بەلگىلى ساياساتتانۋشى دوسىم ساتپايەۆ تالعارداعى تراگەدياعا ءۇن قوستى، دەپ حابارلايدى Dalanews.kz.
ونىڭ ايتۋىنشا، بۇل وقيعا ەل بيلىگىنىڭ شىنايى بەت-بەينەسىن انىق كورسەتتى.
“تالعارداعى قايعىلى وقيعا – قازاقستاننىڭ شىندىعىن بەينەلەيتىن كورىنىس. مۇندا ادىلدىككە جەتۋ ءۇشىن اقيقاتتىڭ ەمەس، كۇش پەن قۇقىقتىڭ ۇستەمدىك ەتەتىنىن كورەمىز. تارتىپسىزدىك جايلاعان قوعامدا ادامدار بيلىك وكىلدەرى تاراپىنان ادىلەتسىزدىك كورىپ، ولاردان ءۇمىتىن ءۇزدى. ال جەمقورلىق بولسا، مەملەكەتتىك باسقارۋ جۇيەسىنىڭ بارلىق دەڭگەيىنە ەنىپ، جۇيەنىڭ اجىراماس بولىگىنە اينالدى. قىلمىستىق سانا شەنەۋنىكتەردى “پاحانعا”، ال “پاحانداردى” شەنەۋنىكتەردىڭ سەرىگىنە اينالدىرىپ وتىر”، — دەپ جازدى ول.
ساياساتتانۋشى مۇنداي وقيعالار تىزبەگى جىلدار بويى جالعاسىپ كەلە جاتقانىن العا تارتتى.
“سوڭعى 30 جىلدا تالعارداعىداي تراگەديالار قازاقستاننىڭ ءارتۇرلى وڭىرىندە سان مارتە بولعان. ءبىراق ولاردىڭ كوپشىلىگى قوعامعا جاريا بولعان جوق. ءبىر جەردە جابىرلەنۋشىلەرگە قىسىم كورسەتىلسە، باسقا جەردە بيلىك وكىلدەرى ستاتيستيكانى بۇزباۋ ءۇشىن جاعدايدى بارىنشا جاسىرۋعا تىرىستى”، — دەپ قوستى ول.
ونىڭ سوزىنشە، تالعارداعى تراگەديا — الەم نازارىندا. سول سەبەپتى بيلىك بۇل ءىستى مۇمكىندىگىنشە جىلدام جابۋعا تىرىسىپ باعۋدا.
“بيلىكتىڭ جابىرلەنۋشىلەرگە، مارقۇم جىگىتتىڭ اكەسىنە جانە ونىڭ تۋىستارىنا كورسەتكەن قاتال قارىم-قاتىناسى ءىستىڭ جاريا بولعانىنا شەنەۋنىكتەردىڭ نارازى ەكەنىن كورسەتەدى. سەبەبى بۇل وقيعاعا بۇكىل ەل كوز تىگىپ وتىر. ال كوپتەگەن دەرەكتى جاسىرۋ مۇمكىن ەمەس. ولاردىڭ ءتيىمسىز جۇمىسى دا بارشا حالىققا كورىنىپ تۇر.
سونىمەن قاتار تەرگەۋ ىسىمەن اينالىساتىندارعا جوعارى جاقتان قىسىم جاسالىپ جاتقانى انىق. ءبىراق بۇل ادىلدىككە جەتۋ ءۇشىن ەمەس، ءىستى تەزىرەك جاۋىپ، ۇمىتتىرۋ ءۇشىن جاسالىپ جاتىر. سەبەبى تالعار تراگەدياسى بيلىكتىڭ بەدەلىنە اۋىر سوققى بولىپ ءتيدى”، — دەدى ول.
ايتا كەتەيىك، بۇعان دەيىن ساياساتتانۋشى شالقار نۇرسەيىت تە تالعارداعى تراگەدياعا قاتىستى ءسوز قوزعاعان ەدى.
ول قارجاۋباي نۇرىموۆتىڭ وتباسىندا بولعان قايعىلى وقيعالار تىزبەگى اۆتوريتار بيلىكتىڭ بويىندا “پوست-قاڭتار سيندرومىنىڭ” كۇشەيە تۇسكەنىن كورسەتەدى دەپ باعا بەردى.
“اقوردا مەن كۇشتىك قۇرىلىمدار “حالىق كوتەرىلىپ كەتپەسە بولدى” دەگەن ۇرەيمەن ازاماتتاردى، ءتىپتى ادىلەت ىزدەپ شىرىلداعان قارجاۋباي نۇرىموۆ سەكىلدى جابىرلەنۋشىلەردى دە الداپ-ارباۋعا، ۇركىتۋگە، ايىپپۇل سالۋعا، قاماۋعا دايىن ەكەنىن انىق كورسەتتى”، — دەيدى ول.
ونىڭ سوزىنشە، ادىلەتتى قازاقستان حالىق ءوز مەملەكەتىنە سەنگەن جاعدايدا عانا ورنايدى.
“تالعارداعى تراگەديانى “ەسكى قازاقستاننىڭ توقايەۆقا جاساعان سابوتاجى” دەيتىن كونسپيرولوگتار شىقسا، ەش تاڭعالمايمىن. شىن مانىندە، ءقازىر قازاقستاندا بيلىكتى ءدال ءوزى سياقتى ديسكرەديتاسيالايتىن ساياسي كۇش جوق.
ادىلەتتى قازاقستان، توقايەۆشا ايتساق، “زاڭ ديكتاتۋراسىمەن” ورنامايدى. ادىلەتتى قازاقستان ازاماتتار ءوز مەملەكەتى قورعانسىزعا قورعان بولعاندا، قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىھ ءىستى اشىق ءارى جان-جاقتى قاراعاندا، سوتتىڭ ءادىل شەشىم شىعاراتىنىنا شىن سەنگەن جاعدايدا عانا ورنايدى. ەل بايلىعىنىڭ جارتىسىنان استامى بار بولعانى 165 ادامنىڭ قولىندا شوعىرلانعان، حالقى ايلىعىنىڭ 70%-ىن تاماققا جۇمسايتىن، ءاربىر بەسىنشى ازاماتى شەتەلگە كوشۋدى ويلايتىن قازاقستاندا ول ءساتتىڭ جاقىندا تۋمايتىنى انىق.
ال ول كۇن تۋعانشا استانادا ىقپالدى كوكەسى، وففشوردا ميلليونداعان دوللارى، كۇشتىك ورگانداردا “كرىشاسى” جوق “ءالسىز” وتباسىدا تۋىلعان ءاربىر قازاقستاندىق قاتىگەز، قورقاق ءارى سەلقوس قوعامدا و باستان اۋتسايدەر بولىپ قالا بەرەدى”، — دەپ قوستى ول.
ەسكە سالايىق، بۇعان دەيىن تالعاردا جاپپاي توبەلەس بولىپ، سالدارىنان 16 جاستاعى ءجاسوسپىرىم شەرزات بولات كوز جۇمدى.
كامەلەتكە تولماعان بالانى ءولتىرۋ فاكتىسى بويىنشا الماتى وبلىسىنىڭ پوليسيا دەپارتامەنتى قىلمىستىق ءىس قوزعادى.
قازىرگى تاڭدا كىنالى دەپ تانىلعان 11 ادام ۇستالىپ، ۋاقىتشا ۇستاۋ يزولياتورىنا قاماۋعا الىندى.
كوپ ۇزاماي، ياعني 9 جەلتوقساندا مارقۇم شەرزات بولاتتىڭ اعاسى نۇرقانات عايىپبايەۆ اجال قۇشتى. پوليسيا دەپارتامەنتىنىڭ الدىن الا دەرەكتەرى بويىنشا، ول سۋيسيد جاساعان. وعان دالەل رەتىندە پوليسەيلەر نۇرقاناتتىڭ تۋىسىنا مەسسەندجەر ارقىلى جازعان حاتىن جاريا ەتتى.
حابارلامادا ول تۋىسقاندارىمەن قوشتاسىپ، جيەنىنىڭ جانىنا جەرلەۋدى سۇراعان. بۇل فاكتى بويىنشا قىلمىستىق ءىس قوزعالدى.
ال 10 جەلتوقساندا ونىڭ ولىمىنە قاتىستى ساراپتاما قورىتىندىسى شىقتى.
"سوت-مەديسينالىق ساراپتامانىڭ الدىن الا بولجامى بوي̆ىنشا، 9 جەلتوقساندا تالعاردىڭ شەتىندە تابىلعان 30 جاستاعى ەر ادامنىڭ ءماي̆ءىتى ءوزىن-وزى اسۋ ارقىلى مەحانيكالىق اسفيكسيا ناتيجەسىندە بولعانىن كورسەتتى. دەنەسىندە زورلىق-زومبىلىق سيپاتتاعى بەلگىلەر جوق.
ساراپشىلارمەن انىقتالعان دەنە جاراقاتتارى، مىسالى، سترانگۋلياسيالىق جانە موي̆ىننىڭ ابرازيالارى اسىلعان ءجىپتى قولدانعان كەزىندە پاي̆دا بولاتىن جاراقاتتارعا ءساي̆كەس كەلەتىنىن كورسەتتى. بارلىق بەلگىلەر ءسۋيسيدتى كورسەتەدى، موي̆ىنىنداعى زاقىمدانۋ سيپاتى مۇنداي̆ جاعداي̆لارعا ءتان"، - دەلىنگەن حابارلامادا.
ال مارقۇم شەرزاتتىڭ اكەسى باۋىرى نۇرقانات عايىپبايەۆتى جەر قوينىنا تاپسىرعانان كەيىن، بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىمەن كەزدەسۋدى تالاپ ەتىپ، كوشەگە شىقتى. الايدا اراعا ۇزاق ۋاقىت سالماي قارجاۋباي نۇرىموۆتى پوليسيا قىزمەتكەرلەرى ۇستاپ اكەتتى.
"قارجاۋباي نۇرىموۆ پروكۋروردىڭ زاڭدى ساقتاۋ تۋرالى تۇسىندىرمەلەرىن ەلەمەدى. شەكتەن تىس اگرەسسيۆتى مىنەز-قۇلىق تانىتىپ، باسقالاردى وز-وزىنە قول جۇمسايمىن دەپ قورقىتتى. سونىمەن قاتار پوليسيا قىزمەتكەرىنە پىشاقپەن شابۋىل جاسادى. ونىڭ مىنەز-قۇلقى وزىنە دە، باسقالارعا دا ءقاۋىپ ءتوندىردى"، — دەلىنگەن حابارلامادا.
وسىلايشا شەرزات بولاتتىڭ اكەسى مەن اپكەسى قاماۋعا الىندى.
ەڭبەكشىقازاق اۋداندىق سوتى اكىمشىلىك ءىس جۇرگىزۋ تارتىبىمەن ىستەردى قاراۋ ناتيجەلەرى بويىنشا ازامات س. نۇرىموۆا ۇساق بۇزاقىلىق جاساعانى ءۇشىن (اقبتك 434-بابىنىڭ 1-بولىگى) 20 اەك مولشەرىندە ايىپپۇل سالۋمەن اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلدى.
ق ر بەيبىت جينالىستاردى ۇيىمداستىرۋ جانە وتكىزۋ ءتارتىبى تۋرالى زاڭناماسىن بۇزعانى ءۇشىن (اقبتك 488- بابىنىڭ 8ء-بولىمى.) ازاماتتىعى جوق ادام جاساعان، ازاماتشا ب. رەيموۆا اكىمشىلىك تارتىپپەن 15 تاۋلىككە قاماۋعا الىنىپ، كەيىننەن ق ر شەگىنەن شىعارىپ جىبەرىلدى.
قوعامدىق ورىندا بالاعات سوزدەر ايتقانى، قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ قىزمەتكەرلەرىن قورلاپ، سونداي-اق قوعامدىق ءتارتىپ پەن ازاماتتاردىڭ تىنىشتىعىن بۇزاتىن اينالاسىنداعىلارعا قۇرمەتسىزدىك تانىتاتىن ىس-ارەكەتتەر جاساعانى جانە كولىك قۇرالدارىنىڭ قوزعالىسى ءۇشىن كەدەرگىلەر جاساعانى ءۇشىن قارجاۋباي نۇرىموۆ 15 تاۋلىككە اكىمشىلىك قاماۋعا الىندى.
