نۇر-سۇلتان قالاسىنداعى حالىقتى جۇمىسپەن قامتۋ ورتالىعى قىزمەتكەرلەرى ەلوردا تۇرعىندارىن جۇمىسپەن قامتۋدا كوپتەگەن ءىس-شارالار مەن جوبالاردى جۇزەگە اسىرىپ كەلەدى. قازىرگى تاڭدا ورتالىق جۇمىسسىز جۇرگەن جانداردىڭ ءىسىن باستاۋىنا، تابىس دەڭگەيىنىڭ كەدەيشىلىكتىڭ شەكتى مولشەرىنەن شىعۋىنا بارىنشا قولداۋ كورسەتىپ كەلە جاتقانىن بىلەمىز. وسى رەتتە نۇر-سۇلتان قالاسى حالىقتى جۇمىسپەن قامتۋ ورتالىعى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى الما نۇرماعامبەتوۆامەن سۇحباتتاسىپ، ورتالىق تاعايىندايتىن اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەكتەردىڭ حالىققا تيگىزەتىن پايداسى، مەملەكەتتىڭ بۇل كومەگىنە كىمدەردىڭ قول جەتكىزە الاتىنىن جانە ونى راسىمدەۋدىڭ جولدارىنا قاتىستى كوپشىلىكتىڭ كوكەيىندە جۇرگەن سۇراقتاردى قويىپ، تۇشىمدى جاۋاپ العان ەدىك.

 

– الما اشاربەك قىزى، ءوزىڭىز جۇمىس ىستەيتىن نۇر-سۇلتان قالاسى بويىنشا حالىقتى جۇمىسپەن قامتۋ ورتالىعى جۇمىسسىز جۇرگەن جاندارعا اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەك تاعايىندايتىنىن بىلەمىز. سىزدەردەن باسقا ق ر ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگى دە تۇرمىس جاعدايى تومەن ازاماتتارعا اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەك بەرەتىنىنەن حاباردارمىز. ولاردان سىزدەر تاعايىندايتىن اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەكتىڭ ايىرماشىلىعى قانداي؟ اڭگىمەمىزدى وسىدان باستاساق.

– سۇراعىڭىز ورىندى. كوپتەگەن ازاماتتار وسى ەكى اتاۋلى كومەكتى شاتاستىرىپ جاتاتىنى راس. ءبىزدىڭ حالىقتى جۇمىسپەن قامتۋ ورتالىقتارى تاعايىندايتىن اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەكتىڭ ماقساتى جۇمىسسىز جۇرگەن ازاماتتاردىڭ جۇمىسقا تۇرىپ كەتكەنشە، ولاردىڭ تۇرمىس جاعدايىن قولداۋعا باعىتتالعان. بىزدەر جۇمىسسىز جۇرگەن ازاماتتاردىڭ كاسىپ اشۋىنا، جاڭا ماماندىقتى يگەرىپ، جۇمىسقا تۇرىپ كەتۋىن كوزدەيمىز.

جالپى، حالىقتى جۇمىسپەن قامتۋ ورتالىعى ۇسىناتىن الەۋمەتتىك كومەكتەر شارتتى جانە شارتسىز دەپ ەكىگە بولىنەدى. شارتتى الەۋمەتتىك كومەككە جۇمىسقا جارامدى، 16 جاسقا تولعان جاستار مەن ءىىى توپ مۇگەدەكتىگى بار ازاماتتار يە بولا الادى.

قازىرگى تاڭدا ءۇي شارۋاسىندا وتىرعان ايەل ازاماتتارى ءبىزدىڭ ورتالىققا كەلىپ، قانداي دا ءبىر كاسىپ باستاۋ ءۇشىن مەملەكەت تاعايىنداعان قايتارىمسىز گرانتىنا قول جەتكىزۋگە ۇمتىلادى. نۇر-سۇلتان قالاسىنداعى ايەل ازاماتتار اراسىندا وسى گرانت وتە تانىمال. مەملەكەتتىڭ قايتارىمسىز گرانتىنا يە بولىپ، شاعىن كاسىپتەرىن اشىپ، تىرشىلىگىن دوڭگەلەتىپ وتىرعان قىز-كەلىنشەكتەر دە جەتكىلىكتى. ءوز باسىم مەملەكەتتىڭ ءۇي شارۋاسىنداعى ايەل ازاماتتارعا ۇسىنعان جوباسى نازىك جاندىلاردىڭ كاسىپكەرلىك قىرىن اشا ءتۇستى دەپ ايتۋعا بولادى.

گرانتتىڭ مولشەرى 583 مىڭ تەڭگەنى قۇرايدى. گرانتقا يە بولعان ايەل ازاماتتار مەملەكەتتىڭ قولداۋ قاراجاتىنا يە بولعان سوڭ 6 ايدان كەيىن قۇجاتتا كورسەتىلگەندەي، كاسىبىن دامىتۋ ءۇشىن قانداي قۇرال-جابدىقتار ساتىپ العانىنىڭ ەسەبىن ورتالىققا تابىستاۋى كەرەك. ەگەر ولار مەملەكەتتىڭ كاسىپ اشۋ ءۇشىن بولگەن قارجىسىن باسقا ماقساتقا جۇمساپ، ەسەبىن دۇرىس تاپسىرماسا، حالىقتى جۇمىسپەن قامتۋ ورتالىقتارى بولىنگەن قاراجاتتى سوتتىڭ كومەگىمەن ءوندىرىپ الۋعا ءماجبۇر بولادى.

جالپى، كاسىبىن باستاۋعا نيەتتەنگەن ازاماتتار بىزگە ءوتىنىش تاپسىرعان ءساتتى، بىزدەر مەملەكەتتىك قايتارىمسىز گرانتتىڭ قانداي ماقساتقا جۇمسالۋى كەرەك ەكەنىن باستان-اياق تۇسىندىرەمىز. سوندىقتان مەملەكەت قارجىسىن ماقساتسىز جۇمساعان ايەل ازاماتتار بولعان ەمەس.

كەيبىر ازاماتتار قانداي دا ءبىر ماماندىقتى يگەرمەگەندىكتەن، جۇمىسقا تۇرا الماي قينالاتىنى بەلگىلى. ءبىزدىڭ حالىقتى جۇمىسپەن قامتۋ ورتالىعى مۇنداي ازاماتتارعا دا كومەك-قولداۋىن كورسەتىپ كەلەدى. ورتالىققا وتىنىشپەن كەلگەن ازاماتتاردى قايتا مامانداندىراتىن 3-6 ايلىق كۋرستارىمىز جۇمىس ىستەيدى. قانداي دا ءبىر ماماندىققا يە بولۋ ماقساتىندا وسى كۋرستاردى وقۋعا دەن قويعان ازاماتتارعا ستيپەنديا مەن اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەك تاعايىندالادى.

بۇدان باسقا، ەكى جىل قاتارىنان ەڭ تومەنگى ايلىق كورسەتكىشى بويىنشا جۇمىس ىستەپ جۇرگەن ازاماتتاردىڭ دا اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەككە يە بولۋىنا مۇمكىندىگى بار. بۇل باعىتتا ءوتىنىش تاپسىرعان ازاماتتاردىڭ ەكى جىل مولشەرىندە قانشا الەۋمەتتىك تولەمدەر تولەگەنىن انىقتاپ، ازاماتتىڭ شىنىمەن دە، بەلگىلەنگەن ارالىقتا ايلىعىنىڭ دەڭگەيى ەڭ تومەنگى مولشەردە بولعانىنا كوز جەتكىزگەننەن كەيىن 6 ايعا اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەك تولەنەدى.

بۇدان باسقا، «جۇمىسپەن قامتۋدىڭ جول كارتاسى» باعدارلاماسى اياسىندا ورتالىققا جۇمىس ىزدەپ كەلگەن ازاماتتارعا قول ەڭبەگىنە نەگىزدەلگەن، قانداي دا ءبىر ماماندىقتى قاجەتسىنبەيتىن ءتۇرلى جۇمىستاردى ۇسىنامىز. ولاردىڭ ايلىق جالاقىسى 100-150 مىڭ تەڭگەنىڭ ارالىعىندا بولادى.

– ال شارتسىز الەۋمەتتىك كومەككە كىمدەردىڭ يە بولاتىنىن ايتا كەتسەڭىز؟

– شارتسىز الەۋمەتتىك كومەكتى ءى-ىى توپتاعى مۇگەدەكتەر مەن ءۇش جىلعا دەيىن بالا كۇتىمى بويىنشا ۇيدە وتىرعان انالار الا الادى. بۇرىندارى انالاردىڭ بالا كۇتىمى 7 جىلعا دەيىن سوزىلۋشى ەدى. كەيىننەن وعان وزگەرىستەر ەنىپ، انالاردىڭ بالا كۇتىمى ۋاقىتى 3 جىلعا تومەندەدى. وسى رەتتە كەيبىر انالار حالىقتى جۇمىسپەن قامتۋ ورتالىعى تولەيتىن قاراجاتتى مەملەكەتتىڭ بالالاردىڭ جاردەماقىسىمەن شاتاستىرىپ جاتادى. مۇنىڭ بالالارعا تولەنەتىن جاردەماقىعا ەشقانداي قاتىسى جوق. ورتالىقتىڭ تولەيتىن اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەگىن جۇمىسقا جارامسىز كەزدە تولەنەتىن تولەم دەپ قابىلداعان ءلازىم.

– وسى ءبىر جەردى تارقاتىپ ايتساڭىز. كەيبىرۋلەر «ايلىعىمىز اسىپ كەتىپ، اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەككە يە بولا المادىق» دەپ رەنىشىن ايتىپ جاتادى. مۇنداي ازاماتتار سىزدەردىڭ جۇمىستارىڭىزدى تۇسىنبەگەندىكتەن وسىنداي اڭگىمە ايتاتىن سياقتى ما؟..

– دۇرىس ايتاسىز. ايتالىق، ءبىر وتباسىندا بەس ادام بار دەلىك. ەرلى-زايىپتىلار جانە زەينەت جاسىنداعى اناسى مەن ءبىر بالاسى. الگى وتباسىنىڭ اناسى ەكىنشى ءسابيىن ومىرگە اكەلىپ، ولاردىڭ جانۇياسىنا بەسىنشى ادام قوسىلدى. اكەلەرى جۇمىس ىستەپ تابىس تابادى. ءبىراق ونىڭ تابىسى ەلىمىزدەگى كەدەيشىلىكتىڭ شەكتى مولشەرىنەن تومەن. وسى رەتتە كەدەيشىلىكتىڭ شەكتى مولشەرىن ءار ايماقتىڭ ەكونوميكالىق مۇمكىنشىلىگى ەسكەرىلىپ، بەلگىلەنەتىنىن ايتا كەتۋىمىز كەرەك.

ايتالىق، قازىرگى تاڭدا نۇر-سۇلتان قالاسىندا ادام باسىنا شاققاندا كەدەيشىلىكتىڭ 30 855 تەڭگەنى قۇرايدى. ەگەر وتاعاسىنىڭ تاپقان ايلىق تابىسى جانۇياداعى 5 ادامعا شاققاندا كەدەيشىلىكتىڭ شەكتى مولشەرىنە جەتپەسە، مۇنداي وتباسىنىڭ حالىقتى جۇمىسپەن قامتۋ ورتالىعى تاعايىندايتىن اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەكتى الۋعا قۇقىعى بار.

بۇل ءۇشىن ءبىزدىڭ ورتالىققا كەلىپ ءوتىنىش تاپسىرۋى ءتيىس. بۇدان كەيىن جەرگىلىكتى جەردەگى ۋچاسكەلىك كوميسسيانىڭ مۇشەلەرى وتباسىنا بارىپ، ولاردىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىنا تالداۋ جاساپ، ءوز ۇسىنىستارىن بىزگە جولدايدى. وسى ارالىقتا ءبىزدىڭ قىزمەتكەرلەر مەملەكەتتىك بازالار ارقىلى اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەككە ءوتىنىش تاپسىرعان ازاماتتىڭ تاپقان تابىس وتباسى مۇشەلەرىنە شاققاندا كەدەيشىلىكتىڭ شەكتى مولشەرىنەن تومەن ەكەنىن انىقتايدى.

زاڭ تالاپتارىن جەتىك بىلمەيتىن ازاماتتار كەيدە «ءبىز وسى جەردە تۇرىپ جاتىرمىز» دەپ جالعان مەكەنجايدى كورسەتەدى. جەرگىلىكتى ۋچاسكەلىك كوميسسيا الگى جەرگە وتباسىنىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىنا تالداۋ جاساۋ ءۇشىن بارعاندا ەشكىمدى تاپپاي كەرى قايتادى. مۇنداي جاعدايدا ورتالىققا جالعان اقپارات بەرگەن ازاماتتاردىڭ 6 ايعا دەيىن ءوتىنىش بەرۋىنە زاڭ شەڭبەرىندە شەكتەۋ قويۋعا ءماجبۇر بولادى.

– ەلوردادا تۇرىپ، جۇمىس ىستەيتىن ءبىراق تۇراقتى تىركەۋى جوق وتباسىلاردىڭ ماسەلەسى قالاي شەشىلەدى؟

– زاڭ بويىنشا نۇر-سۇلتان قالاسى بويىنشا حالىقتى جۇمىسپەن قامتۋ ورتالىعى تاعايىندايتىن اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەككە قول جەتكىزگىسى كەلگەن ازاماتتاردىڭ قالا بويىنشا تۇراقتى تىركەۋى بولۋى كەرەك. مۇنداي تۇراقتى تىركەۋى جوق ازاماتتاردىڭ ۋاقىتشا تىركەۋى 6 ايدان اسقاننان كەيىن عانا اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەكتى الۋعا ءوتىنىش تاپسىرا الادى.

ەگەر ۋاقىتشا تىركەۋى نەمەسە تۇراقتى تىركەۋى ءبىر جەردە، ال تۇرعىلىقتى جەرى باسقا جەردە بولسا، وتىنىشتە تۇرىپ جاتقان جەرىن كورسەتۋى ءتيىس. ويتكەنى جەرگىلىكتى جەردەگى ۋچاسكەلىك كوميسسيا مۇشەلەرى وتىنىشتە كورسەتىلگەن مەكەن-جايعا بارىپ، وتباسىنىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىنا تالداۋ جاساۋى كەرەك. كەيبىر ازاماتتار سونى تۇسىنبەي وتىنىشتەرىنە باسقا مەكەنجايدى جازىپ، تۇسىنىسپەۋشىلىككە بوي الدىرىپ جاتادى.

بۇدان باسقا، كەيبىر جاعدايلاردا ءوتىنىش تاپسىرعان ازاماتتاردىڭ بالالارى باسقا قالالارداعى مەملەكەتتىك وقۋ ورىنداردىڭ ينتەرناتىندا جاتىپ، ءبىلىم الىپ جاتادى. بىزدەر مۇنى دا تەكسەرەمىز. ويتكەنى اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەك ءاربىر وتباسى مۇشەلەرىنە ەسەپتەلىنىپ، تولەنەدى. مۇندايدى جاسىرىپ قالۋ مۇمكىن ەمەس. ونىڭ ءبارى مەملەكەتتىك بازادا تۇر. بالاڭىز مەملەكەتتىڭ ەسەبىنەن ءبىلىم الىپ جاتسا، وعان اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەك الۋ زاڭمەن تىيىم سالىنادى. مۇنى ەسكەرۋ كەرەك.

– الما حانىم، نۇر-سۇلتان قالاسى حالىقتى جۇمىسپەن قامتۋ ورتالىعى ازاماتتاردىڭ اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەك الۋ ءۇشىن تاپسىرعان ءوتىنىشىن قانشا كۇندە قاراستىرىپ، شەشىم قابىلدايدى؟

– بىزگە ازاماتتار ءوتىنىش تاپسىرعان كۇننەن باستاپ 15 جۇمىس كۇنى ىشىندە ناقتى شەشىم قابىلدانادى. العاشقى ءۇش كۇندە ءوتىنىش بەرۋشىنىڭ قۇجاتتارىمەن ورتالىق قىزمەتكەرلەرى جۇمىس ىستەيدى. بۇدان كەيىن ۋچاسكەلىك كوميسسيا مۇشەلەرى ءوتىنىش تاپسىرعان وتباسىنا بارىپ، ولاردىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىنا تالداۋ جاسايدى. سودان كەيىن نۇر-سۇلتان قالاسىنىڭ جۇمىسپەن قامتۋ جانە الەۋمەتتىك قورعاۋ باسقارماسىنا جولدايمىز.

كەيدە ءوتىنىش تاپسىرعان وتباسىنىڭ قۇجاتتارىن تەكسەرگەندە اڭگىمە اراسىندا ايتىلعانداي، بالالارى باسقا قالالاردا ءبىلىم الىپ جاتسا، بىزدەر سول جاققا سۇراۋ جىبەرىپ، وزىمىزگە قاجەتتى مالىمەتتى العانشا كۇتەمىز. ءومىر بولعان سوڭ، وزگە ايماقتار مەن ءتۇرلى ۆەدومستۆولارعا سۇراۋ جىبەرەتىن كەزدەرىمىز ءجيى بولماسا دا ارا-تۇرا ورىن الىپ تۇرادى. مۇنداي جاعدايدا ءوتىنىشتى قاراۋ مەرزىمى 30 جۇمىس كۇنىنە دەيىن سوزىلاتىنىن ەسكەرتەمىز. ەگەر جىبەرگەن سۇراۋىمىزعا وڭدى جاۋاپ الىپ، ءوتىنىش تاپسىرۋشى قۇجاتتارى دۇرىس بولىپ جاتسا، الەۋمەتتىك تولەم تولەۋ بارىسىندا ءوتىنىش تاپسىرعان كۇننەن باستاپ تولەم تولەنەدى.

– اڭگىمەڭىزگە راقمەت!

سۇحباتتاسقان نۇرلان جۇماقانوۆ