– مەن «بۇگىنگى قازاق ادەبيەتى كەشەگى جانە بۇگىنگى بولىپ ەكىگە جىكتەلگەن» دەگەن سوزبەن كەلىسپەيمىن. بۇگىنگى قازاق ادەبيەتىنىڭ مايدانىندا تاۋەلسىزدىكتەن كەيىن كەلگەن بۋىن عانا نىق باسىپ تۇر. مەن مۇنى شىعارماشىلىقتاعى بەلسەندىلىك تۇرعىسىنان ايتىپ وتىرمىن. ال سەن ايتقان «ءداستۇر» بار دەسەك، ول وتكەننىڭ ەلەسى دەڭگەيىندە عانا ءرول ويناپ تۇر. بۇگىن اۋىزعا الىناتىن ۇلكەن اقىنداردىڭ دەنى سول ءوتىپ كەتكەن ءداۋىردىڭ وكىلى رەتىندە اتالادى. ولاردىڭ جازعاندارىنىڭ جاڭا بۋىنعا بەرگەنى شامالى. بەرگەنى شامالى بولعان سوڭ، سەن ايتقانداي ولارمەن ورتاداعى «قاقتىعىسقا» دا ورىن جوق دەگەن ءسوز. كورىنىستەگى قاقتىعىس، ول ەسكىنىڭ ورنىن جاڭا باسۋ بارىسىنداعى تابيعي وزگەرىس اكەلگەن ۋاقىتتىق دۇنيە. كوپ وتپەي ونىڭ ءبارى جەلگە ۇشقان توزاڭداي جوق بولادى. ايتالىق، پوەزيا مايدانىنا ءى. جانسۇگىروۆ جاساعان بيىكتى ق. امانجولوۆ كەلدى دە جاڭارتىپ، ءوز بيىگىن جاسادى، ق. امانجولوۆتان كەيىن م. ماقاتايەۆ كەلدى. ول دا پوەزيانى جاڭارتتى دا، ءوز بيىگىن جاسادى. ءۇش اقىن دا كەڭەستىك قازاق پوەزياسىنىڭ وكىلى بولعانىنا قاراماستان، بىر-بىرىنەن ايقىن پارىقتالاتىن ەرەكشەلىگىمەن دارالانادى. ءى. جانسۇگىروۆتىڭ ولەڭدەرىندە اۋىز ادەبيەتىنىڭ ەرەكشەلىگى باسىم. ق. امانجولوۆتا جازبا ادەبيەتتىڭ قاتاڭ شەكتەۋى كورىنىس بەرەدى. ال م. ماقاتايەۆتىڭ پوەزياسىندا جازبا ادەبيەتتىڭ قىرى مەن سىرى اشىلا تۇسكەن. ءۇش اقىننىڭ شىعارماسىن ورتاق ءبىر ولشەمگە سالۋعا كەلمەيدى. ۇشەۋىنىڭ ولەڭىن، ءتىپتى، سالىستىرا دا المايسىڭ. سول ەرەكشەلىگىمەن ولار وتكەن عاسىرداعى قازاق پوەزياسىنىڭ تاريحى مەن ءداستۇرىن تۇلعالاپ تۇر. سوندا ءداستۇر دەگەن نە؟ ءداستۇر دەگەن ادەبيەتتىڭ وزگەرىس بارىسىنداعى جاڭارۋىنىڭ جيناقتالعان كورىنىسى. جوعارىداعى ءۇش اقىن قازاق ادەبيەتىندەگى ءۇش ۇلكەن جاڭارۋ كەزەڭىنىڭ باستى وكىلدەرى. م. ماقاتايەۆ داۋىرىندە قازاق ادەبيەتى كەمەلدەندى دەيتىن سەبەبىمىز، سول تۇستا م. ماقاتايەۆتان وزگە ج. ناجىمەدەنوۆ، ق. مىرزا ءالي سياقتى اقىندار كەلدى. ولار قازاق پوەزياسىنىڭ جاڭا تىنىسىن اشتى. ءبىراق، بۇل اقىنداردىڭ ءبارى ءبىر شەڭبەردىڭ ىشىندە – كەڭەستىك قوعامنىڭ اياسىندا ولەڭ جازدى. ولار ءارتۇرلى ولەڭ ءستيلىنىڭ يەسى، ءوز الدىنا جاڭا تىنىس، جاڭا بەت اشقان اقىندار بولعانىمەن، ءداۋىر-زامان تۇرعىسىنان ءبىر كەزەڭنىڭ وكىلى سانالادى. ەندى ءبىر تۇرعىدان ايتقاندا، ولار شەڭبەردىڭ ىشىندە ءوز الدارىنا ءبىر-بىر بيىگى بار اقىندار، ال شەڭبەردىڭ سىرتىنان قاراعاندا ءبىر كەزەڭنىڭ اقىندارى سانالادى. بۇل، اسىرەسە، ولاردىڭ دۇنيەتانىمى مەن ولەڭ تۋرالى ەستەتيكالىق تۇسىنىگىندە كورىنىس بەرەدى. تاۋەلسىزدىكتەن كەيىن كوپ دۇنيە وزگەرىپ كەتتى. ەندى كەڭەستىك دۇنيەتانىممەن، سودان تۋىنداعان ەستەتيكالىق تالعاممەن ءومىر ءسۇرۋدىڭ مۇمكىن ەمەس ەكەنى بەلگىلى. مۇنى، اسىرەسە، ولەڭدى وتكەندەگى اقىنداردى جاتتاپ الىپ، سولارعا ەلىكتەپ جازاتىن «اقىنسىماقتار» ەمەس، جۇرەكپەن، ءوز تۇيسىگىمەن جازاتىن اقىندار شىنايى سەزىنەدى.
داۋىرلىك وزگەرىس دەگەن وتە كۇردەلى ۇعىم. مۇنداي ۇلكەن وزگەرىس كەزەڭىندە بۇرىنعىعا ۇقسامايتىن جاڭارۋ باستالادى. ول باستىسى دۇنيەتانىم مەن ەستەتيكالىق تالعامدى جاڭارتادى. ونەر، پوەزيا، مىنە، وسىنى كورسەتە، اشا ءبىلۋى ءتيىس. سوندا عانا ول كوشىرمە دۇنيە ەمەس، شىنايى ونەر بولادى. سوندىقتان، مەن ءوزىمدى «وتكەندى ءبۇلدىرۋشى» ەسەپتەمەيمىن. ويتكەنى، وتكەن بۇلىنبەيدى، ول مادەنيەتتىڭ ماڭىزدى قۇندىلىعى رەتىندە سانانىڭ تۇكپىرىندە، توم-توم بولىپ سورەلەردە، ارحيۆتەردە تۇر. ال «كەڭەس اقىندارىنشا»، نەمەسە «بىزگە ۇقساپ» ولەڭ جازبادىڭ دەسە، ونىڭ ءجونى باسقا. مەن ولار سياقتى ولەڭ جازبايمىن. سەبەبى، مەن شىتجاڭا زاماندا جاساپ جاتىرمىن. نەگە وزىمە ءتيىستى جولمەن جۇرمەي، الدەقاشان كەلمەسكە كەتكەن زاماننىڭ ەلەسىن قۋىپ، كەرىمە كەتىپ، كوشىرمەشى بولۋىم كەرەك؟
– جالپى، ولەڭ دەگەن نە ءوزى، سەزىمدى سەلدەتۋ مە؟ جوق، الدە، قولعا قالام الىپ، اۋەدەن اعىپ كەلگەن سوزدەردى حاتقا ءتۇسىرۋ مە؟
– ولەڭ دەگەن، مەنىڭ تۇسىنىگىمدە، وي مەن سەزىمنىڭ ۇندەستىگى. ەندى ءبىر ماعىنادان ايتقاندا، جان دۇنيەڭ، رۋحىڭ ارقىلى سوزگە ءومىر سىيلاۋ، ءسوزدىڭ ءتىرىلۋى. اقىلدىق تانىمىڭنىڭ تۇتقىنىنان بوساۋ. ولەڭ دەگەن – ونەر.
– ءسىز ولەڭدى قالاي جازاسىز؟ شابىتتى شاقتاردى كۇتەسىز بە؟
– مەن ولەڭدى تۇيە بوتالاعانداي از جازامىن. ءار رەت ولەڭ جازاردا كوكىرەگىمدە جينالىپ قالعان دۇنيەدە الدەبىر وزگەرىستەر ورىن الاتىنداي قاقتىعىس بولىپ، جاڭا ءبىر دۇنيەلەر پايدا بولا باستاعانداي سەزىلەدى. دەگبىرسىزدىك باستالادى. سول كەزدە قولىما قالام الامىن دا، جازامىن. مەنىڭشە، شابىت دەگەن جان دۇنيەڭنىڭ بۇلتتاۋى. ونسىز ولەڭ جازا المايسىڭ.
– ءسىزدىڭ ولەڭدەرىڭىزدە ۇلتتىق ءيىس جوق دەپ ايتىپ ءجۇر. بۇعان نە ايتار ەدىڭىز؟
– «ۇلتتىق ءيىس» دەگەن نە ءوزى؟ «ءبىر كەزدە ايعا قاراپ ۇلىعان ءبورى ەدىم، قانعا بوككەن دالانىڭ ۇلى ەدىم، ورحون مەنىڭ مەكەنىم، جۋساننىڭ ءيىسىن سەزەمىن....» دەپ جازۋ نەمەسە ۇلتتىق ءسالت-داستۇردى، تاريحتى، تانىم-تۇسىنىكتى، ت.ب. ۇيقاسقا ءتۇسىرىپ تاقپاقتاۋ ما؟
ەگەر جوعارىداعىنى ادەبيەتتەگى، پوەزياداعى ۇلتتىق ەرەكشەلىك دەپ تۇسىنسەك، وندا قاتتى قاتەلەسەمىز. جوعارىداعىداي تاقپاقتاۋ تەك «مەننىڭ» ساياسي پوزيسياسى عانا. ول – ساياسات، پوەزيا ەمەس. «ۇلت» دەگەن اتاۋ ساياساتتان شىقتى. سول سالادا كوپ قولدانىلعاننان كەيىن، بىزدە ءبارىن سونىڭ ولشەمىنە، تۇسىنىگىنە سالىپ ويلاۋ ەتەك الىپ تۇر. ايتالىق، «قازاق ۇلتى» دەگەن اتاۋدىڭ پايدا بولۋىنا ەكى عاسىردان ارتىق بولعان جوق. جوعارىداعى تاقپاقتاردى ولەڭ دەپ تۇسىنسەك، ول قازاق ۇلت دەگەن اتاۋ پايدا بولعاننان بەرگى كەزەڭنىڭ ايقاي ساياساتىمەن ۇندەسەتىن شىعار. ءبىراق، جالپى قازاقتىڭ كەلىپ شىعۋىن، اسىرەسە، ونىڭ مادەنيەتىن تولىق كورسەتە المايدى. «قازاق ۇلتى» دەگەن اتاۋعا دەيىن ءبىز ۇزاق تاريحتى باستان كەشىپ، مادەنيەت جاراتتىق. ءبىزدىڭ رۋحاني كەلىپ شىعۋىمىز جوعارىداعى تاقپاقتاپ جىلاپ-ەڭىرەگەن كەزەڭنىڭ بولمىسىنان الدەقايدا كۇردەلى. ءبىزدىڭ جان دۇنيەمىز باسقالارعا ۇقسامايتىن كوشپەندى وركەنيەتتەن تۋىنداپ، ورتالىق ازيانىڭ گەوگرافيالىق ورنالاسۋىنا ساي تۇركى، پارسى، اراب، ءۇندى مادەنيەت-فيلوسوفياسىمەن تامىرلاسقان. بۇل كۇردەلىلىك جان دۇنيەنىڭ پاراسات-پايىمىن تۇلعالايدى. ال ونداي كۇردەلى پاراسات-پايىمنىڭ يەسى بولعان حالىقتىڭ رۋحىن تەك قانا جىلاپ-ەڭىرەگەن ەتىپ كورسەتۋ – بەرىسى اقىنسىماقتاردىڭ كوپ دۇنيەدەن حابارى جوق بالالىعى، ارىسى ۇلتتىق پوەزيانىڭ ءقادىرىن ءتۇسىرۋ بولار ەدى.
ولەڭ ءبىر قاراعاندا جاي سوزبەن ورىلگەن ءماتىن بولعانىمەن، ول سەنىڭ جەكە تۇلعا رەتىندە كىم ەكەنىڭدى جانە قانداي مادەنيەتتىڭ قاينار-كوزىنەن، تاريحتان تۋىنداعانىڭدى كورسەتىپ تۇراتىن ونەر تۋىندىسى. سوندىقتان، ولەڭنەن «ءيىس» يىسكەگەندە اباي بولعان ءجون. بىلە بىلسەڭ، ءتۇبىن ءتۇسىنىپ الماي جاتىپ كەسىم جاساۋ ۇياتقا ۇرىندىرادى. مەنىڭ پوەزيام تۋرالى ءسوز بولىپ قالعان ەكەن، ايتايىن. «ساياباق» پوەمامدا مەن ءسوزدى ابايدان باستادىم. شىعارما ابايدىڭ «سەگىزاياق» ولەڭىندەگى «جارتاسقا باردىم، كۇندە ايقاي سالدىم...» دەگەن تارماعىن ارى جالعاۋمەن باستالادى. پوەما ابايدىڭ تولعانىسىنىڭ جاڭا زامانداعى كورىنىسى سياقتى. اباي قازاقتىڭ ساناسىنا بۇگىن جالپىلىققا اينالعان وسى زامانعى ۇعىمدى كىرگىزگەن ءبىرىنشى ادام. ال وسى زامانعى ادامنىڭ ساناسىندا ۋاقىتتىڭ وزگەشە ءمانى بار. پوەما وسى ءتۇيىن نەگىزىندە ۋاقىتتى وزەك ەتەدى. مەن فيلوسوفيالىق ۋاقىتتىڭ قوزعالىس ىشىندەگى تۇراقتىلىعى سىندى قاراما-قارسىلىقتىڭ بىرلىگىن ءتۇيىن رەتىندە قاراستىردىم. پوەمادا مىناداي جولدار بار:
ءتۇننىڭ تولقىنى جارتاستى، قۇمدى جاعانى ۇرىپ
اق كوبىك ۋاقىت شاتىناپ سىنعان، شاشىراپ.
وتكەن مەن بۇگىن – تولقىن، تولقيدى شايقالىپ
جاعادا جاتىر ۇلۋدىڭ قابىعى اعارعان.
كەلەشەك ۋاقىت – قۇم قايراڭدا جوعالعان،
ءىزدى جۇتقان،
نار تولقىن تۇنەكتەن-تۇنەككە شاپشىعان.
وزىندە جۇتقان جاعادا –
قۇم قايراڭعا شانشىلعان...
ورتالىق ازيانىڭ گەوگرافيالىق ورنالاسۋىنا ساي ءبىز شىعىس پەن باتىسقا تەڭدەي قاراعىشتاعان حالىقپىز نەمەسە وتكەلمىز. ءبىز شىعىس پەن باتىستى بىردەي قابىلداپ، سىڭىرە الاتىن سانانىڭ يەسىمىز. مادەنيەتىمىز بەن بولمىسىمىزدىڭ باستى ەرەكشەلىگى دە وسىندا. جوعارىداعى تەڭىزدىڭ تولقىنى مەن جاعانىڭ ماڭگىلىك جاعالاسى ءبىزدىڭ رۋحاني دۇنيەمىزدىڭ اۋانىن اڭعارتادى. ال پوەمادا توبە كورسەتكەن قورقىت پەن اسانقايعى ءبىزدىڭ ەكى كەلبەتىمىز سياقتى.... اسىلىندە، شىعارما وسىنداي مادەنيەتتىڭ وزەگىندە جاتقان مايەكتى دۇنيەلەرگە تابان تىرەۋى ءتيىس. جالپى، شىعارماشىلىق دەگەن كۇردەلى بارىس. مۇنى استە ەستەن شىعارماۋ كەرەك. سوندىقتان ولەڭگە ءاتۇستى باعا بەرۋگە بولمايدى.
– جالپى، ادەبيەتتىڭ ەڭ ءبىرىنشى مىندەتى كوركەمدىك پە، الدە شىندىق پا؟
– ونەردە كوركەمدىك پەن شىندىقتىڭ ارا جىگىن انىق اجىراتۋ قيىن شارۋا. سەبەبى، ونەر يەسىنىڭ جان دۇنيەسىندە بۇلار بىتە قايناسىپ جاتقان تۇتاس دۇنيە (ەگەر شىعارماشىلىق ادام اقىلىن العا سالىپ، ونەردى مۇددەگە جىقباسا). ال ولار اجىرادى دەگەن ءسوز – تۋىندى قۋاتى مەن قۇنى تۇرعىسىنان السىرەدى دەگەن ءسوز. جوعارىداعى ەكەۋى الماس قىلىشتىڭ ەكى بەتى سياقتى، ەكەۋى دە ورىپ تۇسەر ءجۇز ءۇشىن ءومىر سۇرەدى. ولاردى ۇندەستىرەتىن اقىننىڭ ەستەتيكالىق تالعامى.
– سىنشى رەتىندە ايتىڭىزشى، ءدال وسى كەزدەگى قازاق پوەزياسى قالاي بولۋ كەرەك دەپ ويلايسىز؟
– قازىرگى قازاق پوەزياسىندا العادايلىق پەن قارابايىرلىق قاتار ءومىر ءسۇرىپ جاتىر. مەن بۇگىنگى قازاق پوەزياسى العادايلىقتى العا سالىپ، قارابايىرلىقتان باس تارتا ءبىلۋى ءتيىس دەر ەدىم. العادايلار وتكەن ءداۋىردىڭ تالعامىمەن ءومىر ءسۇرۋدىڭ قاجەتسىز ەكەنىن ءبىلىپ، باياۋ بولسا دا وزدەرىنە ءتيىستى جاڭا كەڭىستىككە قاراي بارا جاتىر. مەن ولاردان ۇلكەن ءۇمىت كۇتەمىن. ال قارابايىرلار اۋىز ادەبيەتىن بەتكە الۋدا. ولاردان بىردەڭە شىعادى دەپ ويلامايمىن. ولار مىقتاعاندا ادەبي ورتانىڭ سانىن عانا تولتىرادى. ودان ارىعا بارا المايدى.
– قازىرگى جاس اقىندار پوەزياسىنداعى باستى كەمشىلىك نەدە؟
– ادەبيەتكە ەندى كەلىپ، وڭ-سولىن جاڭادان تانىپ جاتقان جاستاردان ءوز باسىم كەمشىلىك ىزدەمەس ەدىم. ولاردى ەركىنە قويا بەرۋ كەرەك. اعا بۋىن ولاردى وزىنە قارسى قويماۋى، ءوزىنىڭ تۇرعىسىمەن باعالاماۋى ءتيىس. جاستار دا اعا بۋىننان ارتىق دۇنيە كۇتپەگەنى ءجون. جاستاردىڭ مىندەتى – وتكەننىڭ ەلەسىنەن تەزىرەك قۇتىلىپ، وزىنە ءتان ولەڭ ءتىلىن تابۋعا جۇمىس ىستەۋ. بۇگىنگى جاستاردا سول تالپىنىس بار. ءبىراق، ولاردىڭ تەزىرەك اياقتانىپ، ءوز جولدارىن تاۋىپ كەتۋىنە جاعداي جار بەرمەي جاتىر. وتكەنمەن ءومىر سۇرەتىن ادەبي ورتا ولارعا تالاپقا ساي ءنار بەرە الماي تۇر. جاس اقىنداردىڭ جازعانىنان ەكىۇدايلىق بايقالاتىنىنىڭ سەبەبى وسى. ەكىۇدايلىق دەگەن داعدارىس دەگەن ءسوز. وندا ۇزاق قالۋعا بولمايدى. تەزىرەك ءبىر باعىتتى ۇستانۋىڭ كەرەك. شىعارماشىلىق دەگەن ۇزاق قوردالانۋدى تالاپ ەتەتىن بارىس. قوردالانۋ ءۇشىن نىسانا انىق بولۋ ءتيىس. ءار ءشوپتىڭ باسىن ءبىر شالساڭ، جۇمىسىڭدا ناتيجە بولمايدى.
كەڭەس قوعامى بولادى ەكەن، وندا ەركىندىكتىڭ بولۋى مۇمكىن ەمەس. ءبىراق، سونداي قوعامدا دا جاقسى دۇنيە جازعان اقىندار بولدى. ايتالىق، شىعىس ەۋروپا ەلدەرىنىڭ اقىندارى كەڭەس اقىندارىنان باسقاشا جازدى. ولار باسىندا بوستاندىعى جوق رۋحاني قۇلدىقتاعى ادامنىڭ بولمىسىن اشا ءبىلدى. ءبىزدىڭ پوەزيادا ونداي ەرەكشەلىك باسىمدىق العان جوق. مۇنىڭ سەبەبىن مەن ۇلتتىق كوڭىل-كۇيدىڭ اۋانىنان دەپ بىلەمىن. ءبىزدىڭ قوعامدىق جاعدايىمىز شىعىس ەۋروپا حالىقتارىنىڭ جاعدايىنا ۇقساس بوداندىققا جاقىن تۇرسا دا، ول تۋرالى تانىم-تۇسىنىك باسقاشالاۋ بولدى. بىزدەگى تۇسىنىك سول تۇستاعى ورىس اقىندارىنىڭ كوڭىل-كۇيى، تانىم-تۇسىنىگىنە جاقىن كەلەدى. ورىستار «كەڭەس مادەنيەتىن جاساۋشى، وزىق ۇلتپىز» دەگەن تۇسىنىكپەن ءومىر ءسۇردى. ولاردىڭ ادەبيەتىندە، پوەزياسىندا بارىنە توبەدەن قارايتىن وسى تانىم ۇستەمدىك قۇردى. ءبىزدىڭ پوەزيا سودان شابىت الىپ، سول تۇرعىنى ساقتادى.
– قازاق ادەبەتىنىڭ سىنى سىن كوتەرە مە؟
– ادەبيەت سىنى وتكەندى ساراپتاپ، بۇگىنگە تالداۋ جاساپ، بولاشاققا كوز تاستاپ وتىرۋعا ءتيىس. بۇگىنگى قازاق ادەبيەتىندە ونداي سىن بار دەپ ويلامايمىن. ءبىز وتكەندى ساراپتاۋدىڭ ورنىنا وعان شاڭ جۋىتپاۋعا تىرىسامىز. بۇگىندى سونىڭ اۋانىنا جىققىمىز كەلەدى. ال ەرتەڭ تۋرالى مۇلدە ايتپايمىز. سەبەبى، بۇگىندى بىلمەگەندىكتەن، ەرتەڭ تۋرالى ايتا المايمىز. بۇل توقىراۋدىڭ بەلگىسى. كەڭەس ادەبيەتىنىڭ سىنىنىڭ جالعان، مىلجىڭ تۇسىن ءبىر شەتكە ىسىرىپ تاستاپ، جاقسى جاقتارىن قابىلداۋعا بولار ەدى. ونى باتىس ادەبيەتىنىڭ تۇسىنىكتەرىمەن ۇشتاستىرا بىلسەك، ۇتپاساق، ۇتىلمايمىز. ايتالىق، باتىستىڭ ماركستىك باعىتتاعى ادەبيەت سىنىنىڭ كوزقاراستارىندا ومىرشەڭ تۇستار بار. سونى نەگە كەڭەس ادەبيەت سىنىنىڭ ولقىلىعىنىڭ ورنىن تولىقتىرۋ نەگىزىندە پايدالانباسقا. جالپى، قۋاتتى ادەبي سىن بولۋ ءۇشىن اشىق الاڭ بولۋى ءتيىس. اشىق الاڭدى جاسايتىن ۇلتتىڭ ويانۋى. ويانعان ۇلت زاماننىڭ تالابىن ىرىقسىز ەمەس، ىرىقتىلىقپەن قابىلدايدى، وزگەرىسكە ءوزى بارادى جانە وعان دايىن بولادى. بىزگە سول جەتىسپەيدى.
– قازاق كەڭەس ادەبيەتىنە تولىقتاي باعا بەرىلدى دەپ ويلايسىز با، ءبىز تەك ولاردى ماقتاۋدان اسپاي جۇرگەن سياقتىمىز...
– قازاق كەڭەس ادەبيەتىنە باعانى ادەبيەت تاريحى بەرەدى. ءبىراق، ءبىر ايتا كەتەتىن جاعداي، يدەولوگيالىق قوعامنىڭ تۋىندىسى رەتىندە كەڭەس ادەبيەتى تەوريالىق تۇرعىدان الدەقاشان ورنىنا قويىلعان. كەڭەس قوعامى وعان «سوسياليستىك رەاليزم» دەپ ات قويدى، باسقالار «ساياساتتىڭ شەڭبەرى ىشىندەگى ادەبيەت» دەپ اتادى. بۇنى دا باعا رەتىندە قابىلداۋعا بولادى. جەكەلەگەن شىعارمالار تۋرالى ءالى دە جەتكىزىپ ايتا الماي جاتقان تۇسىمىز بولۋى مۇمكىن، ءبىراق، ولار كوپ دۇنيەنى وزگەرتە المايدى دەپ ويلايمىن. سەبەبى، ۇلكەن اۋانى بەلگىلى عوي.
– ارمانداپ كورەلىكشى، كەڭەس كەزىندە ادەبي ەركىندىك بولسا، قازاق ادەبيەتى نەلەردى قامتىپ، نەنى جازار ەدى؟
– كەڭەس قوعامى بولادى ەكەن، وندا ەركىندىكتىڭ بولۋى مۇمكىن ەمەس. ءبىراق، سونداي قوعامدا دا جاقسى دۇنيە جازعان اقىندار بولدى. ايتالىق، شىعىس ەۋروپا ەلدەرىنىڭ اقىندارى كەڭەس اقىندارىنان باسقاشا جازدى. ولار باسىندا بوستاندىعى جوق رۋحاني قۇلدىقتاعى ادامنىڭ بولمىسىن اشا ءبىلدى. ءبىزدىڭ پوەزيادا ونداي ەرەكشەلىك باسىمدىق العان جوق. مۇنىڭ سەبەبىن مەن ۇلتتىق كوڭىل-كۇيدىڭ اۋانىنان دەپ بىلەمىن. ءبىزدىڭ قوعامدىق جاعدايىمىز شىعىس ەۋروپا حالىقتارىنىڭ جاعدايىنا ۇقساس بوداندىققا جاقىن تۇرسا دا، ول تۋرالى تانىم-تۇسىنىك باسقاشالاۋ بولدى. بىزدەگى تۇسىنىك سول تۇستاعى ورىس اقىندارىنىڭ كوڭىل-كۇيى، تانىم-تۇسىنىگىنە جاقىن كەلەدى. ورىستار «كەڭەس مادەنيەتىن جاساۋشى، وزىق ۇلتپىز» دەگەن تۇسىنىكپەن ءومىر ءسۇردى. ولاردىڭ ادەبيەتىندە، پوەزياسىندا بارىنە توبەدەن قارايتىن وسى تانىم ۇستەمدىك قۇردى. ءبىزدىڭ پوەزيا سودان شابىت الىپ، سول تۇرعىنى ساقتادى. ۇلت رەتىندە قاقپايلانىپ جاتقانىمىزدى، ءتىلىمىزدىڭ، ءدىلىمىزدىڭ قۇلدىراپ بارا جاتقانىن ءبىلىپ، كوڭىلىمىزگە قاياۋ ءتۇسىپ تۇرسا دا، الگى تانىمنان باس تارتىپ، باسقا تۇرعىنى ۇستانا العامىز جوق. ءبىزدىڭ شىعارمامىز مەن بولمىسىمىزدىڭ اراسىندا جىك تۇردى. شىعىس ەۋروپا ەلدەرىنىڭ اقىندارى الگى قوعامدىق كوڭىل-كۇيدى جەكە تۇلعانىڭ بولمىسىنا سىڭىرە وتىرىپ جازدى. ولار بولشەكتەنگەن جوق. سودان دا جازعاندارى شىنايى شىقتى. ونداي اۋەندە ساياساتتىڭ سالقىنى از، ەركىندىك، اسىرەسە قيال ەركىندىگى باسىم بولدى. ەگەر ارمانداساق، وتكەن كۇن قايتا كەلسە، قازاق پوەزياسىندا وسىنداي ولەڭدەر جازىلۋى مۇمكىن.
– ءبىزدىڭ ادەبي ورتا ءۇنسىز وتىرعانىمەن، ءسىزدىڭ ولەڭدەرىڭىزدىڭ جۇڭگو مەن ەۋروپا باسىلىمدارىندا جارىق كورۋى، باعالانۋى قازاق ادەبيەتى ءۇشىن ۇلكەن جەتىستىك. مۇنى قازق ادەبيەتىنىڭ الەمدىك ادەبيەت شىڭىن باعىندىرۋعا جاساعان العاشقى قادامى دەپ ەسەپتەۋىمىزگە بولادى. ولاردىڭ ءسىزدىڭ پوەزياڭىزدى ۇناتۋىنىڭ سەبەبى نەدە؟
– باتىستىقتاردىڭ مەنىڭ پوەزيامدى قابىلداۋىنىڭ بىرنەشە سەبەبى بار دەپ ويلايمىن. بىرىنشىدەن، باتىس ادەبيەتىندە داستۇرلىك ادەبيەت جانە مودەرنيستىك ادەبيەت دەگەن ۇعىم بار. مەنىڭ ولەڭدەرىم مودەرنيستىك ماتىنگە جاتادى. باتىستىقتار ودان بۇگىنگى جانە كەشەگى مەنىڭ (سونداي-اق، مەن جاساپ جاتقان اۋماقتاعى ادامداردىڭ) رۋحاني بەينەمدى، ەستەتيكالىق بولمىسىمدى جاتسىنباي وقي الادى. ەكىنشىدەن، مەنىڭ ولەڭدەرىم مودەرنيزمنەن پوستمودەرنيزمگە ءساتتى وتكەن شىعارمالاردىڭ ساناتىنا جاتادى. ونى وقىعان ادام، اسىرەسە، پوستمودەرنيستىك تالعامنىڭ يلەۋىنە ەرىك بەرگەن بۇگىنگى باتىستىقتار وزدەرى ۇمىت قالدىرعان الدەبىر دۇنيەلەردىڭ جاڭا مۇمكىندىگىن كورگەن سياقتانادى. ۇشىنشىدەن، باتىستىقتار قازاق ادەبيەتىن داستۇرلىك جانە كەڭەستىك ادەبيەت دەپ تۇسىنەدى. ال مەنىڭ ولەڭدەرىم ولار ءۇشىن كۇتپەگەن نارسە. بۇل دا ولاردى ويلاندىرادى. وسىنداي سەبەپتەر بار بولۋى مۇمكىن.
– اڭگىمەڭىزگە راحمەت!
اڭگىمەلەسكەن ىقىلاس شالعىنباي.
