قازاقستان اقش-تىڭ ساۋدا ساياساتىنان نە ۇتتى، نەدەن ۇتىلدى؟ مۇحيتتىڭ ارعى بەتىنەن جەتكەن سوڭعى جاڭالىقتارعا سۇيەنسەك، ۆاشينگتوننىڭ يمپورتتىق باج سالىعىن ارتتىرۋ جونىندەگى شەشىمى قازاقستانعا دا تىكەلەي اسەر ەتەتىن ءتارىزدى. ساراپشىلار مۇنىڭ سالدارىن سانامالاپ، سەبەپتەرىن ىزدەپ الەك، دەپ حابارلايدى Dalanews.kz.
ساراپشى ولجاس ءبايدىلدينوۆ الدىمەن مىنانى انىقتاپ العان ءجون دەيدى: قازاقستاننىڭ اقش-قا ەكسپورتتايتىن نەگىزگى تاۋارلارى – مۇناي، ۋران، كۇمىس، تيتان، فەرروقورىتپا سىندى شيكىزات ونىمدەرى. بىلتىر بۇل ەكسپورتتىڭ جالپى كولەمى 1،8 ملرد دوللاردى قۇراعان. ماڭىزدىسى سول – قازاقستاننىڭ شيكىزاتتىق ەكسپورتىنا بۇرىن دا باج سالىعى سالىنعان ەمەس، ياعني بۇل وتاندىق كومپانيالاردىڭ ەرەكشە ەڭبەگىنەن گورى امەريكانىڭ ءوز مۇددەسىن ويلاعان ساياساتقا جاقىنىراق. ويتكەنى اقش-قا جەرگىلىكتى ءوندىرىس ءۇشىن قاجەتتى ارزان شيكىزات كەرەك.
"ەسەسىنە، قازاقستاننان اقش نارىعىنا شىعاتىن وڭدەلگەن نەمەسە اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىنە جاڭادان ەنگىزىلگەن كەدەندىك باج سالىعى ءبىزدىڭ تاۋارلارعا دەگەن امەريكالىقتاردىڭ قىزىعۋشىلىعى تومەن ەكەنىن ايقىن كورسەتتى. قازاقستاننان اقش-قا جەتكىزىلەتىن وڭدەلگەن ءونىم مەن اۋىلشارۋاشىلىق تاۋارلارىنىڭ جىلدىق ەكسپورتى نەبارى 200 ملن دوللار شاماسىندا. دەمەك، قازاقستان اقش ءۇشىن تەك شيكىزات بازاسى رەتىندە ماڭىزدى دەگەن پىكىرگە كەلۋگە بولادى. وسى تۇستا ساراپشىلاردىڭ «ونەركاسىپتى دامىتامىز» دەگەن بۇرىنعى باعدارلامالاردىڭ تيىمدىلىگىنە كۇمانمەن قاراي باستاعانى زاڭدى. ەگەر اقش پەن ەۋروپاعا تەك شيكىزاتىمىز كەرەك بولسا، ءبىز وڭدەۋ ونەركاسىبىن دامىتامىز دەپ الەككە ءتۇسىپ، ميللياردتاعان قارجىنى شاشۋدىڭ قاجەتى بار ما ەدى؟"، - دەيدى ساراپشى ولجاس ءبايدىلدينوۆ.
ساراپشىنىڭ سوزىنشە، جالپى، حالىقارالىق ساۋدادا «ماڭگىلىك دوس جوق، تەك مۇددە بار» دەگەندى كەزەكتى رەت كوزىمىز كورگەندەي. بۇرىنعى كەلىسىمدەر مەن دۇنيەجۇزىلىك ساۋدا ۇيىمىنىڭ تالاپتارىن قايتا قاراۋ دا قيىن شارۋا ەمەس ەكەن.
قازاقستانمەن بىرگە اقش-تىڭ باج سالىعى ساياساتىنا ىلىككەن وڭتۇستىك كورەيا، وار، جاپونيا، مالايزيا سەكىلدى ەلدەردىڭ جايى بولەك. ولار وزدەرىنىڭ تەحنولوگيالىق ونىمدەرىن ەكسپورتتايتىن مەملەكەتتەر، سوندىقتان بۇل تىزىمگە ەنگەندە ۇتىلعاندارى كوبىرەك. ال ءبىز ءۇشىن مۇنداي تىزىمدە بولۋ امەريكالىق نارىققا ەسىك اشپايتىنى انىق.
"كەرىسىنشە، ساراپشىلاردىڭ دەرەگىنشە، اقش كومپانيالارى قازاقستانداعى ارزان شيكىزات پەن ەنەرگيا كوزدەرىنەن جانە جەڭىلدەتىلگەن شارتتارمەن جۇزەگە اسقان مۇناي جوبالارىنان جىلدار بويى ونداعان، بالكىم جۇزدەگەن ميلليارد دوللار پايدا تاپتى. قازاقستانعا كەلگەن ينۆەستيسيالاردى ەسەپتەگەن كۇننىڭ وزىندە، كەرى اسەرىن دە جوققا شىعارۋعا بولمايدى. سونىڭ ءبىرى – تاريفتەردىڭ كوتەرىلۋى مەن ينۆەستيسيالىق كليماتتىڭ ناشارلاۋى"، - ولجاس ءبايدىلدينوۆ.
ەۋروپالىق وداق تا الداعى ۋاقىتتا قازاقستان ەكسپورتىنا قوسىمشا اۋىرتپالىق تۇسىرمەك. 2027-2028 جىلدان باستاپ ەنگىزىلەتىن كومىرتەك سالىعى ءبىزدىڭ ەلدەن ەۋروپاعا ەكسپورتتالاتىن تاۋارلاردى قوسىمشا 4-5 ملرد دوللارعا قىمباتتاتۋى مۇمكىن. مۇنىڭ سەبەبى رەتىندە قازاقستاندا تاۋار ءوندىرىسىنىڭ ەكولوگيالىق تالاپتارعا ساي كەلمەۋى، كومىرمەن جۇمىس ىستەيتىن ەلەكتر ستانسيالارىنان اۋاعا بولىنەتىن زياندى زاتتاردىڭ كوپتىگى ايتىلادى. ءبىراق قازاقستاننىڭ ونەركاسىپتىك دامۋعا تاريحي تۇرعىدان كەش قوسىلعانىن، مىڭداعان جىلدار بويى ەكولوگياعا زيان كەلتىرمەي ءومىر سۇرگەنىن ەسكەرسەك، بۇل ساياساتتىڭ قانشالىقتى ءادىل ەكەنى بولەك اڭگىمە.
وسىنداي قيىندىقتاردىڭ ورتاسىندا رەسەيدىڭ قازاقستانعا الداعى بەس جىل بويى مۇناي ونىمدەرىن باج سالىعىنسىز جەتكىزەتىنى تۋرالى جاڭالىقتىڭ ماڭىزى ارتتى. 2025 جىلعا عانا رەسەيدەن قازاقستانعا باجسىز يمپورتتالاتىن مۇناي ونىمدەرىنىڭ كولەمى 1،5 ملن توننادان اسادى. اتاپ ايتساق، بەنزين – 285 مىڭ توننا، اۆياوتىن – 300 مىڭ توننا، بيتۋم – 500 مىڭ توننا، ديزەل – 450 مىڭ توننا. بۇل قازاقستاندا جىلىنا وندىرىلەتىن مۇناي ونىمدەرىنىڭ جالپى كولەمىنىڭ 8،3%-ىن قۇرايدى.
ايتا كەتەيىك، قازاقستان رەسەيدەن مۇناي ونىمدەرىن باجسىز جەتكىزۋدى بۇعان دەيىن دە ۇزاق ۋاقىتتان بەرى پايدالانىپ كەلەدى. ال رەسەي ءۇشىن وزگە مەملەكەتتەرگە ەكسپورتتالاتىن مۇنايعا بۇرىن باج سالىعىنىڭ كولەمى ءار تونناسىنا 100 دوللاردان اسىپ وتىرعان.
"بۇگىندە قازاقستاننىڭ وزىندە مۇناي ەكسپورتىنا سالىناتىن باج سالىعى شامامەن ءار تونناعا 70 دوللار (شامامەن ءبىر باررەلگە 10 دوللار كولەمىندە). ءبىراق تەڭىز، قاراشىعاناق جانە قاشاعان سياقتى ءىرى كەن ورىندارىنىڭ شيكى مۇنايى بۇل سالىكتان بوساتىلعان. وسىنىڭ ارقاسىندا امەريكالىق جانە ەۋروپالىق مۇناي وڭدەۋ زاۋىتتارىنا قازاقستاندىق مۇناي ارزان باعامەن جەتىپ جاتىر.
قورىتا كەلگەندە، ساراپشىلار سوڭعى جاعدايلار قازاقستانعا كىمنىڭ ناقتى قانداي كوزقاراسپەن قارايتىنىن انىق كورسەتتى دەيدى: اقش پەن ەۋروپا ەلدەرى قازاقستاندى تەك شيكىزات جەتكىزۋشى رەتىندە كورسە، باسقا ەلدەرمەن، سونىڭ ىشىندە رەسەيمەن ەكونوميكالىق قاتىناستار تەڭ دارەجەدە ءارى تيىمدىرەك دامىپ وتىر. ايتپاقشى، وڭىردەگى ەنەرگەتيكالىق جانە مۇناي-گاز ماسەلەلەرى جاقىن كۇندەرى قىرعىزستاندا وتەتىن ا.م.گورچاكوۆ اتىنداعى قوعامدىق ديپلوماتيا قورىنىڭ جيىنىندا كەڭىرەك تالقىلانادى"، - دەيدى ساراپشى.
