قازاقتىڭ قابىرعالى ازاماتى، كورنەكتى تاريحشى عالىم، قوعام قايراتكەرى زاردىحان قينايات ۇلى قاراشانىڭ 23ء-ى كۇنى ومىردەن ءوتتى. قازاق تاريحى، قازاقستان تاريحى، جالپى قازاق رۋحانياتى ءۇشىن ورنى تولماس قازاعا دۋشار بولدى.
بەلگىلى ساياساتكەر، قوعام قايراتكەرى، تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور زاردىحان قينايات ۇلى 1940 جىلى موڭعوليانىڭ قوبدا ايماعى قوبدا سۇمىنىندا ومىرگە كەلگەن.
موڭعوليا مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتى مەن ماسكەۋ قوعامدىق عىلىمدار اكادەمياسىن بىتىرگەن زاردىحان قينايات ۇلى ءوزىنىڭ سانالى عۇمىرىن باسشىلىق قىزمەتتەرگە، عىلىمعا ارنايدى.
1975-1987 جىلدارى ارالىعىندا موڭعوليا كاسىپوداعى ورتالىق كوميتەتىنىڭ حاتشىسى قىزمەتىن اتقارادى. 1990-1992 جىلدارى موڭعوليا ۇكىمەتىنىڭ ۆيسە-پرەمەرى ورىنباسارى جانە موڭعوليا پارلامەنتى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى قىزمەتتەرىن اتقارعان. كوممۋنيستىك جۇيەدەن كەيىنگى موڭعوليانىڭ جاڭا كونستيتۋسياسىن جانە سول ەلدە جۇرگىزىلگەن ساياسي-ەكونوميكالىق رەفورمالاردىڭ قۇقىقتىق نەگىزىن جاساۋشىلاردىڭ ءبىرى. تاشكەنتتە مونعوليانىڭ اتىنان كونسۋل قىزمەتىن ابىرويمەن اتقارعان زاردىحان قينايات ۇلى 1994 جىلى قازاقستانعا قونىس اۋدارعاننان ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىنگى عۇمىرىن شوقان ءۋاليحانوۆ اتىنداعى تاريح جانە ەتنولوگيا ينستيتۋتى ينستيتۋتىنداعى عىلىمي قىزمەتكە ارنايدى. تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور زاردىحان قينايات ۇلى وسى جىلدار ىشىندە «جىلاعان جىلدار شەجىرەسى»، «موڭعولياداعى قازاقتار»، «موڭعول ءۇستىرتىن مەكەن ەتكەن سوڭعى تۇرىك تايپالارى»، «كوشپەندىلىك عۇمىر» جانە ت.ب كوپتەگەن تاريحي كىتاپتار جازىپ، ۇلت رۋحانياتىنا ولشەۋسىز ۇلەس قوستى. اتالعان ەڭبەكتەردەن عالىمنىڭ تەرەڭ ءبىلىمى، بيىك ورەسى، تەمىرقازىقتاي نىق ءپرينسيپى ايقىن اڭعارىلىپ تۇرادى.
قازاق ەلى تاۋەلسىزدىك العان تۇستا مونعوليا بيلىگى ۇسىنعان بيىك لاۋازىمدى قىزمەتتى قاراپايىم عىلىمي قىزمەتكەرلىككە ايىرباستاۋدىڭ ءوزى – ۇلتىن سۇيگەن ۇلكەن جۇرەكتىڭ قولىنان كەلەتىن ءىس بولسا كەرەك. ەل-جۇرتى «زاقاڭ» اتاپ قۇرمەتتەگەن زاردىحان قينايات ۇلىنىڭ سەرگەك سانامەن ايتىلعان ساياسي، عىلىمي وي-پىكىرلەرى قازاق، ورىس ءتىلدى قاۋىمنىڭ ءاردايىم نازارىندا بولىپ وتىرعانىن عالىم-ساياساتكەردىڭ ءار جىلدارى بەرگەن سۇحباتتارىنان كورۋگە بولادى.
زاقاڭنىڭ قانداي ماسەلەدە بولسىن، بايىپتاپ-سارالاي وتىرىپ، مايموڭكەلەمەي انىعىن ايتۋدى سۇيەتىن مىنەزىن ءوزى وسى بەرگەن سۇحباتتاردان، عالامتور بەتتەرىندەگى وزگە دە ماتەريالداردان بىردەن سەزىنبەۋ مۇمكىن ەمەس.
بيىك قىزمەتتەر اتقارىپ، ەل الدىندا جۇرسە دە ومىردە قاراپايىم تىرلىك كەشكەن زاقاڭنىڭ بۇل قاسيەتىنىڭ سىرى ءتۇپ تامىرداعى تەكتىلىكتە جاتىر دەگەن بولار ەدىك. «تەگىمدى مەنىڭ سۇراساڭ، قالىڭ نايمان نۋىنان» دەگەندەي، قالىڭ قاراكەرەيدىڭ اق نايمان اتاسىنىڭ بەلدى اۋلەتىنەن تامىر تارتقان زاقاڭ مونعوليا قازاقتارى تاريحىنداعى ايگىلى تۇلعا قىلاڭ قانجىعالىۇلىنا جيەنشار بولىپ كەلەتىنى بار. ارعى اتالارى شىعىس قازاقستان وڭىرىنەن پاتشا ۇكىمەتىنىڭ جەر ماسەلەسىنە بايلانىستى قىسىمى سالدارىنان قازىرگى ءشۇي بويىنا ءوتىپ، ودان سوڭ قوبدا بەتكە ورنالاسقان وسى ءبىر اۋلەتتىڭ عانا ەمەس، بيىل شيرەك عاسىر تولاتىن، مونعوليا قازاقتارىنىڭ اتاجۇرتقا بەت بۇرعان كوشتىڭ دە بۇيداسىن ۇستاعان ءقادىرلى زاقاڭنىڭ، زاردىقان قينايات ۇلىنىڭ جارقىن بەينەسى تۋعان حالقىنىڭ جۇرەگىندە ماڭگى ساقتالارى انىق.
