اسحات جۇمابەكوۆ جاستا بولسا ەلىمىزدەگى بىلىكتى ۇستازداردىڭ ءبىرى. بولاشاق باعدارلاماسىنىڭ تۇلەگى بۇگىندە سەمەي قالاسىنداعى فيزيكا-ماتەماتيكا باعىتىنداعى نازاربايەۆ زياتكەرلىك مەكتەبىنىڭ فيزيكا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى بولىپ ەڭبەك ەتۋدە.
2019 جىلى «ۇزدىك پەداگوگ» توسبەلگىسىنىڭ يەگەرىمەن سۇحباتتاسۋدىڭ ءساتى ءتۇسىپ، اڭگىمە تارتقان ەدىك.
بالالارعا الدىمەن ءوزىڭ ۇلگى بولۋ كەرەكسىڭ
«ۇستازدىق ەتكەن جالىقپاس، ۇيرەتۋدەن بالاعا» دەيدى حاكىم اباي. بۇگىندە بار بىلگەنىمدى وقۋشىلارعا ۇيرەتىپ كەلەمىن. ءقازىر عىلىممەن تەحنيكانىڭ قارىشتاعان ۋاقىتى. ءبىر ءسات عىلىمي جاڭالىقتاردان قۇر قالماۋعا تىرىسامىز. ءوزىڭ ولارعا بارلىق جاعىنان ۇلگى بولۋ كەرەكسىڭ. بايقاۋلارعا قاتىسىپ، عىلىمي ماقالالار جازىپ جۇرگەنىم سودان دا بولار» دەيدى جاس ۇستاز.
اسحات حالىقارالىق «بولاشاق» ستيپەندياسىنىڭ عىلىمي تاعىلىمداما باعدارلاماسى بويىنشا فينليانديا مەملەكەتىندە ءبىلىم العان بولاتىن.
تاعىلىمدادان ءوتىپ جۇرگەن كەزدە جالپى جانە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى ينكليۋزيۆتى ءبىلىم بەرۋدى زەرتتەۋ بويىنشا جۇمىس ىستەي باستاعان. ول ءۇشىن بۇل جاي مۇمكىندىگى شەكتەۋلى بالالاردى وقىتۋ عانا ەمەس، «ەرەكشە بالالاردىڭ» قوعامعا ەنۋىنە كومەكتەسۋ بولىپ تابىلادى.
مىنە، ءۇش جىل بويى اسحات سوۆەتحان ۇلى قازاقستاندا وسى ماسەلەمەن اينالىسىپ، بۇل جۇمىسقا شاكىرتتەرىن دە جۇمىلدىرىپ ءجۇر. ول رەسەي جانە فينليانديا ساراپشىلارىمەن تىعىز بايلانىسىنىڭ ارقاسىندا اتالمىش جوبانى ءوز بەتىنشە جۇرگىزىپ، وقىتۋ سەمينارلارىن، كوۋچينگتەر جانە شەبەرلىك سىنىپتارىن وتكىزەدى.
تالانتتى، باستاماشىل ءمۇعالىمنىڭ ساباقتارى وقۋشىلار ءاردايىم وزدەرىنە جاڭا جانە قىزىق جاڭالىقتار اشاتىنداي، زەرتتەيتىندەي، پراكتيكا جاساپ، تالداي الاتىنداي جانە قورىتىندى جاسايتىنداي، ءوز جۇمىسىن باعالاي الاتىنداي ەتىپ جوسپارلانىپ وتكىزىلەدى.
بۇل ءوز كەزەگىندە وقۋشىلاردىڭ بويىندا تاۋەلسىز ويلاۋ ءستيلىن قالىپتاستىرۋ مەن قابىلەتتەرىن دامىتۋعا ىقپال ەتەدى.
مىنە وسىنداي وقۋشىلاردى بىلىمگە قۇشتارلىعىن وياتۋ ناتيجەسىندە، بيىل اقپان ايىندا وتكەن «دارىن» رەسپۋبليكالىق عىلىمي-پراكتيكالىق ورتالىعى وتكىزگەن رەسپۋبليكالىق عىلىمي جوبالار بايقاۋىندا شاكىرتتەرى 12ء-ىنشى سىنىپ وقۋشىسى ۇلان سەيىتقالييەۆ ءوزىنىڭ كومپيۋتەرلىك جانە فيزيكالىق مودەلدەر ارقىلى تابيعي جانە ۆيرتۋالدى ورتالىق كۇشتەردىڭ زاڭدىلىقتارىن زەرتتەۋگە ارنالعان عىلىمي جوباسىمەن 1ء-شى ورىندى، 11 سىنىپ وقۋشىلارى بەك قادەسوۆ پەن الىشەر رىمقاننىڭ بىرلەسە جاساعان ونكوتەراپيادا قولدانىلاتىن التىن نانوبولشەكتەردىڭ قۇرىلىمىن زەرتتەۋگە ارنالعان عىلىمي جوباسى 2ء-شى ورىندى جەڭىپ الىپ، ۇستازدىڭ ەڭبەگى ەلەندى. شاكىرتتەرى جەتىستىگىمەن قۋانتتى.
«وسىمەن توقتاپ قالمايمىز. ءالى الدا ىستە اسىرماق جوسپارلارىمىز از ەمەس. قازىرگى ۋاقىتتا مەكتەپتەر الدىندا ءححى عاسىردىڭ جاڭا كوشباسشىلارىن قالىپتاستىرۋ جانە ولاردىڭ شىعارماشىلىق بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ مىندەتى تۇر.
مۇعالىمدەر وقۋشىلاردىڭ ءوي-ورىسىن دامىتىپ، عىلىمعا دەگەن قىزۋعۋشىلىقتارىن ارتتىرۋ كەرەك دەپ سانايمىن » دەيدى اسحات سوۆەتحان ۇلى.
اقتىق سىنعا ازىرلىك
بىلىكتى مامان ءوزىنىڭ ەڭبەكقورلىعى مەن ءبىلىم سالاسىندا كورسەتكەن جوعارى ناتيجەلەرىنىڭ ارقاسىندا ۇستازدار اراسىندا نوبەل سىيلىعىمەن پارا-پار «الەم ءمۇعالىمى» جاھاندىق سىيلىعى نومينانتتارى قاتارىنان ورىن الىپ، قازاقستاننان العاش رەت قاتىسۋعا مۇمكىندىك الدى.
-مەن بۇل الەمدىك بايقاۋعا قاتىسۋعا 2018 جىلدىڭ قازان ايىنىڭ سوڭىنان باستاپ دايىندالا باستادىم. وتاندىق ءبىلىم سالاسىنىڭ وزگە ەلدەردەن ەش كەم ەمەس ەكەنىن سەنىمدى تۇردە ايتا الامىن.
الەمدىك سايىستىڭ ءار كەزەڭىنە مۇقيات دايىندالىپ، ولاردىڭ تاراپىنان بەرىلگەن ءاربىر تاپسىرمانى تياناقتى ورىندادىم. بۇل ىستە ءوزىم ەڭبەك ەتەتىن مەكتەپ ۇجىمى، وقۋشىلارىم اتسالىستى. بۇل سىنعا قاتىسۋ مەن ءۇشىن پەداگوگتىك قىزمەتىمنىڭ جاڭا ءبىر بەلەسى دەپ بىلەمىن.
«بولاشاق» باعدارلاماسىنىڭ تۇلەگى رەتىندە ءبىز ءوز وتانىمىزدىڭ وركەندەپ، دامۋىنا ۇلەس قوسۋىمىز كەرەك. ماعان وسىنداي مۇمكىندىك تۋدىرىپ وتىرعان ۇيىمداستىرۋشى قور مەن ەلىمىزدىڭ ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنە العىسىم شەكسىز.
مەن ءوز جەتىستىكتەرىمنىڭ بارلىعى “نازاربايەۆ زياتكەرلىك مەكتەپتەرى” دببۇ –دا قۇرىلعان ءتيىمدى باسقارۋ مەن قالىپتاسقان مەنەدجمەنتتىڭ ارقاسىندا دەپ بىلەمىن.
عالامدىق مۇعالىمدەر سىيلىعىنىڭ اقتىق فينالى بىرىككەن اراب امىرلىكتەرىنىڭ استاناسى دۋباي قالاسىندا 2020 جىلدىڭ ناۋرىز ايىندا وتەدى جوسپارلانعان ەدى. ءبىراق پاندەمياعا بايلانىستى كەينگە شەگەرىلدى» دەيدى اسحات جۇمابەكوۆ.
40 جىلعى قاسىرەت: مۇنى بۇگىنگى بۋىن دا ءبىلۋى كەرەك
سونداي-اق جاس ۇستاز جەرىمىزگە 40 جىل قايعى-قاسىرەت اكەلگەن يادرولىق سىناقتاردىڭ قورشاعان ورتاعا اسەرىنە كوڭىل ءبولىپ، ءوڭىر ەكولوگياسىن عىلىمي-زەرتتەۋ جۇمىستارىنا ءوزىنىڭ وقۋشىلارىندا تارتىپ وتىر.
ناتيجەسىندە ءاليا تۇمانبايەۆا، ديانا كۋلگۋسكينا ەسىمدى شاكىرتتەرى رەسپۋبليكالىق “بولاشاققا قادام” اتتى عىلىم فەستيۆالى جانە يۋنەسكو-نىڭ ۇلتتىق سايىسىندا لاۋرەات اتاندى. وسى اۋقىمدى ۇلكەن جۇمىستارىنىڭ ناتيجەسىندە “نيەۆادا – سەمەي” قوزعالىسى قامقورلىعىنىڭ ارقاسىندا “The Kazakhstan Way of a Nuclear-Free World” – “كازاحستانسكيي پۋت بەز يادەرنوگو ورۋجيا” اتتى كىتابى جارىق كوردى.
اتالعان كىتاپ ەلىمىزدەگى انتيادرولىق قوزعالىستىڭ تانىمال بەلسەندىسى، “نيەۆادا-سەمەي” حالىقارالىق قوزعالىسىنىڭ ۆيسە-پرەزيدەنتى سۇلتان كارتويەۆپەن بىرلەسە وتىرىپ جازىلدى. ەڭبەك گەرمانيا ۇلتتىق كىتاپحاناسىنىڭ باسپاسىندا باسىلىپ شىقتى»، – دەيدى اسحات سوۆەتحان ۇلى.
ونىڭ شاكىرتتەرى قاتەرلى ىسىكتى ەمدەۋدىڭ جولىن ىزدەۋدە
ول مۇعالىمدەر وقۋشىلاردىڭ ءوي-ورىسىن دامىتىپ، عىلىمعا دەگەن قىزۋعۋشىلىقتارىن ارتتىرۋ كەرەك دەپ سانايدى. جاقىندا 11 سىنىپتا وقيتىن ءوز شاكىرتتەرى بەك كادەسوۆ جانە الىشەر رىمقانمەن بىرگە وبىردىڭ ەمدەۋ سالاسىن زەرتتەيتىن، ونكوتەراپيادا قولدانىلاتىن التىن نانوبولشەكتەردىڭ قۇرىلىمىن زەرتتەۋگە ارنالعان اۆتورلىق جۇمىستارى ءۇشىن سەرتيفيكاتقا يە بولدى.
وسى جوبانى ىسكە اسىرۋعا 1 جارىم جىلداي ۋاقىت كەتكەن. بۇل زەرتتەۋ حيميوتەراپيا جانە ساۋلەلىك تەراپيانىڭ ءداستۇرلى قۇرالدارىنا بالاما تابۋ ماقساتىندا جۇرگىزىلگەن.
وسى ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن نازاربايەۆ زياتكەرلىك مەكتەبىنىڭ، سەمەي قالاسىنداعى شاكارىم اتىنداعى مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ، د.سەرىكبايەۆ اتىنداعى شقمۋ-دىڭ زەرتحانالارىندا ءارتۇرلى تۇراقتاندىرعىشتار، التىن نانوبولشەكتەرىن تابۋ جانە انىقتاۋ ادىستەرى زەرتتەلگەن ەكەن.
كوزدەگەن ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن وقۋشىلار فيزيكا، حيميا، ماتەماتيكا، بيولوگيا جانە كومپيۋتەرلىك مودەلدەۋ پاندەرىن قاتار قاراستىردى.
«بولاشاقتا قاتەرلى ىسىك جاسۋشالارى بولىمدەرىندە التىن نانوبولشەكتەرىن سىناۋ جوسپارلانۋدا. ول ءۇشىن سەمەي قالاسىنداعى يادرولىق مەديسينا جانە ونكولوگيا عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتىمەن مەموراندۋم جاساۋ ويىمىزدا بار» دەيدى اسحات جۇمابەكوۆ.
ءبىلىمدى، ويى ۇشقىر، جان-جاقتى، ونەرتاپقىشقا ۇستازعا قاراپ، قازىرگى تاڭدا ءبىلىم وردالارىنا اسحات سياقتى مۇعالىمدەر كەرەك دەگەن ويعا قالاسىڭ. ءار ساباعىن قىزىقتى وتكىزىپ جانە وقۋشىلاردى عىلىمعا قۇلشىنىسىن وياتا بىلگەن جاننان ۇيرەنەر دۇنيەلەر كوپ ەكەن.
«جەتىستىككە جەتۋىمە وقۋشىلارىمنىڭ سەپتىگى كوپ ءتيدى. ءقازىر بالالار جان-جاقتى. ءتىپتى كەيبىر ۇستازداردان ارتىق بىلسە، كەم بىلمەيدى. ءبىز ەسكى ۇعىمداردان ارىلىپ، جاڭاشا ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن كەڭىنەن قولدانۋ كەرەكپىز. اسىرەسە جاڭا تەحنولوگيالاردى پايدالانۋ ارقىلى، الدىمىزدان زور مۇمكىندىكتەر ايقارا اشىلادى.
ۇستاز ۇنەمى وز-وزىمەن، قارىم-قاتىناس ستيلىمەن، وقۋشىلاردىڭ توڭىرەگىندەگى مىنەز-قۇلىقپەن جۇمىس ىستەۋگە ءتيىس.
مۇعالىمدەر وقۋشىلاردان وزدەرىن جوعارى، ءبىلىمدى ساناماۋى كەرەك. مۇنداي ستيل وتكەننىڭ سارقىنشاعى. ويتكەنى ءبىزدىڭ بالالار كوپ جاعدايدا بىزدەن ارتىق بىلەدى. ولارعا كەز-كەلگەن اقپارات قولجەتىمدى. سول ارقىلى كوپ بىلەدى. بۇل ءبىلىمدى ساباقتا قولدانۋ كەرەك. ءتىپتى ءوزىڭدى دامىتۋ ءۇشىن دە.
ۇستاز بارلىق مۇمكىندىكتەردى پايدالانۋ كەرەك. سونداي-اق، بالالاردى بەلسەندى جۇمىسقا تارتۋ ارقىلى، ولاردىڭ ۇيىقىدا جاتقان قابىلەتتەرىن وياتا المىز. مۇندا وقۋشىلارعا ديففەرەنسيالدى كوزقاراس قاجەت.
دارىندى بالالارعا ءمۇعالىمنىڭ كومەكشىلەرى رەتىندە قاتىسۋ وتە قىزىقتى. ولار قالعان بالالارعا تاقىرىپتى تۇسىنۋگە كومەكتەسەدى،وتكەن ماتەريالدى ءبىر ۋاقىتتا بەكىتە وتىرىپ، ولاردىڭ قاتەلىكتەرىن كورسەتەدى» دەپ بۇگىنگى ءبىلىم جۇيەسىنە دە قاتىستى ويىن ءبىلدىردى.
«بىلىم-ينەمەن قۇدىق قازعانداي». قيىن دا قىزىقتى جولدا ايانباي ەڭبەك ەتىپ، ءبىلىمدى جاس ۇرپاق تاربيەلەۋدە زور ۇلەس قوسىپ جۇرگەن اسحان سوۆەتحان ۇلى ءوزىنىڭ ەڭبەكقورلىعى مەن، ىزدەنىمپازدىعى مەن ءار جانعا ۇلگى بولسا كەرەك. «جاس كەلسە ىسكە» دەپ تەگىن ايتىلماسا كەرەكتى.
قۋانىش راحمەتوللا ۇلى
