اەس قۇرىلىسىنىڭ ەكونوميكالىق تيىمدىلىگىن جالپىدان جالقىعا قاراي تىزبەكتەپ، Dalanews.kz پورتالىنا بەرگەن سۇحباتىندا ەكونوميكالىق ساراپشى ماقسات حالىق وسىنىڭ بارلىعىنا كەڭىنەن توقتالادى. سونىمەن...
«قازاقستاندا تالانتتى جاستار كوپ. اسىرەسە، تەحنوكرات، باسى ىستەيتىن. ءبىراق، وكىنىشكە قاراي، ولاردىڭ كوبىسى شەتەلگە كەتۋگە ءماجبۇر. سەبەبى – بىزدە تەحنولوگيالىق ونەركاسىپتەر جوقتىڭ قاسى.
ءبىر سوزبەن ايتقاندا، قازاقستان شەتەلگە ماماندار دايارلاۋمەن اينالىسىپ جاتىر دەسەك تە بولادى. بۇل اششى دا بولسا شىندىق.
مىقتى ءوندىرىس وشاقتارى، ارينە ەنەرگيانى كوپ تۇتىنادى. وسى جاعىنان العاندا، ءبىر اەس سالۋ ارقىلى قانشاما جاستارىمىزدى ءوز وتانىندا ەڭبەك ەتۋگە ىنتالاندىرا الار ەدىك. سوندىقتان اەس قۇرىلىسى، ەكونوميست رەتىندە مۋلتيپليكاتيۆتى اسەرگە يە دەپ ايتا الامىن. بۇل – بىرىنشىدەن»، - دەيدى ول.
ءقازىر گەوساياسي شيەلەنىس ۋشىعىپ، ەكونوميكالىق احۋال شاتقاياقتاپ تۇرعانى ءمالىم. رەسەي گازىن ەۋروپاعا شەكتەپ تاسىمالداپ، سالدارىنان باتىس ەلدەرىنىڭ حالقى بيىلعى قىستان قالاي شىعاتىندارىن بىلمەي، قيىن جاعدايعا تاپ كەلىپ وتىر.
مامان بۇل رەتتە اەس-ى بار فرانسيانى مىسالعا كەلتىرەدى.
«ال فرانسيا ءۇشىن بۇل ۇلكەن پروبلەما ەمەس. سەبەبى پاريجدە گازدىڭ جىلۋىنا دەگەن زارۋلىك جوق. ويتكەنى اەس-تەرى بار»، - دەيدى ماقسات حالىق.
سونداي-اق ول الەۋمەتتىك جەلىدە جۇرگەن ىرگەسىندە اەس-ى بار ءىرى قالالاردىڭ ۆيدەوسىنا دا نازار اۋدارتادى:
[perfectpullquote align="full" bordertop="false" cite="" link="" color="" class="" size=""]- وعان قاراپ وتىرىپ، راسىندا ويعا قالاسىز. نەگە ءبىز چەرنوبىل، فۋكۋسيما سىندى تاريحتا ورىن العان ءبىرلى-جارىمدى توتەنشە جاعدايدى ميىمىزعا ءسىڭىرىپ، وزدىگىنەن قورقىپ وتىرۋىمىز كەرەك؟
راسىندا، ءقازىر الەمدە 250 اەس جۇمىس ىستەپ جاتىر، قاتەلەسپەسەم. بارلىعى مىقتى دامىعان ەلدەر. دەمەك، دامۋ ماقسات بولسا، وندا اەس-تان، ارينە باس تارتپاعان ابزال. ونىڭ ۇستىنە اەس-قا قاجەتتىنىڭ باسىم بولىگى ەلىمىزدە بار، ياعني ۋران ءوندىرىسى، ونى بايىتۋ جاعى جانە تاعىسىن تاعى دەگەندەي. بۇل - ەكىنشىدەن.[/perfectpullquote]
ەكونوميكالىق ساراپشى قازاقستان ءۇشىن اەس سالۋ ماسەلەسى وزىندىك تاڭداۋ دەگەننەن گورى بۇگىنگى كۇننىڭ ءزارۋ تالابى دەگەن الدەقايدا دۇرىسىراق بولاتىنىن ايتادى.
- ۇشىنشىدەن، جاسىل ەكونوميكا دەگەن دۇنيە بار. ءقازىر ءبىز ەنەرگيانى كومىردەن، مۇنايدان الىپ ءجۇرمىز. ءبىراق، ونىڭ بارلىعى اۋاعا لاس شىعارىندىلار بولەدى، ەكولوگيانى بۇلدىرەدى.
ال اەس بالامالى ەنەرگەتيكا كوزىنە جاتادى. ونىڭ ۇستىنە اەس ارقىلى الىنعان ەنەرگياعا سالىق سالىنبايدى. ويتكەنى ول تازا، ەكولوگيانى لاستامايدى. جالپى، اەس قۇرىلىسى – زامان تالابى. ءبىز ودان اينالىپ وتە المايمىز. مۇنى ءماجبۇرلى تاڭداۋ دەسەك تە بولادى. ويتكەنى قازاقستان حالىقارالىق قاۋىمداستىقپەن ۇزەڭگى قاعىستىرا جۇمىس ىستەيدى. سونىڭ ءبىرى – كيوتو حاتتاماسى جانە پاريج كەلىسىمى.
سوعان سايكەس، جاقىن بولاشاقتا كومىردەن ەنەرگيا وندىرەتىندەرگە كاربون سالىعى سالىناتىن بولادى. ءقازىر كومىردەن ەنەرگيانى كوپتەپ ءوندىرىپ، ۇتىمدى پايدالانىپ جاتىرمىز، ويتكەنى بۇل سالىق، ازىرگە كۇشىنە ەنبەگەن.
ال وسى سالىق ءتۇرى كۇشىنە ەنەتىن بولسا، وندا كومىر ارقىلى وندىرىلەتىن ەنەرگيانىڭ ءتاريفى، بىرىنشىدەن، ەسەلەپ وسەدى، ەكىنشىدەن، ءوندىرىس كولەمى كۇرت قىسقارۋى مۇمكىن. مىنە، سول كەزدە ەنەرگيا تاپشىلىعى ماسەلەسى وزەكتىلىك تانىتىپ، ءبىزدىڭ باستى ماسەلەگە اينالادى، - دەيدى ول.
ونىڭ ايتۋىنشا، اەس – ستراتەگيالىق ءىرى ونەركاسىپتىك نىسان. جەرگىلىكتى بيۋدجەت سالىق تۇسىمدەرىنەن قۇرالاتىنىن ەسكەرسەك، مۇنداي جوبانىڭ جەرگىلىكتى وڭىرگە بەرەرى، ارينە بار.
- ەڭ ءبىرىنشى كەزەكتە بۇل – ينفراقۇرىلىمدار. الماتى قالاسىنان ۇلكەن اۋىلىنا دەيىنگى جولدار تۇزەلەدى دەپ ەسەپتەيمىن. ول اۆتوجول نەمەسە تەمىرجول، ءتىپتى اۋە جولىن دا قامتۋى مۇمكىن.
نەگىزى، شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىكتىڭ دامۋىنا ينفراقۇرىلىمداردىڭ ساپاسىزدىعى تەجەۋ بولىپ كەلەدى. ويتكەنى ول لوگيستيكاعا بىردەن-بىر كەدەرگى دۇنيە. ودان كەيىن ءىرى كاسىپورىن بولعان سوڭ، ولاردىڭ موينىندا الەۋمەتتىك جاۋاپكەرشىلىك دەگەن بولادى. بۇل دەگەنىمىز نە؟
ءىرى كومپانيا جىل بويىنا تۇسكەن تابىسىنىڭ ءبىر بولىگىن ءوز وڭىرىندەگى الەۋمەتتىك باعدارلامالارعا باعىتتاپ وتىرادى. مەكتەپتى جوندەۋ، بالاباقشا سالۋ، اۋرۋحانا قاجەتتىلىكتەرىنە قايىرىمدىلىق شارالارىن ۇيىمداستىرۋ جانە تاعىسىن تاعى دەگەندەي، - دەيدى مامان.
جالپى، ۇلكەن ينفراقۇرىلىمدىق جوبالاردىڭ ەل ەكونوميكاسىنا ۇلكەن تىنىس بەرەتىنى – كلاسسيكالىق ەكونوميكالىق تەوريانىڭ نەگىزگى باعىتى. سونىڭ اينالاسىندا مۋلپليكاتيۆتى اسەر پايدا بولىپ، كوپتەگەن ارالاس سالالار دا دامي باستايدى.
اەس قۇرىلىسى – ەكونوميكا ساراپشىلارى ءۇشىن كوپتەپ اشىلاتىن جۇمىس ورنى، سالىناتىن جولدار، كوپىرلەر، ءتۇرلى نىساندار. ەلگە تەحنولوگيانىڭ كەلۋى، شەتەلدىك كومپانيالاردىڭ جوبالارى.
ەڭ اقىرى، ول ەنەرگىبالانستىڭ قاۋىپسىزدىگىنە الىپ كەلەدى. قاراپايىم تىلمەن ايتاتىن بولساق، ءوندىرىس پەن حالىقتىڭ قاجەتتىلىگىن وتەۋ ءۇشىن جەتەرلىك دەڭگەيدەگى ەلەكتر ەنەرگياسى ءوز قولىمىزدا بولادى.
