جاس اكىم... بازار
ول 2009-2013 جىلدار ارالىعىندا جامبىل وبلىسىنىڭ اكىمى بولدى. نەبارى 40 جاسىندا مۇنداي لاۋازىمعا جەتكەندەر نەكەن-ساياق. ەل اراسى گۋ-گۋ اڭگىمەنى سول كەزدە بوراتقان. «ەڭ جاس اكىم» دەستى، «وتە ىسكەر ەكەن» دەستى. ەڭ باستىسى، باسىنان بۇلت ارىلماعان جامبىل وبلىسىنداعى الەۋمەتتىك پروبلەمالاردى ءبىر شەشسە، وسى بوزىمبايەۆ شەشەدى دەپ اتتاندادى. اۋليەاتا ءوڭىرىنىڭ قانشالىقتى وسىپ-وركەندەگەنى بارشا جۇرتقا ءمالىم. بۇرىنعىسىنان اسىپ تا كەتكەن جوق، كەم دە قالعان جوق. ستاتيستيكالىق مالىمەتتەردىڭ بەلورتاسىندا ءجۇردى... ءبىراق اكىمنىڭ اتىن ىسكەرلىگى ەمەس، تارازداعى بازارلاردى كوشىرۋ كەزىندە جۇرت ءجيى ەستي باستادى. ءناپاقاسىنان ايىرىلعالى تۇرعان ساۋداگەرلەر كوشپەيمىز دەپ كەيىنگە تارتقانىنا قاراعان جوق، شۋلاعان جۇرتتى سۇيرەپ شىعارىپ، قالا ورتاسىنداعى بازاردى ءسۇردى دە تاستادى. جاس اكىمنىڭ قارقىنىنا تاڭىرقاپ، بەلدەن باسۋعا ءۇيىر اكىمگە تىكسىنە قاراعانى جادىمىزدا. «مۇنىڭ قالاي؟» دەگەندەرگە ءسوز شىعىنداعان اكىمدى كورمەدىك. اقىرى، ساۋداگەرلەر سابىرعا ءتۇستى. جۋان جۇدىرىقتان سەسكەنىپتى دەگەندى ەستىدىك...
مادەنيەت... كەرەك ەدى
تاراز جۇرتشىلىعى بوزىمبايەۆ اكىمدىككە بيزنەس پەن ءوندىرىس سالاسىنان كەلگەنىن ايتىپ، ول وبلىستى باسقارعان جىلدارى وڭىردەگى مادەنيەت سالاسىنا ءجىتى كوڭىل بولىنبەگەنىن ءسوز ەتەدى. ونىڭ اينالاسىنا ەرتكەن كومانداسى كىلەڭ كاسىپكەرلەر، مۇنايشىلار، ءىرى قارجى ورتالىقتارىنىڭ مامانى بولدى، ونىسىنا قارسىلىعىمىز جوق، اتتەگەن-ايى، مادەنيەت، رۋحانيات سالاسىنا مويىن بۇرۋعا تىم ەنجارلىق تانىتتى دەگەندى ءجيى ەستيمىز. اكىم سول جىلدارى جىل سايىن بىرنەشە رەت بيزنەس-فورۋمدار وتكىزىپ، وعان ەلدەن جانە شەتەلدەن ءىرى كاسىپورىن باسشىلارىن، اقىلمانداردى، ينۆەستورلاردى شاقىرىپتى. ەگىن، مال شارۋاشىلىعىنا بەيىم وڭىردە، ءتۇستى مەتالداردىڭ ءتۇر-تۇرى بار ەكەنى شىن. ءبىراق سولاردىڭ قىزىعىن ءوڭىر جۇرتشىلىعى كوردى مە ەكەن؟ كورسە جۇمىسسىزدىق، كەدەيلىك مۇلدەم جويىلسا كەرەك ەدى. ولاي بولمادى عوي. ءبىزدىڭ ەلدەگى سىقاعان سيفرلارعا سەنسەڭىز، جاعدايىمىز الدەقاش جاقسارعان. بوزىمبايەۆ تا سولاي ەسەپ بەرىپ كەتتى... ولاردىڭ سوزىنە سەنسەك، اكىمگە مادەنيەت تۋرالى كەڭەس بەرەتىندەر تىم از بولىپتى. «مادەنيەتسىز اكىم دەگەلى تۇرعان جوقپىن، ءبىراق مادەنيەت سالاسىنا كوڭىل بولۋگە ءاتۇستى قاراعانى قايران قالدىرادى» دەيدى وسى ءوڭىردىڭ تۋماسى ءبىزدىڭ سۋىرتپاقتاپ سىر تارتقانىمىزدا. راس، مادەنيەت... كەرەك ەدى. سول قۇرعىر ءالى جەتپەي تۇر ما دەگەن ويعا قالامىز كەيدە...
«مەملەكەتتىك ءتىلدى ۇيرەنەمىن»
ول جامبىلعا كەلگەندە، ءبىرىنشى كەزەكتە مەملەكەتتىك ءتىلدى – انا ءتىلىن ۇيرەنۋگە انت بەردى. اكىم ۋادەسىندە تۇردى. «اباي جولىن» ەركىن تۇسىنبەسە دە، «الىپپەنى» قينالماي وقيتىن دەڭگەيگە جەتتى. بۇعان دا شۇكىر. كەزىندە، بۇدان 7-8 جىل بۇرىن ۇكىمەتباسى بولعان كارىم ءماسىموۆتىڭ ءوزى مەملەكەتتىك ءتىلدى تەز ارادا يگەرەمىن دەپ ۋادە بەرگەن ەدى عوي... سونداعى ۇيرەنگەنى «سالاماتسىزدار ما؟» دەگەن ءبىر ءسوز بولسا كەرەك. ءماسىموۆ ۇكىمەتى تەك قازاق تىلىندە جينالىس وتكىزەدى ەكەن دەگەندى ەستىسەك قۇلاعىمىز كەرەڭ بولسىن. وعان قاراعاندا، قانات الدابەرگەن ۇلى اجەپتاۋىر تاباندىلىق كورسەتتى. قاعاز جۇزىندە الدەقاشان (ءىس جۇزىندە قاشان كوشەرىمىزدى قۇداي ءبىلسىن) مەملەكەتتىك تىلگە كوشكەن ەلىمىز ءۇشىن ءبىر اكىمنىڭ ءتىل سىندىرۋىنىڭ ءوزى قاباعات قۋانىش بولىپ تۇرعانىن نەسىن جاسىرالىق. الماتىدا وسكەن عوي دەپ جۇباتامىز دا ءوزىمىزدى. سول اكىمىڭىز پاۆلودارعا بارعالى بەرى ۇيرەنگەن ءتىلىن ۇمىتىپ قالمادى ما ەكەن وسى؟ ونسىزدا ورىسقولدى ورتانىڭ ىڭعايىنا جىعىلىپ، رەسمي تىلدە جينالىس وتكىزۋدى ادەتكە اينالدىردى دەيدى جەرگىلىكتى جۇرتشىلىق. كىم بىلگەن؟ جامبىلداعى قازاقى ورتادان العان «سترەسستەرىن» ەمدەپ جۇرگەن شىعار...
اكىمدەردى اۋىستىرۋ
پاۆلودارلىقتار ءبۇي دەيدى: «اكىم بوزىمبايەۆ كەلگەلى بەرى جەرگىلىكتى جەردىڭ ساياسي ءھام زيالى ورتاسىمەن شىعىسا المادى». ول قانداي ساياسي ەليتا؟ ەستۋىمىزشە، وندا ەكى توپ بار. ءبىرى – ورىس ۇلتشىلدارى، قىمس ەتسە اتتانداپ، اكىمدەردىڭ ءار ىسىنەن ۇلتتىق كەمسىتۋشىلىك، ءبولۋ، ءتىلدى الالاۋ فاكتورلارىن ىزدەيتىن توپ. ەكىنشىسى، قازاق ءتىلى مەن ۇلتتىق مۇددەنى قورعاۋدى ماقسات تۇتقان ات توبەلىندەي ورتا. قانات مىرزا وسى توپتىڭ بىرىنشىسىنە سەنىپ، ەكىنشىسىن كەيىنگە يتەرگەنى جايلى بۇعان دەيىن باسپاسوزدەن وقىعانبىز. سونداي-اق، ول الىكۇنگە دەيىن جەرگىلىكتى ساياسي توپپەن، اسىرەسە بۇرىنعى اۋدان، قالا اكىمدەرىمەن ءتىل تابىسا الماعانى بايقالادى. جۋىردا عانا وبلىستا بىرنەشە اۋداننىڭ اكىمى ارت-ارتىنان ورىندارىن بوساتتى. ولاردىڭ كوبى، بوزىمبايەۆ اكىم بولعالى بەرى ءارتۇرلى سىلتاۋ ىزدەپ، ورىندارىنان الىپ تاستاۋعا قۇلشىنعانىن ايتىپتى. دەمەك، پاۆلودار ەلىنىڭ اكىمنىڭ بۇلعاق ساياساتىنا كوڭىلدەرى كونشىمەيدى. ەگەر ماسەلەنىڭ ءبارى جەرگىلىكتى اتقامىنەرلەردى اۋىستىرۋمەن شەشىلسە، وندا بوزىمبايەۆتىڭ بۇل كۇندەرى ۇيقىسى تىنىش بولار ما ەدى، كىم ءبىلسىن؟!..
[caption id="attachment_11128" align="alignleft" width="377"]
اسقار دجالدينوۆ[/caption]
اسقار دجالدينوۆ... كىم؟
ەكس-اكىم ەرلان ارىننىڭ ءسوزىن ءبىر كىسىدەي سويلەگەن ءقازاقتىلدى زيالى قاۋىمنىڭ دەنى بوزىمبايەۆتىڭ توقپاعىنىڭ ءدامىن تاتىپ ۇلگەردى. ارينە، اشىق تۇردە ساباۋ، قىسىم كورسەتۋ ەمەس. ءورىستىلدى باسىلىمدار مەن جەرگىلىكتى ورىس ۇلتشىلدارى ارقىلى ولاردى ەلدىڭ جاۋى ەتىپ كورسەتۋگە ۇمتىلدى. سونىڭ باسى-قاسىندا اكىمنىڭ باسپا ءسوز حاتشىسى اسقار دجالدينوۆ دەگەننىڭ جۇرگەنىن ايتادى. بۇل كىم دەيسىز بە؟ قۇداي-اۋ، بۇل جىگىتتىڭ اتى ءقازىر ەل بويىنشا ءماشھۇر. كەزىندە تارازداعى باسىلىم بىتكەن اسقار دجالدينوۆتى كورسە، كىرەرگە تەسىك تاپپاي ساسقالاقتايتىنىن تالاي مارتە ايتىپ، ارىز-شاعىم جولداعان. سول كەزدەرى دجالدينوۆكە جاپپار دەمەگەننىڭ ءبارى قىسىم كورىپ، «ءوز ەرىكتەرىمەن» ورنىن بوساتىپتى. رەداكتور بىتكەندى الدىنا شاقىرىپ الىپ: «ارىزىڭدى جاز دا، جۇمىستان كەت!» دەپ، ەكى اياعىن ءبىر ەتىككە تىققان وسى باتىر. ءقازىر دە دجالدينوۆتىڭ جازاسىنا ۇشىرايتىن پاۆلودارلىق جۋرناليستەردىڭ قاتارى مول كورىنەدى. ول كەي كەزدەرى اكىم شىعارماس بۇيرىقتى شىعارىپ، اكىم ايتپايتىن ءسوزدى ايتادى دەسەدى جۇرت... باستابىندا ورىس ۇلتشىلدارىنا ىڭعاي تانىتقان دا وسى جىگىت كورىنەدى...
ءاي، داۋرەن-اي!..
«پاۆلودار وبلىسىنىڭ اكىمى قانات بوزىمبايەۆتىڭ ۇلى داۋرەن ولكەدەگى پرەزيدەنت رەزيدەنسياسىندا قىز زورلاپتى» دەگەن ءسوز كەۋكەۋلەگەلى ءبىر ايعا جۋىقتادى. راس-وتىرىگىن سوت انىقتاي جاتار، ءبىراق سودان بەرى بۇل وقيعا اپتا سايىن كۇردەلەنە ءتۇستى. وسى كۇنى اكىمنەن اقشا بوپسالاعىسى كەلدى دەگەن كۇدىكپەن بىرنەشە ادام قاماۋ يزولياتورىندا وتىر. ولار زورلاندى دەگەن قىزدىڭ قۇربىسى ءالميرا كۇلييەۆا، جەرگىلىكتى «ۆەرسيا» گازەتىنىڭ رەداكتورى ياروسلاۆ گولىشكين باستاعان بىرنەشە ادام. ءقازىر بۇل ءىس ۇقك-نىڭ تەرگەۋىندە ءجۇرىپ جاتىر. ءا. كۇلييەۆانىڭ اناسى قىزىنىڭ قالاي كۋاگەردەن كۇدىكتىگە اينالعانىن تۇسىنبەي دال. ال گولىشكيندى جاقتاۋشىلار مۇنىڭ ءبارى اكىم ۇلىنىڭ قىلمىسىن جابۋ ءۇشىن جاسالىپ جاتقان ارنايى شارا دەگەندى ايتىپ وتىر.
قىلمىستىق توپ... قۇرىقتالدى
بىلەتىندەر بۇل وقيعادان بىرنەشە ۆاريانت قاراستىرادى.
ەگەر، بوزىمبايەۆتىڭ ۇلى قىز زورلاماعان بولسا، وندا وسىعان دەيىن اكىمنىڭ ءوزى اشىق پىكىر ءبىلدىرىپ، ءوز ۇلىنىڭ اق ەكەنىن مالىمدەپ، بۇل ساياسي شانتاج دەپ اشىق پىكىر بىلدىرەر ەدى. ءبىراق اكىم قىلمىستىق توپتى ءوز ۇلىنىڭ قىز زورلادى دەگەنىن سىلتاۋراتىپ، اقشا تالاپ ەتتى دەگەندى عانا مالىمدەدى ءارى ولاردىڭ ءوزىن قاماتتى.
ەكىنشى نۇسقا مۇلدەم كەرىسىنشە ءوربيدى. بۇل جەرگىلىكتى ورىس ۇلتشىلدارىنىڭ اكىمگە جاساعان قىسىمى دەگەنگە سايادى. كەزىندە ەرلان ارىندى دا دا تۇزاققا تۇسىرگەن اككى توپ، بوزىمبايەۆتى ايتقانىنا كوندىرىپ، ايداۋىنا جۇرگىزۋ ءۇشىن وسىلاي ىستەپ وتىر دەيدى. گولىشكينىڭىز ورىس شوۆينيستەرىنىڭ بەلدى وكىلى كورىنەدى. ەگەر بوزىمبايەۆ ولاردان جەڭىلسە، وندا پاۆلوداردى تەك سولار بيلەپ-توستەيدى دەگەن پىكىر دە ەستىدىك. كوپ وتپەي، اكىم-قارالاردان اقشا بوپسالاۋمەن اينالىسقان توپ قۇرىقتالعانى دا ءمالىم بولدى. قايسىسىنا سەنەمىز؟ اكىمنىڭ ارى تازا بولسا، ىستەگەن ىسىندە شيكىلىك بولماسا، وزگەنىڭ شانتاج جاساۋىنا مۇمكىندىك بەرمەسە، ولار قالاي بوپسالاماقشى؟.. ءبارىن ۋاقىت كورسەتەدى...
ەگەر اكىمنىڭ ۇلى شىنىمەن دە قىز زورلاعان بولسا، وندا ءبىزدىڭ ساياسي ەليتانىڭ ابدەن ىرىپ-شىرىگەنى دالەلدەندى دەگەن ءسوز. ەگەر باتىس ەلدەرىندە ءدال وسىنداي جاعداي ورىن السا، اكىم تۇگىل، تۇتاس ۇكىمەت وتستاۆكاعا كەتەر ەدى. ءوز ەرىكتەرىمەن...
ول كىمنىڭ ادامى؟
ساياسي ەشالوننىڭ ءوزارا قارىم-قاتىناسىن جاقسى بىلەتىندەر بوزىمبايەۆتى قۇلىبايەۆ توبىنىڭ بەلدى مۇشەسى دەگەندى ايتادى. جاستايىنان جىلىكتىڭ مايلى باسىن ۇستاپ ۇيرەنگەن ونىڭ وزىنە سەنىمدىلىگى قۇلىبايەۆتىڭ قۇپتاۋىنسىز بولماس ەدى دەگەندە ءسوز بار. بوزىمبايەۆتىڭ بۇل تىعىرىقتان قالاي جول تابارىن ءبىز عانا ەمەس، بارشا جۇرتشىلىق كۇتىپ وتىر. تابالامايمىز... تاڭىرقامايمىز دا...
احمەت ساعىندىق
