ءاليحان بوكەيحان
ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ اقپان ايىنىڭ 22، 24، 26 جۇلدىزىندا اقتاۋ تورىندە ورنالاسقان ن.ءجانتورين اتىنداعى مۋزىكالىق دراما تەاترىنىڭ كيەلى ساحناسىندا قالىڭ قازاق اسىعا كۇتكەن «ءاليحاننىڭ اماناتى» اتتى قويىلىمنىڭ تۇساۋكەسەرى ءوتتى.
اتالمىش پەسا ۇلت كوسەمى ءاليحان باستاعان الاش زيالىلارىنىڭ اسقاق رۋحتارىنا جانە الاش وردانىڭ 100 جىلدىعىنا باعىشتالعان. شىعارمادا ءاليحان بوكەيحاننىڭ قازاق ەلiنiڭ حح عاسىردا ءوز الدىنا دارا مەملەكەت بولىپ قالىپتاسۋىن ماقسات ەتە وتىرىپ، قازاق جەرىنىڭ تەرريتورياسىن بەلگىلەي كەلە، سسسر قاراماعىندا شەكاراسى بەكىتىلگەن قازاق اۆتونومياسى بولۋى ءۇشiن بiردەن-بiر تەمiر قازىق قاعۋشى ەكەنi دارىپتەلەدى.
بارلىعىمىزعا ءمالىم، اتى شۋلى پەسانىڭ جازىلۋى تاريحي-درامانىڭ اۆتورى نارتاي ساۋدانبەك ۇلى مەن قاناتىن كەڭ جايا سامعايتىن رەجيسسەر گۇلسينا مەرعالييەۆانىڭ ۇلت ماقتانىشى ءاليحان بوكەيحاننىڭ 150-جىلدىعىنا ارناۋ جاساۋ شەشiمiمەن ومىرگە كەلگەن دۇنيە.
بۇل قويىلىم بارشا ساحنا قويىلىمدارىنىڭ ىشىندەگى دۇنيەلەردىڭ ەرەكشەسى. سپەكتاكل اۆتوردىڭ قالاۋىمەن ىس-ارەكەت دراماتۋرگياسىنان گورى، تولىقتاي ءسوز دراماتۋرگياسىنا قۇرىلعان شىعارما ەكەنىن اڭداپ باسساڭىز بايقايسىز. سوندىقتان دا سپەكتاكل بارىسىندا ساحنادان ىزدەگەن ىس-ارەكەت كورەرمەننىڭ ىشكى جان دۇنيەسىندە بولىپ جاتاتىندىعىن ايتساق قاتەلەسپەسپىز. «ءاليحاننىڭ اماناتى» ءسوز قۇدىرەتىن تۇسىنەر جاننىڭ ايىزىن قاندىرار دۇنيە. اۆتوردىڭ كەيىپكەر اۋزىمەن ايتقىزعان سوزدەرى مەن ويلارىن «تىڭداي» بىلگەن ادامنىڭ ساناسىندا توڭكەرىس ورناتاتىنى دراماتۋرگ پەن رەجيسسەردىڭ العا قويعان ماقساتىنا جەتكەنى.
وقيعادا ۇلت كوسەمى ءاليحاننىڭ قاماۋدا بولعان سوڭعى جىلدارى سۋرەتتەلەدى. كەيىپكەر سانى ساۋساقپەن سانارلىق، ءبىراق قامتىلعان اقپارات سانى شەكسىز. سوندىقتان بولار ءبىر جارىم ساعاتتىق قويىلىم كورەرمەنگە سان الۋان كەيىپكەردى كورۋمەن قوسا، سول قيلى كەزەڭگە ساياحات جاساۋ مۇمكىندىگىن دە بەرەدى. باستى كەيىپكەرلەر ءاليحان بوكەيحان مەن «ەسىمى، تەگى جوق» تەرگەۋشى.
اۆتوردىڭ ءاليحاندى تەرگەپ وتىرعان كىسىگە ەسىم بەرمەۋ سەبەبى دە ايقىن سياقتى – تەرگەۋشىنىڭ بويىنان ءبىز ۇلكەن قىزمەتتە وتىرعان، ءبىراق ىشكى جان دۇنيەسى «كىشكەنتاي ادام بەينەسىنە» پارا-پار كەلەتىن، بۇگىنگى كۇننىڭ كۇيبەڭ تىرلىگىنەن الىستاپ كەتە المايتىن، العا قويىلعان ۇلى ىستەرى تۇرماق ۇلىلىق تۋرالى تۇسىنىگى جوق كەيىپكەردى كورەمىز.
رەجيسسەردىڭ ساحناسىنداعى ءاليحاننىڭ «ۇلىلىعى» - تەرگەلىپ جاتسا دا اسقاق بەينەسىنىڭ قۇلدىراماۋىندا، كەرىسىنشە ۇلىلىعىن اسقاقتاتا تۇسەتىن تۇسى – قارا بوياۋداعى تەرگەۋشىنىڭ اليحانمەن ديالوگى بارىسىندا سان قيلى وزگەرىسكە ۇشىراپ، اقىر سوڭىندا ادامي تۇرعىدان ءوسىپ-ونۋى. وسى ساتتە «كىشكەنتاي ادام بەينەسىن» جەكە دارا، تاۋەلسىز تۇلعاعا اينالدىرعان تۇرمە قاماۋىنداعى ءاليحاننىڭ قۇدىرەتتىلىگىنە باس يمەسكە شارا قالمايدى. ونىمەن قوسا اتالمىش تەرگەۋشى ءاليحان وبرازىنىڭ جان جاقتى اشىلۋىنا، ءدال ءبىز اتاپ ايتقان ۇلىلىعىن تانۋعا كەرەمەت مۇمكىندىك بەرەدى. ال بۇل تۇستا مەڭزەلىپ وتىرعان «ۇلىلىق» جالعان دۇنيەنىڭ ارباۋىنا تۇسپەي، بولاشاق جايلى وي قوزعاۋ، ماڭگىلىككە جول تارتقانشا اسقاق ىستەردى مارەسىنە جەتكىزۋ، جاراتقاننىڭ رازىلىعىن، بولاشاق ۇرپاقتىڭ العىسىن الۋ.
[caption id="attachment_25417" align="aligncenter" width="747"]
سپەكتاكلدەن كورىنىس[/caption]
سپەكتاكل سوڭىندا ءاربىر كورەرمەن ادامي تۇرعىدان «كوزى اشىلا باستاعان» تەرگەۋشىمەن بىرگە وزىنە «مەن نە ىستەپ ءجۇرمىن؟» «ماقساتىم نە؟» «مەن نەندەي ءىس تىندىرىپ ءجۇرمىن؟ بولاشاق ۇرپاققا نە قالدىرماقپىن؟ ءومىر تاريحىندا قانداي ىسپەن اتىم قالماق؟» دەگەن سۇراقتارعا جاۋاپ ىزدەي كەتسە، ءاليحان ول ساۋالدارعا قويىلىم بويى جاۋاپ بەرىپ كەلەدى.
بىلە بىلۋىمىزشە «امانات» ۇعىمى تەك قازاققا ءتان ۇعىم. اتام قازاق وزىنە ارتىلعان اماناتتى ورىنداماي جان تاپسىرمايتىن. ۇلت كوسەمى ءاليحان بوكەيحاننىڭ، الاش ۇلدارىنىڭ اماناتى ساحنادان كورىنىس تاپقانىنا قاراپ، سول اماناتتى بىرگە ارقالاسۋعا اسىعا كەلەتىن كورەرمەنگە قاراپ بابالارىمىزدىڭ شوعى تۇتانعان اماناتىنىڭ لاۋلاپ جانا باستاعانىن اڭعاراسىڭ. اڭعارعان بويدا كەۋدەگە ساۋلە ورنىعا باستاعانىن سەزىنەسىڭ. ايتارى مول، بەرەرى كوپ بۇل تۋىندىعا ات سالىسقان اۆتور مەن رەجيسسەرعا، تەاتر ۇجىمى مەن اسىعا كەلەتىن كورەرمەنگە العىس ايتۋدان شارشاعان ادام جوقتىڭ قاسى. ءوز كەزەگىندە قالىڭ قازاققا «ءاليحاننىڭ اماناتى» ىسپەتتەس وي قوزعايتىن ۇلتتىق دۇنيەلەردىڭ كوپتەپ قويىلۋىنا جول بولسىن دەمەك كەرەك."
ا. قازاقباي،
ن.ءجانتورين اتىنداعى
مۋزاكالىق دراما تەاترىنىڭ
ادەبيەت ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى
