ءلاززات اسانوۆا[/caption]
جەلتوقسان كوتەرىلىسى كەزىندە قىرشىن كەتكەن قازاقتىڭ جاۋقازىن قىزى ءلاززات اسانوۆانىڭ اناسى التىناي اسانوۆا تۇلابويى تۇڭعىشىنىڭ قاسىرەتتى تاعدىرى وزەگىن ورتەيتىنىن جاسىرمايدى. ءيا، كەز كەلگەن انا قۇرساعىن جارىپ شىققان بالاسىن ەش ۋاقىتتا جاماندىققا قيماسى انىق. جەلتوقسان مەرەكەسى قارساڭىندا قازاقتىڭ باتىر قىزىنىڭ اناسىمەن جولىعىپ، از-كەم سۇحباتتاسۋدىڭ ءساتى ءتۇستى. كوكورىم جاسىندا قىرشىن كەتكەن قىزى جايىندا التىناي اسانوۆا ۇلكەن تەبىرەنىسپەن اڭگىمەلەپ بەردى. ءلاززاتتىڭ بالا كەزىنەن ەلگەزەك، اينالاسىندا بولىپ جاتقان وقيعالارعا بەي-جاي قاراي المايتىن ادىلەتسۇيگىش بولعانىن العا تارتتى.
انالىق سەزىم ءبارىن جەڭدى
– التىناي اپاي، جەلتوقسان كوتەرىلىسى ءسىز ءۇشىن ومىردەگى ۇلكەن سىناق بولعانىن بىلەمىز. كەيبىر اتا-انالار بالاسىنىڭ ادىلدىك ءۇشىن كۇرەسكەنىن اشىق ايتا الماي ىشتەي ەگىلدى. ال ءسىز بولساڭىز ءبىر ساتكە بولسا دا قىزىڭىزدان باس تارتپاي، ءلاززاتتىڭ ادىلدىك جولىندا قۇربان بولعانىن سوت الدىندا دالەلدەپ شىقتىڭىز؟ مۇنشالىقتى كۇش قايرات، مۇقالماس ەرىك-جىگەر قايدان پايدا بولدى؟
– قازاق "باسقا تۇسسە باسپاقشىل" دەپ بەكەر ايتپاعان عوي. باسقا سالعان سوڭ بارىنە كوندىگۋگە تۋرا كەلدى. مەن مورت سىنسام، ءلاززاتىمنىڭ سوڭىنان ەرگەن ىنى-سىڭلىلەرىنىڭ جايى نە بولار ەدى؟ ون ەكىدە ءبىر گ ۇلى اشىلماعان كوكورىم جاستى كەڭەستىك جۇيەنىڭ سونشا قارالاۋى ورىنسىز ەكەنىن ءتۇسىندىم.
و باستا ءلاززاتىمنىڭ سۇيەگىن اۋىلعا الىپ كەلگەندە ءۇش ءارىپتىڭ ادامدارى «بۇل قىز وكىمەتكە قارسى شىققان، وتباسىندا تەرىس تاربيە العان» دەپ جەل ءسوز تاراتىپ، ەلدىڭ زارەسىن العان-دى.
تالاي ناۋبەتتى باستان وتكەرگەن ءبىزدىڭ حالىق مۇنداي سۇرقيا ساياساتتىڭ سوڭى قايدا اپارىپ سوعاتىنىن جاقسى بىلەدى عوي. سوندىقتان ءبىر كۇندە جۇرت بىزدەن تەرىس اينالۋعا ءماجبۇر بولدى. ارينە، بۇل ءۇشىن اۋىلداستارىمدى كىنالامايمىن. ادەتتە اۋىل ايماقتا ءولىم-جىتىم بولعاندا مارقۇمنىڭ جەتىسى مەن قىرقى كەزىندە قاراقۇرىم حالىق جينالىپ، قايعىعا دۋشار بولعان ۇيگە بارىنشا قولداۋ كورسەتەتىن-دى.
ال ءلاززاتتىڭ جەتىسى مەن قىرقىندا جايعان داستارحان سول كۇيىندە بوس تۇردى. اۋىلداستارىمىز كەلىپ، قايعىمىزدى بولىسۋگە قورىقتى.
ءبىراق ولاردىڭ ىشتەي تىلەكشى بولعانىنا سەنىمدىمىن. ءۇش ءارىپتىڭ ادامدارى مەنى كۇندە اۋدانعا شاقىرىپ الىپ، ءومىرى ويىما كەلمەگەن سۇراقتاردى قويىپ، جۇيكەمدى ءجۇن قىلعانى ءالى ەسىمدە. قىزىما جابىلعان ورىنسىز جالا ەس جيعىزدى دەسەم بولادى.
– انالىق سەزىمىڭىز بار قيىندىققا توتەپ بەرگەن ەكەن عوي؟
– ءيا، سولاي دەسە دا بولادى. الدىمنان شىققان بارلىق قيىندىقتى جەڭۋىمە انالىق قاسيەتىم اسەر ەتتى دەپ ويلايمىن.
بۇگىندە ءوزىمدى ماڭگىلىك ارمان مەن وكىنىشتى كەۋدەسىنە قۇيىپ العان، قاسىرەتتى كۇن قانشاما جىل ارتتا قالسا دا قايعى-مۇڭى ءبىر ساتكە ورتايمايتىن انامىن دەپ ەسەپتەيمىن.
قايتا جىلدار جىلجىپ، ءلاززاتىم مەنەن الىستاعان سايىن قايعىم ەسەلەنىپ، ساعىنىشىم ارتىپ، ارمانىم مۇڭعا اينالىپ بارا جاتقانىن سەزەمىن. كۇندە قارا ءتۇن قۇشاعىندا جاتىپ، قالجىراعانشا كوز جاسىمدى توگەمىن. مەن پەرىشتەدەي كوزىمنىڭ قاراشىعىمدى، تاس ەمشەگىمدى جىبىتكەن تۇلا بويى تۇڭعىشىمدى كۇندە ىزدەيمىن.
ءلاززاتىمنىڭ ومىرگە قۇشتارلىعى، نامىسقويلىعى، نازىكتىگى ءبارى-بارى كوز الدىمدا. سوندىقتان بەيكۇنا ءسابيىمنىڭ ورىنسىز جالاعا ۇشىراعانى مەنىڭ جان دۇنيەمدى ءدۇر سىلكىندىردى. سوندىقتان ودان ءبىر ساتكە دە باس تارتپاي، وعان قارا كۇيە جاعۋشىلارمەن جىلدار بويى ايقاسىپ، زاڭ الدىندا دا، قۇداي الدىندا دا قىزىمنىڭ ينەنىڭ جاساۋىنداي كۇنالى ەمەس ەكەنىن اقتاپ شىقتىم!
ءلاززات مەنىڭ سىرلاسىم ەدى
– ءلاززات ءبارىمىزدىڭ كوكەيىمىزدە بەيكۇنا پەرىشتەدەي جاتتالىپ قالعانى اقيقات. قاھارمان قىزدىڭ بالالىق شاعى جايىندا كوپشىلىك بىلە بەرمەيدى عوي. ءلاززاتتىڭ قانداي بالا بولعانىن ايتا وتىرساڭىز؟
– ءلاززات 1970 جىلى 27 شىلدەدە دۇنيەگە كەلگەن بولاتىن. ول كەزدە ءبىز الماتى وبلىسى پانفيلوۆ اۋدانىنا قاراستى ايدارلى دەگەن شاعىن اۋىلدا تۇراتىنبىز.
قىزىمنىڭ كىشكەنتايىنان ءتىلى دە، قىلىعى دا ءتاتتى بولدى. قولىمىز بوس كەزدە ونىڭ بىلدىرلاعانىن قىزىق كورىپ ءجيى سويلەتە بەرەتىنبىز. ءالى ەسىمدە شاماسى جەتپەسە دە ۇيدەگى دومبىرانى سۇيرەپ ءجۇرۋشى ەدى. قايسارلىعى مەن نامىسقويلىعى بالا كەزىنەن بايقالاتىن. ويى العىر، زەرەك بولدى.
التى جاسقا تولماي جاتىپ، مەكتەپكە باراتىن كورشى قىزداردىڭ تاقپاقتارىن جاتتاپ الىپ، ۇيدە ايتاتىن. ءسىڭلىسى ءلايلاعا دا جاتتاپ العان تاقپاقتارىن ۇيرەتۋدەن جالىقپايتىن-دى. كەيىننەن مەكتەپكە بارعاندا وقۋدا وزات اتانىپ، العىرلىعىمەن كوزگە ءتۇستى. مەكتەپكە بارعان جىلى دومبىرا ۇيىرمەسىنە قاتىسا باستادى. ءان ايتىپ، دومبىرا تارتقاندى جانى سۇيەيتىن.
مەكتەپ قابىرعاسىندا ءجۇرىپ پيانينو تارتۋعا دا ماشىقتانعانى ەسىمدە.
ەكەۋمىز ءجيى سىرلاسۋشى ەدىك. ول ماعان كىشكەنتايىنان قولعانات بولدى. 8ء-شى سىنىپتى ءتامامداعان سوڭ «اپا، قارسى بولماساڭىز، مەنىڭ وقۋعا تۇسكىم كەلەدى» دەدى. سودان كامەلەتتىك جاسقا تولماستان الماتىداعى پ.چايكوۆسكيي اتىنداعى مۋزىكالىق ۋچيليششەگە كەلىپ قۇجات تاپسىردىق. سىناقتا ورىس تىلىنەن ديكتانتتى 5-كە جازسا، شەبەرلىك سىناعىندا «ەركە سىلقىمدى» 4-كە ورىنداپ وقۋعا ءتۇستى. قىزىمىز وقۋعا تۇسكەننەن كەيىن قۋانىشىمىزدا شەك بولعان جوق. ۋچيليششەدە دە العىرلىعىنان تانباي، جاقسى وقىدى. ونەر ورداسىندا ءجۇرىپ دومبىرادان باسقا قوبىز سىندى ءبىرقاتار ساز اسپاپتارىن ەركىن مەڭگەرىپ الدى. قوعامدىق جۇمىستارعا بەلسەنە ارالاسىپ، ءوز كۋرسىندا سەكتور مەڭگەرۋشىسى بولدى.
وتباسىندا تاربيە كورمەگەن جاس وسىنداي جەتىستىككە جەتەر مە ەدى! وسىدان-اق، ءلاززات وتباسىندا دۇرىس تاربيە الماعان دەگەن ءسوزدىڭ جالا ەكەنىن بايقاۋعا بولادى.
ءلاززات وقۋعا تۇسكەننەن كەيىن «ارمانداعان وقۋىنا ءتۇستى، ءبارى جاقسى بولار» دەپ اللاعا اماناتتاپ اۋىلعا قايتقانىما ءالى كۇنگە دەيىن وكىنەمىن.
كىناسىز قۇرباندار
– سۋىق حاباردى ەستىگەندە قاتتى قينالعان شىعارسىز؟
– الماتىدا جاستاردىڭ كوتەرىلىپ جاتقانىن ۇزىنقۇلاقتان ەستىدىك قوي. جۇرەگىم ءبىر جاماناتتى سەزىپ، اتشا تۋلاعانىن بىلەمىن. ءبىراق جامان ويعا بوي الدىرعام جوق.
قازالى حابار بىزگە 1986 جىلدىڭ 24 جەلتوقسانىندا جەتتى. ءتۇس كەزى بولاتىن. ءبىر توپ ادام ۇيگە ساۋ ەتىپ كىرىپ كەلدى. ەسىكتىڭ الدى قىزىلجاعالىلارعا تولىپ كەتتى.
قولدارىندا ەكى قاعاز بار بىرىندە «قىزدارىڭىز ناشار»، ەكىنشىسىندە «قىزدارىڭىز قايتىس بولدى» دەپ جازىلعان. مەن ەسىمنەن تانىپ قالا جازدادىم.
«بارامىن» دەسەم، «جوق بارمايسىز، ءوزىمىز ارۋلاپ الىپ كەلەمىز» دەپ ءبىر اڭىراتسا، ەكىنشىدەن ۇيدەن قارىس قادام شىعارماي ودان سايىن زارلاتتى.
كەشكى ساعات 8 شاماسىندا قىزىمنىڭ سۇيەگىن الىپ كەلدى. مەنى قاقپايلاپ تابىتقا جولاتقىسى كەلمەدى.
ءبىراق ولاردىڭ دەگەنىنە كونبەي تابىتتى اشىپ كوردىم.
بايقاعانىم، ءلاززاتىمنىڭ تۇلا بويى ساپ-ساۋ، تەك شۇيدەسى عانا ويىلعان. سۇيەگىن اشىپ، شاريعات جولىمەن جۋىندىردىم. ءوزى قانداي سۇيكىمدى بولسا، سول ادەمى قالپىندا جاتتى...
بالامنىڭ ءولىمى ماعان ۇلكەن قاسىرەت بولدى. بۇدان كەيىن مەن ءوزىمدى «حالىق جاۋىنىڭ» اناسىنداي سەزىندىم. ءجۇرىس-تۇرىسىمنىڭ ءبارى اڭدۋلى بولدى. قايتا-قايتا شاقىرىپ، سۇراقتىڭ استىنا الدى. بۇل جاعداي 1991 جىلعا دەيىن سوزىلدى. جەلتوقسان كوتەرىلىسىنىڭ 5 جىلدىعىنا وراي جامبىل وبلىسىندا ۇيىمداستىرىلعان ءىس-شاراعا مەن دە شاقىرتۋ الدىم. وسى جولى نۇرسۇلتان نازاربايەۆپەن كەزدەسۋدىڭ ءساتى ءتۇستى. جەلتوقسان قۇرباندارىنىڭ كىناسىز ەكەنىن ەلباسىنىڭ ءوز اۋزىنان ەستىگەندە كوڭىلىم جاي تاپتى. وسىدان كەيىن عانا كوزىمىز اشىلىپ، وشكەنىم جانعانداي بولدى.
– ءلاززات اپكەمىزگە بەرىلگەن ءۇيدى ساتىپ، ەستەلىك كىتابىن شىعارىپسىز. ءۇيدى ساتپاي-اق كىتاپتى شىعارۋعا بولماس پە ەدى؟
– مەن ءۇشىن ءلاززاتىمنىڭ اتى وشپەي، جاستاردىڭ ساناسىندا جۇلدىزداي جارقىراعانىن قالايمىن. ويتكەنى جەلتوقسان قۇرباندارى تاۋەلسىزدىككە ۇمتىلعان العاشقى قارلىعاشتار عوي. سوندىقتان وسىعان دەيىن باستان وتكەرگەن قايعى-قاسىرەتىم، قىرشىن كەتكەن قۇلىنىمنىڭ تاعدىرلى ءومىرى ءىزسىز قالماسىن دەپ وسىنداي قادامعا باردىم.
«اقجازىقتىڭ اقماڭداي ارۋى» دەپ اتالاتىن كىتاپقا وسىعان دەيىن جيناقتاعان ەستەلىكتەر مەن ماقالالاردى توپتاستىردىم.
ارينە، بۇل كىتاپتى دەمەۋشى تاۋىپ شىعارۋعا بولار ەدى. ءبىراق جاسىم ەگدە تارتقاندا قاي كاسىپكەرگە بارىپ، مۇڭ شاعىمىن. سوندىقتان ءوز كۇشىممەن قۇلىنىما ەسكەرتكىش قالدىرعاندى ءجون سانادىم.
Cۇحباتتاسقان، نۇرلان جۇماحان
ماقالانى كوشىرىپ باساردا رەداكسيا رۇقساتىن سۇراۋ قاجەت. ماقالا "قالا مەن دالا" گازەتىنىڭ ەكسكليۋزيۆتى دۇنيەسى بولىپ سانالادى.
باس تاقىرىپتىڭ سۋرەتى ازاتتىق سايتىنان الىندى
