ەلىمىزدەن قانداي دەمالىس ورنىن ىزدەسەڭىز دە ءبارى تابىلادى. سولتۇستىكتە كوكشە، شىعىستا التاي، وڭتۇستىك شىعىستا ىلە مەن الاتۋدىڭ سۇلۋ تابيعاتى جاتىر. كول دەسەڭىز، بالقاش، الاكول بار، تەڭىز دەسەڭىز كاسپيي جاتىر شالقىپ. تاريحتان ءىز ىزدەسەڭىز، تاراز، تۇركىستان شاھارلارى مەن قاراتاۋ مەن سىر ءدارياسى 5 مىڭ جىلدان سىر شەرتىپ بەرەدى. ءبىراق، وسى جەرلەرىمىزدىڭ ءبارى حالىقارالىق دەمالىس ورتالىعى ەمەس، وتاندىق دەمالىس ورتالىعىنا دا اينالا الماي وتىر.
قولدا بار تابيعاتىمىزدى پايدالانا الماي وتىرعانىمىزدىڭ باستى سەبەبى، ءبىزدىڭ ۇكىمەت دەمالىس ورىندارىمىزدى ۇلكەن تابىس كوزىنە اينالدىراتىن تۋرزيم ساياساتىن دۇرىس جولعا قويا المادى. ءقايبىر دەمالىس ورنىنا بارساڭىز دا ينفراقۇرلىمى سىن كوتەرمەيدى. دەمالىس ورىندارىنىڭ ينفراقۇرلىمىن رەتكە كەلتىرۋگە جەكەنىڭ تالابىمەن بىرگە مەملەكەتتىڭ قولداۋى كەرەك ەدى. ءبىراق بىزدە كوپشىلىك دەمالاتىن ورىندارعا قاراعاندا، جەكە ازاماتتاردىڭ وزدەرىنە ارنالعان جەكەمەنشىكدەمالىس ورىندارىنىڭ جاعدايى الدە قايدا جاقسى. قولدارىندا قۇزىرەتى بارلار مەملەكەتتىك، نە حالىقارالىق دەمالىس ورىنىنا اينالار جەرلەردى جەكەشەلەندىرىپ، اۋلەتتىك دەمالىس ورىندارىنا اينالدىرعان. ەلدەگى قارجىلىق جاعدايى بارلاردىڭ ءوزىنىڭ جەكە دەمالىس ورىنى بار بولعاندىقتان، بولماسا ەلىمىزگە قاراعاندا شەتەلتە دەمالعان تاڭسىق بولعاندىقتان ەلىمىزدە دەمالىس ورىندارىن اشۋعا قۇلىقسىز. سوندىقتان، ءبىزدى قىزىقتىرار دەمالىس ورىندارى ورتا كاسىپكەرلەرگە تيەسىلى بولىپ قالادى. ولار بولسا، ەلدىڭ ءىشى-سىرتىنان دەمالۋشىلاردىڭ كەلۋىنە تولىق شارت-جاعداي جاساي المايدى.
تاعى ءبىر سەبەپ، بىزدە دەمالىس مادەنيەتى دۇرىس قالپتاسپاعان. ءوزىمىزدىڭ كوركەم تابيعاتىمىزدى ءوزىمىز قىزىعىن كورگىمىز كەلمەيدى. بايلارىمىز شەتەل اسىپ جاتسا، قاراپايىم حادىق ءوز اۋلامىزدان شىعا بەرمەيمىز. ءمۇمىن، بۇعان الەۋمەنتتىك جاعدادايلار دا اسەر ەتەتىن شىعار. قازىرگى تاڭدا كۇنكورىستىڭ كۇيبەڭىمەن ءبىر كۇنىمىزدى دەمالىسقا ارناۋعا دا ۋاقىتىمىز جوق بولار. ءبىراق، وزگە جۇرتتارعا قاراساق ءبارى دە دەمالعان ۋاقىتتىندا دەمالىپ، جۇمىس ۋاقىتىندا جۇمىس جاساپ ءجۇر. قايتا جۇمىستان قاجىپ جۇرگەن كەزدە، ءبىر كۇن بولسا دا ۋاقىتىمىزدى دەمالىسقا ارناپ جاتساق، ارى قاراي وزىمىزگە شابىت الىپ قالار ەدىك قوي.
الاتاۋدىڭ ىرگەسىندە وتىرعان الماتىلىقتار دا الاتۋعا شىعا بەرمەيدى. الماتىلىق بولىپ جۇرگەنمەن ءبارىمىزدىڭ تامىرىمىز اۋىلدا جاتىر عوي. اۋىلعا دا جىلىندا ەكى-ۇش رەت باراتىن شىعارمىز. اۋىلدى ساعىنعاندا ىرگەمىزدەگى الاتاۋعا شىققاندى بىلە بەرمەيمىز. ايتەۋىر جاز كەزىندە بىرەن-سارانىمىز ءبىر رەت تاۋعا شىعىپ، قىستا مەدەۋگە ءبىر بارىپ قايتامىز. قالعانىمىز جۇمىستان باس المايمىز.
مىنە، سول ماۋسىمىندا ءبىر رەت تاۋعا شىققان كەزىمىزدە وزىمىزگە قاراعاندا وزگە ۇلتتاردى كوپ كورەمىز. ەڭبەكتەگەن بالادان ەڭكەيگەن قارتقا دەيىن جاز دەسە جاز دەمەي، قىس دەسە قىس دەمەي تاۋ باسىندا جۇرەدى. قارايسىڭ دا قىزىعاسىڭ. ءبىراق، عاسىرلار بويى دالا تابيعاتىنا تويىنىپ قالعانداي بولامىز دا، دالانىڭ تازا اۋاسىنان قالانىڭ ءتۇتىنىن جۇتقاندى ارتىق كورەمىز.
جاقىندا رەتى كەلىپ تاۋعا ءبىر شىعىپ قايتقان ەدىك. سول جولدا، الاتاۋدىڭ باسىنا اپتا سايىن شىعىپ تۇراتىن ايتباي ايتجانوۆ دەگەن ازامتپەن از-كەم اڭگىمەلەسكەنىمىز بار ەدى.
ءسوز اراسىندا الماتىنى نۇسقاپ: «انا، مۇناردى كوردىڭدەر مە؟ ول ءجاي عانا ءتۇتىن ەمەس، ونىڭ استىندا قايناعان تىرشىلىك. بىرەۋلەر قۇدا بولىپ، توي جاساپ ءماز بولىپ جاتىر، ال بىرەۋلەر ەت جاقىنىنان ايىرىلىپ قايعى جۇتىپ وتىر. تاعى بىرەۋمەن بىرەۋ ءبىر-بىرىنىڭ ەتىن جەپ، ءبىر-بىرىن كۇندەپ جاتىر. ءار ادامنان ءارتۇرلى ەنەگريا تاراۋدا. ال مۇندا بولسا تەك تازا، تازا اۋا، تازا تابيعات. اينالاڭ اپپاق قار، جانىڭدا جاسىل شىرشا، ساعان تەك قۇشتارلىقتىڭ، جاقسىلىقتىڭ ەنەرگياسىن بەرەدى. ءبىر كۇن بولسا دا قايشىلىققا تولى تىرشىلىكتەن كورى، تازالىقتا ءومىر ءسۇرىپ، جانىڭا ىزگىلىك رۋحىن جيناپ قايتقانعا نە جەتسىن؟» دەپ ءبارىمىزدى ويلاندىرىپ تاستادى. شىنىندا دا، بىزگە بەرگەن اللانىڭ ۇلكەن سىيىن نەگە يگىلىگىمىزگە پايدالانا الماي ءجۇرمىز؟ جۇرەگىمىزگە كۇندەلىكتى تۇرمىستىڭ كىرىن جيناي بەرگەنشە، ونى ۋاقىتىندا نەگە تازارتپاسقا؟!
وتاندىق ءتۋريزمدى دامىتۋ ءاربىر قازاق ازاماتىنىڭ قولىندا. ءبىز ءبارىمىز ۋاقتىلى دەمالىپ، جان تازالىعىن قالاساق، وتاندىق تۋريزمدە العا باسادى. قالادا تۇنشىقپاي، قازاقتىڭ كوركەم تابيعاتىنا قايتا جاقىندايتىن بولساق، ۇلتتىق تازالىعىمىزدى قايتا قالپىنا كەلتىرەرىمىز انىق. قورشاعان ورتا مىنەزدى قالىپتاستىرادى دەيدى. ەندەشە بەلسەندى ورتادا بەلسەندى ءومىر سۇرەيىك. كوكتەم دە كەلە جاتىر. كوكتەممەن بىرگە كوركەم تابيعاتىمىزدىڭ دا قىزىعىن كورەيىك.
تۇردىبەك قۇرمەتحان
