قازىرگى تاڭدا بالالار ۋىقاتىن كوڭىلدى وتكىزۋ ءۇشىن ۇلكەن ساۋدا ورىندارىنا بارعاندا ءجون سانايدى. ءيا، بۇل الەمدەگى تەندەنسيا. جالعىس قازاقستاندا ەمەس. ءقازىر ساۋدا ورىندارىندا بالالاردى ماگنيتتەي تارتىپ تۇراتىن كينوتەاتر، فاست-فۋد، ويىن الاڭدارى، كىتاپحانا، ءتۇرلى دۇكەندەر بار. سوندىقتان بالا بىتكەن ساباقتان قولى بولساعاندا «مەگاعا» بارعىسى كەلىپ تۇراتىنىن تۇسىنۋگە بولادى. ءىرى قالالاردا بالالار بارۋى ءتيىس قۋىرشاق تەاتىرى جۇمىس ىستەيدى. وسىعان دەيىن ەلىمىزدە قۋىرشاق تەاترلارى مادەني مۇرانىڭ ماڭىزدى بولىگى رەتىندە سانىلىپ كەلدى. قۋىرشاق تەاترلارى بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر ءجيى باراتىن مادەنيەت وشاعى رەتىندە ءوزىنىڭ ماڭىزىن ءالى دە جويعان جوق. قايتا سوڭعى ۋاقىتتارى قۋىرشاق تەاترىنا باراتىن كورەرمەندەردىڭ قاتارى ارتا تۇسكەن. بۇعان الماتى قالاسىنداعى مەملەكەتتىك قۋىرشاق تەاترىنىڭ ديرەكتورى المات ابدراحمانوۆپەن تىلدەسكەنىمىزدە كوز جەتكىزدىك.
ءيا، تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارى قۋىرشاق تەاترلارى اۋىر كەزەڭدى باستان وتكىرگەنىن ءبارىمىز بىلەمىز. ال ءقازىر جاعداي ايتارلىقتاي تۇزەلگەن. سوڭعى جىلدارى ەلدەگى قۋىرشاق تەاترلارىنىڭ جاعدايى جاقسار تۇسۋىنە مەملەكەتتىك قولداۋى ايرىقشا ىقپال ەتكەنىن ايتۋعا ءتيىسپىز.
بۇگىندە ەلىمىزدە قۋىرشاق تەاترلارى استانا، الماتى جانە شىمكەنت قالالارىندا توقتاۋسىز جۇمىس ىستەپ كەلەدى. ءاربىر تەاتردىڭ وزىنە ءتان رەپەرتۋارى بار. قۋىرشاق تەاترلارىندا ۇلتتىق جانە شەتەلدىك ەرتەگىلەر، فولكلورلىق ەلەمەنتتەر مەن زاماناۋي اۆتورلاردىڭ شىعارمالارىنان ءتۇرلى رەپەرتۋارىنا جاساقتاپ كەلەدى.
قازىرىگ تاڭدا تەاترلار ءداستۇرلى جانە زاماناۋي قويىلىمداردى قاتار قويىپ، بالالاردىڭ قىزىعۋشىلىعىن وياتۋعا بارىن سالىپ كەلەدى. اۆتورلار مەن رەجيسسەرلەر ۇلتتىق ناقىشتى ساقتاي وتىرىپ، الەمدىك شىعارمالاردى دا ساحنالاپ جۇرگەنىن ايتا كەتۋىمىز كەرەك. مۇنىڭ ءوزى كورەرمەندەردىڭ ارتۇرلىلىگىن قامتاماسىز ەتەتىنى ءسوزسىز.
الماتىداعى مەملەكەتتىك قۋىرشاق تەاترى ەلىمىزدە بالالارعا ارنالىپ بوي كوتەرگەن العاشقى ونەر ورداسى. سوندىقتان تەاتردىڭ باي تاريحى بار. وعان ءقازىر شامامەن 90 جىلدان اسىپ كەتتى. تەاتر جۇمىسىن باستاعان كۇننەن باستاپ، تالانتتى ارتىستەردى تارتىپ، كوپتەگەن گاسترولدەر ۇيىمداستىرىپ، قۋىرشاق تەاتىرى ونەرىن دامىتۋعا بارىنشا ۇلەس قوسىپ كەلەدى.
تەاتر رەپەرتۋارى ءىر الۋان، ءتىپتى ءتۇرلى جاستاعى كورەرمەندەرگە ارنالعان كلاسسيكالىق جانە زاماناۋي قويىلىمداردى قامتعان دەسەك بولادى. وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن الماتى قالاسى اكىمدىگىنىڭ قولداۋىمەن ونەر ورداسىنا كۇردەلى جوندەۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلگەن بولاتىن. جوندەۋ جۇمىسىنان كەيىن تەاتر عيماراتى زاماناۋي كەلبەتكە ەنىپ، جۇمىسىن جانداندىرا ءتۇستى.
قۋىرشاق تەاتارىنىڭ قىزمەتكەرلەرى وزدەرىندە ادامدار مەن جانۋارلاردىڭ بەينەسىندەگى كوپتەگەن قۋىرشاقتار بار ەكەنىن العا تارتتى. ەڭ ەسكى قۋىرشاق – جالماۋىز كەمپىردىڭ بەينەسى ەكەن. ول 1940 جىلى تىگىلىپ، وسى اتتاس سپەكتاكلدە نەگىزگى كەيىپكەر بولعان. ماماندار ءار سپەكتاكل ءۇشىن جاڭا دەكوراسيالار مەن قۋىرشاقتار دايىندالالاتىنىن العا تارتتى. ال ەڭ جاڭا قۋىرشاقتار – عاشىق ەكى جۇپ. بۇل – ءشامشى قالداياقوۆتىڭ اندەرىنەن شابىت العان «ءومىر – وزەن» سپەكتاكلىنىڭ كەيىپكەرلەرى. مۇنداي قۋىرشاقتار پلانشەتتىك دەپ اتالادى، ياعني، مۇنداي قۋىرشاقتار ساحنادا جۇرە الادى.
قازىرگى تاڭدا قۋىرىشاق تەاترىنىڭ قورجىنىندا 22 قويىلىم بار. ونىڭ كوبىسى حالىق ەرتەگىلەرى، اڭىزدار، شىعىس پەن باتىس كلاسسيكالىق شىعارمالارىنان قويىلعان. ولار – «قانباق شال»، «اتامەكەن»، «كەرۋەن-دالا»، «تارقامايدى تويىمىز»، «چەمپيون قوجا»، «ەرتەگىلەر الەمىندە قوناقتا: شالقان، ماشا جانە ايۋ، ۇيشىك»، «كىشكەنتاي باقانىڭ شىتىرمان وقيعاسى»، «مەيرام جالعاسادى»، «ءالادديننىڭ ۇلكەن شامى»، «ءۇش توراي»، «الي بابا جانە قىرىق قاراقشى»، «التىن بالاپان»، «ارىستاننىڭ قورقىنىشىن قالاي ەمدەيمىز» سىندى بالالاردىڭ كوڭىلىنەن شىققان قويىلىمدار.
قۋىرشاق تەاترىنىڭ ديرەكتورى المات ابدراحمانوۆتىڭ ايتۋىنشا، قۋىرشاق تەاترى تەك بالالارعا ارنالعان دەگەن پايىمىن ورتاعا سالدى. قايتا، تەاتر ءقازىر ەكىنشى جاڭعىرۋدى باستان كەشۋدە. مۇنى كورەرمەندەر سانىنىڭ ارتۋى مەن تەاتردىڭ رەپەرتۋارى دا دالەلدەيدى.
– ءبىزدىڭ تەاتردا ۇلكەندەرگە ارنالعان رەپەرتۋار بار. ءبىز الەمدىك كلاسسيكانى دا ساحنالاپ جۇرگەن جايىمىز بار. ايتالىق شەكسپير، ماكبەت، رومەو مەن دجۋلەتتانى دا قويىپ ءجۇرمىز. سونداي-اق، اباي قۇنانبايۇلىنا ارنالعان ءىرى قويىلىمدارمىز دا بار. قازىرگى تاڭدا تەاترعا بارۋ ترەندكە اينالعانى ءبىزدى قۋانتادى. 5-10 جىل بۇرىن زالدا تەك 15-20 ادام وتىرۋشى ەدى. ءقازىر ءبىزدىڭ ءاربىر قويىلىمىمىز انشلاگپەن وتەدى. ماسەلەن، وتكەن جىلى 80 مىڭنان استام كورەرمەن كەلگەن. ال بەس جىل بۇرىن جىلىنا بار بولعانى 20-30 ادام كەلۋشى ەدى. ءقازىر جاعدايمىز جاقسى. تابىسىمىز ارتىپ، ارتىستەرىمىزدىڭ كوڭىل-كۇيى جوعارى دەڭگەيدە. ءبىز ۇنەمى كورەرمەندەرگە قانداي قويىلىمدار ۇنايتىنىن قاداعالاپ، ولاردىڭ وي-پىكىرىن باسىشىلققا الىپ وتىرامىز، – دەپ تەاتر باسشىسى كوكەيدە جۇرگەن ويىن ءبولىستى.
تەاتر باسشىسىمەن تىلدەسكەنىمىزدە زامانۋي تەحنيكالىق قۇرال-جابدىقتار قويىلىمداردىڭ كوركەمدىك دەڭگەي كوتەرىپ، كورەرمەندەردىڭ قىزىعۋشىلىعىن وياتقانىن بىلدىك. بۇگىندە قۋىرشاق تەاترلارى مۋلتيمەديالىق تەحنولوگيالار قولدانىلىپ، ينتەراكتيۆتى سپەكتاكلدەر دە ۇسىنۋدا.
تەتار بولعاننان كەيىن وزنە ءتان ماسەلەسى بولاتىنى بەلگىلى. بۇگىندە ەلىمىزدەگى قۋىرشاق تەاترلارىندا كاسىبي مامانداردىڭ جەتىسپەۋشىلىگى تۋىنداي باستاعان. قۋىرشاق ويناتاتىن اكتەرلەردى دايىنداۋ، رەجيسسەرلەر مەن سۋرەتشىلەردى تارتۋ ماسەلەسى وزەكتى بولىپ تۇر. ويتكەنى، جاستاردىڭ بۇل سالانى كوپ تاڭدامايتىنى جاسىرىن ەمەس. سوندىقتان مادەنيەت جانە ونەر سالاسىنداعى ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرى قۋىرشاق تەاتر ونەرىنە ماماندانعان كادرلار دايارلاۋعا كۇشسالۋى كەرەك. وسىلايشا جاس تالانتتاردى تارتا باستاعان ءجون.
بۇگىندە الماتى قالاسىنداعى قۋىرشاق تەاترى شەتەلدىڭ تەاترلارمەن ارىپتەستىك قارىم-قاتىناس ورناتىپ، تاجىريبە الماسۋ ىسىنە دە بارىنشا كوڭىل ءبولىپ كەلەدى. مۇنداي مادەني ىنتىماقتاستىقتار ەلىمىزدەگى قۋىرشاق تەاترلارىنىڭ جاڭا دەڭگەيگە كوتەرۋگە مۇمكىندىك بەرەتىنى ءسوزسىز. وسى رەتتە تەاتارلاردىڭ حالىقارالىق فەستيۆالدەرگە قاتىسىپ، ەلىمىزدىڭ ونەرىن وزگە ەلدەرگە تانىتۋ دى ماڭىزدى. بۇل باعىتتا دا جۇمىستار ءجۇرىپ جاتىر. الداعى قازان ايىندا ەلىمىزدە ونشاقتى ەلدىڭ قۋىرشاق تەاترلارى كەلىپ، ءوز ونەرلەرىن كورسەتپەكشى. قۋىرشاق تەاتارىنىڭ ديرەكتورى وسى ءىس-شاراعا بارىنشا دايىندالىپ جاتقانىن العا تارتتى.
الماتىداعى مەملەكەتتىك قۋىرشاق تەاترىندا 41 جىل بويى قىزمەت ەتكەن ەركەش ءجۇنىسوۆا وسى ۋاقىت ىشىندە كىشكەنتاي قىزداردان باستاپ، جالماۋىز كەمپىرگە دەيىنگى كوپتەگەن رولدەردى سومداعان ناعىز مادەنيەت مايتالمانى. ءوز جۇمىسىن شىن جۇرەكتەن بەرىلگەن اكتريسا شىعارماشىلىعى ارقىلى ەرەسەكتەر مەن بالالارعا قۋانىش سىيلايتىنىنا سەنەتىنىن العا تارتتى.
– قۋىرشاق تەاترى ءار كەزەڭدە دە ەلىمىزدە تانىمال بولدى. ويتكەنى، قۋىرشاق تەاترى كىشكەنتاي كورەرمەندى تاربيەلەۋدىڭ ءبىر جولى دەپ بىلەمىن. ەگەر ءۇي ىرگەتاستان باستالاتىن بولسا، وندا ۇلكەن تەاترلاردىڭ بولاشاق كورەرمەندەرى قۋىرشاق تەاترىنان ءوسىپ شىعاتىنا سەنىمدىمىن. بولاشاق تەاتر سۇيەر قاۋىم، ونەرتانۋشىلار، تەاترعا عاشىق جاندار ءدال وسى جەردە ونەرگە دەگەن العاشقى ماحابباتىن سەزىنەدى، – دەيدى اكتريسا.
ءيا، ەلىمىزدە ونەردىڭ ماڭىزىن تۇسىنەتىن العاشقى كورەرمەندەر وسى قۋىرشاق تەاتارىنان باستالاتىنى انىق. ەلىمىزدەگى قۋىرشاق تەاترلارى مادەنيەتتى دامىتىپ، بالالارعا تاربيە بەرۋدە ماڭىزدى ءرول اتقاراتىنى ءسوزسىز. ولار ۇلتتىق قۇندىلىقتار مەن داستۇرلەردى ساقتاۋعا جانە وزدەرىنەن كەيىنگى ۇرپاققا جەتكىزۋگە ۇلكەن ۇلەس قوسادى. سوندىقتان قۋىرشاق تەاتىرلارىن ۇلكەن ونەردى سەزىنۋدەگى العاشقى باسپالداق دەسەك ارتىق ايتقاندىق بولاماس ەدى.
