بۇگىندە ءبارىمىز ازاماتتىق قوعام مەملەكەت ومىرىندە ماڭىزدى ءرول اتقاراتىنىن بىلەمىز. ءقازىر ەلەمىزدە كوپتەگەن قوعامدىق ۇيىمدار مەملەكەتىمىزدىڭ تۇراقتىلىعى مەن دامۋىنا قىزمەت ەتىپ كەلەدى. ازاماتتىق قوعام – بۇل مەملەكەتتەن تاۋەلسىز، ءبىراق ونىڭ زاڭدارىنا باعىناتىن قوعامدىق ۇيىمدار، قوزعالىستار، اسسوسياسيالار، كاسىپوداقتاردان تۇرادى. بۇل ۇيىمدار مەن قوزعالىستار حالىقتىڭ مۇددەلەرىن قورعاۋعا، مەملەكەتتىڭ قىزمەتىنە باقىلاۋ ورناتۋعا جانە شەشىم قابىلداۋ پروسەستەرىنە قاتىسۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. ازاماتتىق قوعامنىڭ مەملەكەت ومىرىندەگى ورنى جايىندا بەلگىلى ساياساتتانۋشى رۋسلان الىمنازارمەن سۇحباتتاسىپ، پىكىرىن بىلگەن ەدىك. ەندى سوعان نازار اۋدارساڭىزدار.
– رۋسلان مىرزا، ەلىمىز تاۋەلسىزدىككە يە بولعان كۇننەن باستاپ قازاقستاندا ازاماتتىق قوعام جۇمىسى جاندانا باستاعانىن بىلەمىز. ازامتتىق قوعامنىڭ قوعام ومىرىندە ماڭىزىن حالىق ءقازىر ءبىر كىسىدەي تۇسىنەدى. دەسەكتە Dalanews.kz اقپاراتتىق اگەنتتىگىنىڭ وقىرماندارىنا ەلىمىز ءۇشىن ازاماتتىق قوعامنىڭ ماڭىزى جايىندا از-كەم تۇسىنىك بەرە كەتسەڭىز.
– كەيبىر ادامدار قازاقستانعا ازاماتتىق قوعام نەلىكتەن قاجەت دەگەن سۇراق قوياتىنىن مەن دە كورىپ، بايقاپ ءجۇرمىن. ءوز باسىم ازاماتتىق قوعامعا قاتىستى قىزعۋشىلىق تانىتىپ، سۇراق قويۋدى زاڭدىلىق دەپ سانايمىن. مەنىڭشە، مۇندا قىزىعۋشىلىق تانىتقانداردىڭ ءۇش ساناتقا ءبولىپ جىكتەۋگە بولادى. بىرىنشىدەن، ازاماتتىق قوعام مەملەكەتكە ەڭ الدىمەن، وزىنە ءتان ەمەس مەملەكەتتىك فۋنكسيالاردى شەشۋ ءۇشىن قاجەت.
ەكىنشىدەن، جۇمىسسىز جۇرگەن ازاماتتىڭ ءبىرشاما بولىگىن جۇمىسقا ورنالاستىرۋ. مىسالى، كەز كەلگەن ادامعا ءوز بەتىنشە نەمەن اينالىساتىنى بەلگىسىز ادامدارمەن جۇمىس ىستەۋعا قاراعاندا، رەسمي ۇيىممەن قارىم-قاتىناس جاساۋ الدەقايدا ىڭعايلى ەمەس پە؟ مىنە، ازاماتتىق قوعام حالىققا قانداي دا ءبىر الەۋمەتتىك ماڭىزدى ماسەلەلەردى شەشۋ ءۇشىن قاجەت.
ۇشىنشىدەن، اقشا تابۋ ءۇشىن. قازاقستاندا قوعامدىق ۇيىم وتە جاقسى دامىعان بىرنەشە وڭىرلەر بار. ال استانا وسىنداي وڭىرلەردىڭ ۇشتىگىنە كىرەدى دەپ سەنىمدى تۇردە ايتا الامىن.
ءيا، مەملەكەت ءبارىن ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدارسىز دا جۇمىس ىستەي بەرەدى. مۇندا ءتىپتى ەشتەڭەنى دالەلدەۋدىڭ قاجەتى جوق. مەملەكەت كەز كەلگەن نارسەنى ۇەۇ-سىز الدەقايدا ءتيىمدى ەتە الۋى مۇمكىن. ءبىراق ءبىز وسى رەتتە وزىمىزگە سۇراق قويۋىمىز كەرەك. بىزگە ازاماتتىق قوعام قاجەت پە؟ بىزگە بىرلەسكەن راسىمدەۋ كەرەك پە؟ ءبىز ازاماتتارىمىزدىڭ وزدەرى بىرنارسە جاساعانىن قالايمىز با؟ اركىم وزىنە تىكە قويعان وسى سۇراقتارعا جاۋاپ تاپقاندا قازاقستاندا ازاماتتىق قوعامنىڭ كەرەك ەكەنىنە كوز جەتكىزەتىن بولادى.
– بيلىك جاڭا قازاقستاندى قۇرۋعا كىرىسكەن كۇننەن باستاپ، ازاماتتىق قوعام وكىلدەرىن تەڭ قۇقىقتى ارىپتەس سانىپ، ولارمەن قويان-قولتىق جۇمىس ىستەۋگە كوشكەنىن بىلەمىز. ازامتتىق قوعام ماسەلەلەرىن زەرتتەپ جۇرگەن بىلىكتى مامان رەتىندە قازىرگى تاڭداعى مەملەكەت پەن ازماتتىق قوعام اراسى قانشالىقتى جاقىندادى دەپ ەسەپتەيسىز؟
– بۇگىندە بيلىك ازاماتتىق قوعام ينستيتۋتتارىنىڭ دامۋىنا بەلسەندى تۇردە جاردەمدەسۋگە ۇمتىلىپ جاتقانىن كورىپ وتىرمىز. ياعني، ازاماتتىق سەكتور ۇيىمدارى تاراپىنان جەرگىلىكتى بيلىك ورگاندارىن ينستيتۋتتاندىرىلعان باقىلاۋدىڭ ماڭىزدىلىعى تانىلادى، كەيبىر مەملەكەتتىك فۋنكسيالاردى قوعامدىق سەكتورعا بەرۋ قاجەتتىلىگى، سونداي-اق مەملەكەتتىك جانە ازاماتتىق سەكتورلار اراسىنداعى نەعۇرلىم تىعىز ىنتىماقتاستىقتىڭ ورناتۋدىڭ ماڭىزى ماڭىزدى ترەندكە اينالدى دەسەم ارتىق ايتقاندىق بولماس.
وسى ماقساتتا زاڭنامالىق بازا قۇرىلىپ، جەتىلدىرىلۋدە. مىسالى، مەملەكەتتىك ورگاندار مەن ازاماتتىق قوعام ينستيتۋتتارى ىنتىماقتاستىعىنىڭ تەتىكتەرىن بەكىتەتىن زاڭ جوبالارى ازىرلەنىپ، قابىلداندى. بۇدان باسقا مەملەكەتتىك-جەكەشەلىك ارىپتەستىك پەن قايىرىمدىلىقتى دامىتۋ ءۇشىن قۇقىقتىق بازا قالانعانىن بىلەمىز.
سونىمەن قاتار كوممەرسيالىق ەمەس سەكتور ۇيىمدارى ءۇشىن بۋحگالتەرلىك جانە قارجىلىق ەسەپتىلىككە وزگەرىستەر ەنگىزىلىلىپ، مەملەكەتتىك قارجىلىق قولداۋ جۇيەسىن دامىتۋ ءۇشىن مەملەكەتتىك الەۋمەتتىك تاپسىرىس، گرانتتار، سىيلىقاقىلار قۇرالدارى جەتىلدىرىلگەنىن دە وڭ وزگەرىستەرگە جاتقىزۋعا بولادى. ءقازىر مەملەكەتتىك ورگاندار، جەكە، كۆازيمەملەكەتتىك جانە حالىقارالىق ۇيىمدار بازاسىندا ازاماتتىق باستامالاردى قولداۋ جۇيەسى بىرتىندەپ دامىپ كەلەدى.
ءوز باسىم وسى وزگەرىستەردى ەلىمىزدە ازاماتتىق قوعامدى دامىتۋداعى وڭ وزگەرىستەر دەپ نىق سەنىممەن ايتا الامىن. سوندىقتان وسىنداي جايتتاردى ەسكەرە كەلە، مەملەكەت پەن ازاماتتىق قوعام اراسىندا جىلا قاتىناس ورنادى دەپ باعالاۋعا بولادى. ارينە، ءالى دە شەشۋدى قاجەت ەتەتىن ماسەلەلەر بار. دەسەك تە بۇل باعىتتا «تۇك جۇمىس ىستەلىپ جاتقان جوق» دەپ اۋىزدى قۋ شوپپەن ءسۇرتۋ ورىنسىز بولار ەدى.
– مەملەكەت پەن ازامتتىق قوعام اراسىندا ءوزىڭىز ايتقانداي «جىلى قاتىناس» ورناعانىن ناقتى مىسالدارمەن وقىرماندارىمىزعا تاماشا ءتۇسىندىرىپ بەردىڭىز. ەندىگى كەزەكتە ازامتتىق قوعامنىڭ حالىق مۇددەسى ءۇشىن جۇمىس ىستەۋى ءۇشىن وزدەرىن قالاي دامىتۋى كەرەك دەپ ەسەپتەيسىز؟
– قازىرگى زامانعى جاعدايلار ازاماتتىق سەكتوردان ورنىقتى قوعامدى دامىتۋ مۇددەسىندە جەرگىلىكتى قوعامداستىقتار مەن تۇتاستاي العاندا مەملەكەت الدىندا تۇرعان وزەكتى الەۋمەتتىك ماسەلەلەردى شەشۋ جولىندا مەملەكەتتىڭ دە، كاسىپتىڭ دە تولىققاندى سەرىكتەسى بولۋدى تالاپ ەتەدى.
سونداي-اق، ازاماتتاردىڭ ومىرىنە اسەر ەتەتىن شەشىمدەرگە قاتىستى ءوز پىكىرلەرىن بىلدىرۋگە قاتىسۋ سالالارىن، ارنالارىن جانە تاجىريبەلەرىن كەڭەيتۋ قاجەت. مۇنىڭ ءبارى بولاشاقتا ازاماتتىق قوعام ينستيتۋتتارىنىڭ الدىندا سەكتوردىڭ تۇراقتىلىعىن ارتتىرۋ، ونى كاسىبيلەندىرۋ، كورسەتىلەتىن قىزمەتتەردىڭ ساپاسىن ارتتىرۋ، جەكە جانە الەۋمەتتىك جاۋاپكەرشىلىك ماسەلەلەرى تۇرعانىن كورسەتەدى. ىنتىماقتاستىق، اشىقتىق جانە ەسەپ بەرۋ سياقتى قىزمەت پرينسيپتەرىنىڭ ماڭىزى ارتىپ كەلەدى. ءوز باسىم ەلىمىزدەگى ازاماتتىق قوعامنىڭ وسى باعىتتا دامۋى كەرەك دەپ ەسەپتەيمىن.
ەڭ الدىمەن، الەۋمەتتىك ماڭىزى بار جوبالار ارقىلى جەرگىلىكتى جەرلەردە ازاماتتىق بەلسەندىلىكتى ىنتالاندىرۋ كەرەك. ازامتتىق قوعام وكىلدەرى حالىق قولداۋىنا ارقا سۇيەۋى ءۇشىن جەرگىلىكتى جەردەگى حالىقتىڭ ماسەلەسىن شەشەتىن نەمەسە اعارتۋشىلىق باعىتتا زامناۋي كوزقاراسىن قالىپتاستىراتىن الەۋمەتتىك ماڭىزى زور جوبالاردى كوپتەپ جۇزەگە اسىرۋى كەرەك.
بۇدان باسقا مەملەكەتتىك بيلىك ورگاندارى مەن بيزنەس سۋبەكتىلەرى الدىندا مۇددەلەرىن بىلدىرەتىن قوعامدىق ۇيىمداردىڭ قالىپتاسۋى دا ماڭىزدى. بۇگىندە «اتامەكەن» كاسىپكەرلەر پالاتاسى وسى باعىتتا جۇمىس ىستەپ جاتقانىن بىلەمىز. كاسىپكەرلىك سۋبەكتىلەرىنىڭ مۇددەسىن كوزدەيتىن قوعامدىق ۇيىمدار ەلىمىزدە ەكونوميكالىق تۇرعىدان دامۋىنا وڭ اسەر ەتەتىنى بەلگىلى. سونىمەن قاتار وزگە ەلدەر اراسىندا ەلىمىزدىڭ ۇستىنىمىن قورعاپ، ەلىمىزدىڭ ەكونوميكالىق تاۋەلسىزدىككە قول جەتكىزۋىن قامتاماسىز ەتەدى. سوندىقتان الداعى ۋاقىتتا ەكونوميكانىڭ ءتۇرلى سالالارى بويىنشا سالالىق قوعامدىق ۇيىمداردىڭ قۇرىلۋىن زاڭدىلىق دەپ قابىلداۋىمىز كەرەك.
بۇدان باسقا مەملەكەتتىك بيلىك ورگاندارىنىڭ شەشىمدەرىن، سونداي-اق رەسۋرستاردى ءتيىمدى جانە ناتيجەلى پايدالانۋدى، ونىڭ ىشىندە بيۋدجەت قاراجاتىنىڭ ماقساتتى جۇمسالۋىن باقىلاۋدى جۇزەگە اسىرۋ قۇرالى رەتىندە قوعامدىق كەڭەستەردى ينستيتۋسيونالدىق تامىرلاۋ جانە نىعايتۋ جونىندەگى قاجەتتى قادامداردى ىسكە اسىرۋ قاجەت؛ جەرگىلىكتى ءوزىن-وزى باسقارۋ ورگاندارىن ودان ءارى ينستيتۋسيونالدىق تامىرلاعان دۇرىس.
– تاۋەلسىزدىك جىلدارى ەلىمىزدە قوعامدىق كەلىسىم تۇراقتىلىقتىڭ باستاۋ كوزى بولدى. ءقازىر قازاقستاندا قوعامدىق كەلىسىم مودەلى جايىندا تۇيگەن ويىڭىزدى ورتاعا سالا كەتسەڭىز؟
– ازاماتتىق قوعام ءتۇرلى توپتار اراسىندا ديالوگ ورناتۋعا جانە قوعامداعى قاراما-قايشىلىقتاردى ازايتۋعا ىقپال ەتەتىن ماڭىزدى قۇرال ەكەنىن ءبىزدىڭ بيلىك و باستان ءتۇسىندى. وسى 30 جىلدا بىزدەر ءتۇرلى ءدىني، ەتنيكالىق نەمەسە الەۋمەتتىك توپتار اراسىنداعى بايلانىستاردى نىعايتۋ ارقىلى ازاماتتىق قوعام مەملەكەتتە تۇراقتىلىقتى ساقتاۋعا كومەكتەسەتىنە كوز جەتكىزدىك.
ازاماتتىق قوعام مەملەكەتپەن سەرىكتەستىك ورناتىپ، ونىڭ شەشىم قابىلداۋ پروسەسىنە تىكەلەي قاتىسۋى ءتيىس. مىسالى، كەيبىر قوعامدىق ۇيىمدار مەملەكەتتىك باعدارلامالاردى دايىنداۋعا، زاڭ جوبالارىن تالقىلاۋعا جانە ساراپتاما جاساۋعا قاتىسىپ جۇرگەنىن بىلەمىز. بۇل مەملەكەت پەن حالىق اراسىنداعى قارىم-قاتىناستى نىعايتادى جانە دەموكراتيانىڭ دامۋىنا ىقپال ەتەتىنى ءسوزسىز.
قوعام بەلسەندىلەرى الەۋمەتتىك ماسەلەلەردى شەشۋدە ۇكىمەتپەن بىرلەسە جۇمىس ىستەۋى ماڭىزىد. ايتالىق، كەدەيلىكتى ازايتۋ، ءبىلىم بەرۋ مەن دەنساۋلىق ساقتاۋ قىزمەتتەرىن جاقسارتۋ بويىنشا جوبالار مەن باعدارلامالاردى بىرلەسىپ جۇزەگە اسىرۋدىڭ ماڭىزى زور دەپ ەسەپتەيمىن. بىزدە بۇل باعىتتا جاقسى ىس-تاجىريبەلەر بار. وسى رەتەت ازاماتتىق قوعامنىڭ ءتيىمدى جۇمىس ىستەۋى ءۇشىن وعان مەملەكەتتىڭ قولداۋ كورسەتۋى دە ماڭىزدى. مۇنداي قولداۋلار زاڭنامالىق جانە قۇقىقتىق قورعاۋ، قارجىلىق قولداۋ فورماسىندا بولۋى مۇمكىن. ازاماتتىق قوعام – قوعامنىڭ دامۋىندا ۇلكەن ماڭىزى بار كۇش، ول مەملەكەتتىڭ قىزمەتىن تولىقتىرىپ، حالىقتىڭ مۇددەلەرىن قورعايدى.
– ەلىمىزدە قاراپايىم ادامداردىڭ ازاماتتىق قوعام ۇيىمدارىمەن تىزە قوسىپ، تۋىنداعان ماسەلەلەرىن شەشۋ ءىسى قاي دەڭگەيدە؟
– بۇل رەتتە «جوعارى، تومەن دەڭگەيدە» دەپ ناقتى جاۋاپ بەرۋ وتە قيىن. ەگەر قالاداعى جاعدايلاردى ساراپتاپ، وي ەلەگىنەن وتكىزسەك، قالا تۇرعىندارىنىڭ قوعامدىق ۇيىمدارمەن بىرلەسىپ جۇمىس ىستەپ جاتقانىن كورىپ، بايقاۋعا بولادى. ال اۋىلداعى جاعداي تۋراسىندا بۇلاي دەپ ايتا المايسىڭ. ءوز باسىم ازاماتتار مەن جەرگىلىكتى قوعامدىق ۇيىمداردىڭ باعىتىن انىقتاپ، ازاماتتىق قوعام ينستيتۋتتارىنىڭ كۇش-جىگەرىن قولدانۋ اياسىن كەڭەيتۋدىڭ ماڭىزى زور دەپ ەسەپتەيمىن.
بۇل ءۇشىن اۋىلدىق جەرلەردە الەۋمەتتىك قىزمەتتەر كورسەتۋگە جانە مۇمكىندىگى شەكتەۋلى ازاماتتاردى الەۋمەتتەندىرۋ جاعدايلارىن قامتاماسىز ەتۋگە باسا نازار اۋدارىپ، جالپى باسىمدىقتا الەۋمەتتىك باعىتقا بەرۋ كەرەك.
سونىمەن قاتار، الەۋمەتتىك كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ جانە ازاماتتاردى قوعامنىڭ وزەكتى ماسەلەلەرىن شەشۋگە باعىتتالعان بەلسەندى كاسىپكەرلىك قىزمەتكە ىنتالاندىرۋدىڭ دا ماڭىزى زور دەپ ەسەپتەيمىن.
سونداي-اق، جەرگىلىكتى جانە رەسپۋبليكالىق دەڭگەيلەردە ەكولوگيالىق پروبلەمالاردى انىقتاۋ جانە شەشۋ جولدارىن ىزدەۋ كەزىندە ازاماتتىق قوعام ينستيتۋتتارىنىڭ قولداۋ كورسەتۋ مۇمكىندىكتەرىن مويىنداۋ قاجەت. سونىمەن قاتار، جەرگىلىكتى قوعامداستىقتا ايماق، ەل الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىك سەزىمىن قالىپتاستىرۋ، سونداي-اق بارلىق ازاماتتىق قوعام ينستيتۋتتارى ءۇشىن تەڭ شارتتارمەن قوعامدىق مۇددەلەردى ءبىلدىرۋ ءۇشىن جاڭا الاڭدار قۇرعان ءجون.
– اڭگىمەڭىزگە راحمەت!
سۇحباتتاسقان قۋانىش ەرمەكوۆا
