«توي – حالىقتىڭ قازىناسى»، «جيعانىڭ تويعا شاشىلسىن». نە دەگەن تاپتاۋرىن ءسوز. ارينە، توي تويلاعان جاقسى. ءبىراق ونىڭ ءوزى الەۋمەتتىك جاعدايىمىزعا ساي وتسە ۇندەمەس ەدىك.
ال ءقازىر شە؟ قازاقتىڭ تويى شەكتەن شىعىپ كەتتى. استا-توك ىسىراپ، داراقىلىق، قىل اياعى ستريپتيز...
توي قازاقتى نەندەي كۇيگە ءتۇسىردى؟
كورگىڭىز كەلسە، youtube-كە كىرىڭىز. 30-40 جاس شاماسى اراسىنداعى ەر-ازاماتتار اراققا تويىپ، ەلدىڭ الدىندا بۇتىن شەشىپ، دامبالمەن بيلەگەنىن كورەسىز. جوق، راس. ەگەر وسى قارقىنمەن جالعاستىرساق، بۇل دۇنيە داستۇرگە اينالادى. تاعى دا، راس. بۇل نە سوندا؟ بۇل – تويدىڭ ازعىنداعانى. الدە ادامنىڭ با؟...
جۇرتتىڭ دامبالىن شەشۋگە يتەرمەلەپ وتىرعان كىم سوندا؟ بىلەسىز، ءبىز دە بىلەمىز. «تۋپوي» تامادالار (ولاردىڭ بولمىسىن ورىستىڭ وسى ءسوزى ءدال سيپاتتايدى). قازاققا جات (جالپى ادامزاتقا جات دەپ قابىلداساڭىز بولادى) ادەپسىز، انايى ويىندار ويناتىپ، جۇرتتىڭ ابىرويىن ايرانداي توگۋ «تۋپوي» تامادالاردىڭ ۇيرەنشىكتى جۇمىسى.
تامادالار ويىن باستاعاندا اششى سۋعا تويىپ العان ەركەكتەر وزدەرىنىڭ جۇپتارىن (ونىڭ اراسىندا ايەلى، قارىنداسى، كەلىنى دە كەزدەسەدى) ورتاعا سۇيرەپ شىعىپ، تامادانىڭ نۇسقاۋىمەن كورگەنسىزدەۋ ويىندى باستايدى. مۇنداي ويىنداردىڭ سوڭى كەيدە داۋ-جانجال، جاعا-جىرتىسۋعا ۇلاسادى.
تاياۋدا عالامتورعا اراققا سىلقيا تويىپ الىپ، تويدا قيسالاڭداپ بيلەپ جۇرگەن 14-15 جاسار بالانىڭ «ءبيىن» تاماشالادىق. سەنساسيا قۋعان تەلەارنالار ماڭىزدى جاڭالىقتاردى توقتاتا تۇرىپ، وسى تاقىرىپقا ارنايى سيۋجەت جاساپتى. بايقايسىز با، ءقازىر تويدىڭ ەستە قالارلىقتاي بولىپ ءوتۋى ءۇشىن وسىنداي توتەنشە وقيعالاردىڭ ورىن الىپ تۇرۋى ادەتكە اينالعانداي...
شىندىعىندا، مەكتەپ جاسىنداعى بالالاردىڭ ىشىمدىك ءىشىپ، جامان ادەتكە ءۇيىر بولۋىنا – قىزدارىمىزدىڭ جەڭىل جۇرىسكە بوي الدىرىپ، شىلىم شەگۋىنە وسى توي ولشەۋسىز ۇلەس قوسىپ جاتقان سياقتى.
ءقازىر مەكتەپ جاسىنداعى جاسوسپىرىمدەر ءار تويعا جەكە-جەكە كيىم الىپ، جاسانىپ بارۋدى ادەتكە اينالدىرعان. ولاردى كيىندىرىپ، قاتارىنان قالدىرماۋ ءۇشىن اتا-انا قوراسىنداعى قويىن ساتىپ، تويعا كيەتىن كيىم الۋعا ءماجبۇر. بويجەتىپ قالعان قىزدارىمىز تويعا جاڭا كيىم الماسا ولۋگە بار.
توي ءبىزدى ىشتەن ءىرىتىپ جاتىر...
تويحانادان كوز تالدى
انىعىندا، قازىرگى قازاقستاننىڭ جاعدايىندا ورىنسىز توي تويلاپ، ءجونسىز نەسيە الىپ، شالا ءبۇلىنىپ، شالشىققا ءتۇسۋدىڭ قاجەتى جوق. كۇنى-تۇنى توي تويلاعان قاۋىمنىڭ ەڭبەكپەن ءىسى بولمايدى، سەبەبى. بۇل دابىل قاعاتىنداي ماسەلەگە اينالادى، كور دە تۇرىڭىز.
ءقازىر قاي اۋىلعا بارساڭىز الدىڭىزدان ادەمى تويحانا شىعادى. اينالاسىندا تورت-بەس دۇكەنى بار. اۋىلدىڭ جاسىن دا، كارىسىن دە وسى جەردەن تاباسىڭ. قاس قارايعاندا بۇل جەر ءتىپتى قىزادى.
بىلەسىز بە، شاعىن جانە ورتا بيزنەسكە بەرىلەتىن مەملەكەتتىڭ نەسيەلەرى قىزمەت كورسەتۋ سالاسىنا بەرىلمەيدى. مۇنداي نەسيەنى تەك شاعىن ءوندىرىستى قولعا العان كاسىپكەرلەر عانا الادى. ءبىر جاعىنان دۇرىس. بىزدە نە كوپ؟ تويحانا، كافە، دۇكەن... ءبىراق، كوپ بولسا دا قويمايدى. قويدىرۋ ءۇشىن تويحانا سالۋعا نيەتتەنگەن كاسىپكەرلەرگە جەر تەلىمىن بەرۋدى دوعارۋ كەرەك. جۇرتتى قارىزعا باتىراتىن تويحانالاردان ۇلتقا، مەملەكەتكە كەلەتىن پايدا – ءنول!
ال جۇمىس ىستەپ تۇرعان تويحانالارعا سالىناتىن سالىقتىڭ كولەمىن ارتتىرعان ابزال. قاجەت بولسا اكسيزدىك سالىق سالىپ، ولاردىڭ جۇمىسىن باقىلاۋعا العان ءجون.
مەملەكەت اكسيزدىك سالىقتى ءوندىرىلۋى وڭاي، حالىقتىڭ دەنساۋلىعىنا كەرى اسەر ەتەتىن ىشىمدىك پەن تەمەكى كاسىپورىندارىنا سالاتىنى بەلگىلى. تويحانا قوجايىنى بەينەتتەنىپ، اقشا تاۋىپ جاتپاعانىن ءبارىمىز بىلەمىز. داڭعاراداي زالدى جالعا بەرىپ، اۋادان اقشا جاساپ وتىر، ولار.
ءتۇنى بويى تىكەسىنەن تىك تۇرىپ جۇمىس ىستەيتىن داياشى جاستارعا دا ەڭبەگىنە ساي اقى تولەمەيدى. زاڭدى تۇردە ەڭبەك كەلىسىمشارتىنا وتىرماعان سوڭ، وفيسيانت بولىپ جۇرگەندەردىڭ الەۋمەتتىك اۋدارىمدارى «وفيسيالنىي» تۇردە اۋدارىلمايتىنىن بىلەمىز.
جەكە كاسىپكەر رەتىندە تىركەلىپ، جۇمىس ىستەپ جاتقان كافەلەردىڭ اس مازىرىنە قاراساڭىز، ءتۇڭىلىپ كەتەسىز. باعالارى ۋداي. قۇددى، ەتتى برازيليادان، ۇندى امەريكادان اكەپ جاتقانداي...
الماتىداعى كافەلەر مەن تويحانا قوجايىندارى بارلىق ازىق-تۇلىكتى «التىن وردا» بازارىنان تاسيدى، نەگىزىندە.
ءانشى مەن ءارتىس، سەندەر نە دەيسىڭدەر؟
توي ماسەلەسىنە قايتا ورالساق. جالپى، توي تويلاۋدىڭ وسىنشالىقتى سانگە اينالۋىنا ايرىقشا ىقپال ەتكەن انشى-ارتىستەر. سوزدەرىنە قاراساق، تويدان باسقا تابىس كوزى جوق. قىزىق، ءا؟..
ەلىمىزدەگى تەلەارنالاردىڭ پرايم-تايم ۋاقىتى شوۋ-باعدارلاماعا ارنالعان. ولاردىڭ جاقسى شوۋ-باعدارلامالار ۇسىنىپ، جارنامادان اقشا تابۋىنا بولادى عوي. سولاي ەمەس پە؟
ءبىراق زاماناۋي مەنەدجمەنتتىڭ ءيىسى مۇرىندارىنا دا بارمايتىن انشىلەر كۇندىز ۇيىقتاپ، كەشكە بويانىپ، سىلانىپ، تويدا 2-3 ءان سالىپ، وڭاي جولمەن 500-600 دوللاردى قالتالارىنا باسقاندى ءجون سانايدى. وسىلايشا تويدا ونەردىڭ «ءورىسىن كەڭەيتىپ» جۇرگەنىنە ءماز...
انشىلەر كونسەرتتەن اقشا از تۇسەتىنىن، ونىڭ باسىم بولىگى «رەسپۋبليكا سارايىن» جالعا الۋعا كەتەتىنىن ايتىپ مۇڭ شاعادى. «كونسەرتتەن از تابىس تۇسەدى» دەگەن وتىرىك! «تويشىل قاۋىم» تۇرعاندا رەسپۋبليكا سارايىن تولتىرۋ قيىن دەپ مۇڭ شاعۋ دا ورىنسىز.
ءيا، «سارايدى جالعا الۋ قۇنى قىمبات» دەگەن ۋاجدەرىمەن كەلىسۋگە بولادى.
الايدا روزا رىمبايەۆادان وزگەسىنىڭ بۇل ماسەلەنى كوتەرىپ، ءبىر اكىمنىڭ، ءبىر ءمينيستردىڭ الدىنا باردى دەگەندى ەستىگەن دە، كورگەن دە ەمەسپىز.
راس، سارايدى جالعا الۋ قۇنى قىمبات. بۇل ەندى ءانشى-ارتىستىڭ ماسەلەسى عوي. ولار تويدا اكىم-قارالارمەن ءجيى كەزدەسەدى. سول كەزدە «اكىم مىرزا، سارايدىڭ جالداۋ قۇنى تىم قىمبات. ونەرپاز بەن كورەرمەنگە قيىن» دەپ ەكى اۋىز ءسوز ايتسا قايدا قالدى؟
تاياۋدا «قازاقكونسەرت» مەكەمەسى جابىلدى. توي جاعالاپ، ىرگەلى مەكەمەنىڭ جۇمىسىن قوجىراتقان ونەرپازدار جۇمىسسىز قالدى.
بۇعان كىم كىنالى؟ انشىلەردىڭ وزدەرى. ءىستىڭ كوزىن بىلەتىن ادام «قازاقكونسەرتتىڭ» تىزگىنىن قولعا العاندا جۇمىسىن توقتاتپاس ەدى. بالكىم، «قازاقكونسەرتتى» بايان ەسەنتايەۆا باسقارسا، مەكەمە مۇنداي كۇيگە تۇسپەس ەدى. امال نەشىك.
ايتپاقشى...
شوۋ-بيزنەستە بىرنەشە فيلم ءتۇسىرىپ، ميلليون دوللار پايدا تاپقان بايان ەسەنتايەۆادان ارىپتەستەرى نەگە ۇلگى المايدى، شىنىمەن. «تويدان باسقا تابىس كوزى جوق» دەپ جىلاي بەرگەنشە...
ادام بارىنەن جالىعادى. سول سياقتى تويدان دا. سوندا دەيمىز دە، توي تويلاۋ سايابىرلاسا انشىلەردىڭ كۇنى نە بولماق؟
نە بولاتىنىن ءبىز بىلەمىز. مۇنداي جاعدايدا شوۋ-بيزنەستە بايانداي كينو تۇسىرگەن، ايگۇل يمانبايەۆاداي تەاتر قۇرعان، قايراتتاي كونسەرت ۇيىمداستىرىپ، مىڭداعان كورەرمەن جينايتىن شىن تالانتتار عانا قالادى.
نۇرلان جۇماحان
