى كەمەلىنە كەلىپ، ارناسىنان اسىپ توگىلۋگە شاق تۇر. 90 كۇنننەن كەيىن بۇل شايقاستىڭ جەڭىمپازى بەلگىلى بولادى”، – دەيدى سەيىتمۇراتوۆ.
ازىرلەگەن، دۋمان بىقاي
