قازاقتا «ەكى قوشقاردىڭ باسى ءبىر قازانعا سىيمايدى» دەگەن ءسوز بار. ە.حەمينگۋەي (1899-1961 جج.) مەن ۋ.فولكنەر (1897-1962 جج.) تىرىسىندە ءدال سولاي بىر-بىرىمەن ءتىل تابىسا الماعان تۇلعالار بولدى. جاي عانا ۇساق-تۇيەك سوزدەن باستالعان تارتىس سوڭىندا ەكى جازۋشىنىڭ ومىرىمەن ساباقتاسىپ، شىعارماشىلىق عۇمىرىمەن بىرگە ءورىلىپ كەتتى. قاقتىعىستىڭ سۇلباسىنان ءبىز ەكى تۇلعانىڭ ادەبيەت تۋرالى تالعام-تارازىسى، ۇستانىمى، ويلاۋ زاڭدىلىعى، پەندەلىك قاسيەتىمەن ۇشىراسامىز. ودان دا ماڭىزدىسى – بۇل تەكەتىرەس ەكەۋىنىڭ ونەردەگى قايتالانبايتىن دارا بولمىسىن انىق كورسەتەدى.

ادەبي ورتادا ە.حەمينگۋەيدىڭ داڭقى ەرتە شىقتى. ونىڭ داقپىرتىن الىسقا جىبەرگەن پاريجدە جارىق كورگەن «ءبىزدىڭ داۋىرىمىزدە» (1924ج.) اتتى اڭگىمە جيناعى مەن العاشقى رومانى «كۇن دە كوتەرىلەدى» (1926 ج.) ەدى. سوعان دەيىنگى ءۇش اڭگىمە جانە ون ولەڭنەن تۇراتىن توپتاماسىن سىنشىلار مەن وقىرمان جىلى قابىلداعان بولاتىن. اسىرەسە، اقش-تىڭ ايگىلى ادەبيەت سىنشىسى ە.ۋيلسون، پاريجدە تۇرىپ جاتقان ايەل جازۋشى سەيندەردىڭ جاڭا تۋعان شولپان جۇلدىزىنداي جارقىراپ شىققان تالانت تۋرالى ايتقان سوزدەرى جۇرتتىڭ ەسىندە قالدى. ە.حەمينگۋەيدىڭ اڭگىمەلەرى سويلەمدەرى ىقشام، باس-اياعى جيناقى، دالدىككە بوي ۇرعان، ديالوگقا جەتە ءمان بەرەتىن ەرەكشەلىگىمەن بىردەن كوزگە تۇسەتىن ەدى. بۇل قاسيەت سىنشىلاردىڭ نازارىنان تىس قالعان جوق. ە.ۋيلسون: «ول، حەمينگۋەي بولاتتىڭ بەتىنە ويىپ جازعانداي جازادى. شىعارمالارىندا تالانتتى سۋرەتشىلەردىڭ قولتاڭباسىنا ءتان قاسيەت بار. قاشاندا سۇلۋلىققا بوي ۇرىپ، ونەرگە ءتان ساۋلە ىزدەيدى. شاعىن بولعانىنا قاراماستان بۇل شىعارمالار ونەر تۇرعىسىنان سوعىس تۋرالى جازىلعان بۇگىنگى شىعارمالاردىڭ قاي-قايسىسىنان دا وزىپ تۇر»، – دەپ جازعان.

[caption id="attachment_20389" align="alignleft" width="381"] ەرنەست حەمينگۋەي[/caption]

ە.حەمينگۋەي تۋرالى جازىلعان عۇمىرنامالىق ەڭبەكتەردى وقىپ وتىرساق، ونىڭ 1925 جىلى («كۇن دە كوتەرىلەدى» رومانى جارىق كوردى) ادەبي ورتادا تانىلىپ، 1929 جىلى («قوش بول، قارۋىم» رومانى جارىق كوردى) سۋ جاڭا كلاسسيك بولىپ مويىندالعانىن بايقايمىز. مۇنداعى باستى سەبەپ، جازۋشىنىڭ قالامىنىڭ وزگەشە ورنەك سالىپ، ونەردە جاڭا تالعام اكەلىپ، پروزانىڭ تىڭ مۇمكىندىگىن اشقانىنان دەۋگە بولادى. ە.حەمينگۋەي – ادەبيەت تاريحىندا مويىندالعان اڭگىمە جازۋدىڭ شەبەرى. ونىڭ روماندارىنان كەمشىلىك تابۋعا بولار، ءبىراق، اڭگىمەلەرىنىڭ دەنى قايتالانبايتىن حاس ونەردىڭ تۋىندىسى. ە.حەمينگۋەي – اڭگىمە جانرىندا سوعان دەيىنگى شىعارمالاردا انىق كورىنىس تاباتىن وقيعانى، سيۋجەتتى الىپ تاستاپ، ولاردى كينو تىلىنە ۇقساس مونتاجداپ بەرۋدىڭ ءتاسىلىن شىعارماشىلىققا كىرگىزگەن ءبىرىنشى جازۋشى. كەيىن بۇل ءتاسىلدى ول مۇحيتتاعى مۇزتاۋدىڭ (ايسبەرگتىڭ) بولمىسىمەن ءتۇسىندىردى. «ەگەر ءوزىڭ جاقسى بىلەتىن دۇنيەنى الىپ تاستاساڭ، شىعارماڭ جاندانا تۇسەدى. ال ءوزىڭ انىق بىلمەيتىن دۇنيەنى الىپ تاستاساڭ، ونداي شىعارمانى جازعاننان، جازباعان دۇرىس. مۇحيتتاعى مۇزتاۋدىڭ ايباتتى كورىنەتىن سەبەبى – ونىڭ سەگىزدەن ءبىر بولىگى عانا سۋ بەتىنە شىعىپ تۇرادى، قالعان بولىگى كورىنبەيدى. سەن ءوزىڭ جاقسى بىلەتىن دۇنيەلەردى قىسقارتقان سايىن مۇزتاۋدىڭ تاساداعى بولىگى قالىڭداي تۇسەدى»، – دەگەن ە.حەمينگۋەي.

پروزاعا ءتان بايانداۋ تاسىلىندە ءۇش ءتۇرلى جاعداي ورىن الادى. ونىڭ ءبىرىنشى ءتاسىلى – اڭگىمەنى بايانداۋشى جاقتىڭ (اۆتوردىڭ) بىلەتىنى وقىرماننان كوپ بولادى. ءداستۇرلى شىعارمالاردىڭ دەنى وسى ۇلگىدە جازىلعان. ايتالىق، قازاق ادەبيەتىندە م.اۋەزوۆتىڭ «قارالى سۇلۋ»، «كىنامشىل بويجەتكەن» سياقتى اڭگىمەلەرىندە اۆتور وقىرمانىنا ايتۋعا ءتيىستى دۇنيەنى ەركىن كوسىلىپ، سىرتقى كورىنىستەن ىشكى جان دۇنيەگە دەيىن بارا وتىرىپ، سارقىپ ايتۋعا تىرىسادى. شىعارمانىڭ اۋانى دا سوعان ىڭعايلانعان. مۇندا وقىرمان اۆتوردىڭ اۋزىنان بارىنشا كوپ دەرەك الۋعا عانا بەيىمدەلىپ وتىرادى. ەكىنشى ءتاسىل – بايانداۋشى مەن وقىرماننىڭ بىلەرى قارايلاس تۇرادى. بۇندايدا بايانداۋشى شىعارمادا ءبىر كەيىپكەردىڭ ءرولى دەڭگەيىندە ورتاعا شىعادى. ونىڭ اۋزىنان شىققان اقپاراتتىڭ ءبارى ءوزى كورگەن دۇنيە مەن ويلاعان ويىنان عانا تۇرادى، ودان ارىعا بارمايدى. بۇل ءتاسىل جەكە ادامنىڭ (كەيىپكەردىڭ) سۋبەكتيۆتى مۇمكىندىگىن بارىنشا پايدالانۋعا نەگىزدەلگەن. ءۇشىنشى ءتاسىل – بايانداۋشى وقىرماننان از بىلەتىن سياقتى بولىپ ورتاعا شىعادى، شىعارما، نەگىزىنەن، وسى شاقپەن جازىلادى. مۇندا اۆتور ايتۋعا ءتيىستى دۇنيەنى عانا ايتادى، وندا دا تىكە ەمەس، بارىنشا جاناما تاسىلدەرمەن دەتالداردى عانا جەتكىزەدى.

ە.حەمينگۋەيدىڭ اڭگىمەلەرىنىڭ دەنى وسىنداعى ەكىنشى، ءۇشىنشى تاسىلگە قۇرىلعان. ايتالىق، «يندياندار مەكەنىندە» شىعارماسىندا جازۋشى ەكىنشى ءتاسىلدى قولدانسا، «اق پىلگە ۇقساعان وركەشتى تاۋلار» اڭگىمەسىندە ءۇشىنشى ءتاسىلدى پايدالانعان. مۇنداي ءماتىن وقۋعا قاراپايىم بولعانىمەن، تۇسىنۋگە ايتارلىقتاي سالماق سالادى. بۇل تۋرالى سىنشىلار: «ە.حەمينگۋەي وقىرماننان ءبىر-اق نارسەنى كۇتەدى – وزىمەن ۇندەسۋدى قالايدى. ماتىندە ىمداۋ ءتاسىلىن قولدانا وتىرىپ، ءبىر سوزبەن بىرنەشە مازمۇندى ەلەستەتەدى. ول كوز بەن باقىلاۋ وبەكتىسى، باقىلاۋ وبەكتىسى مەن وقىرماندى تىكە بايلانىستىرادى»، – (ح.ۋەيد) دەپ جازادى. الەم ادەبيەتىندە بۇگىندە ە.حەمينگۋەيشە شەبەرلىكتىڭ ۇلكەن مەكتەبى قالىپتاسقان. سول مەكتەپتىڭ ءبىر تۇلەگى 1982 جىلعى نوبەل سىيلىعىنىڭ يەگەرى لاتىن امەريكا جازۋشىسى – گ.ماركەس.

[caption id="attachment_20390" align="alignright" width="336"] ۋ. فولكنەر[/caption]

ە.حەمينگۋەي ادەبيەتكە كەلگەن تۇس اعىلشىن-امەريكان ادەبيەتىندە ءتۇبىرلى بەتبۇرىس ءجۇرىپ جاتقان كەز ەدى. مودەرنيستىك ادەبيەت نىق باسىپ ورتاعا شىعىپ، تالعام تۇرعىسىنان ءداستۇرلى ادەبيەتتى ۋاقىتى وتكەن دۇنيە رەتىندە كەيىنگە ىسىرعان كەزەڭ بولاتىن. پروزاعا ە.حەمينگۋەي وتكەننىڭ سوڭى ەمەس، بىردەن جاڭانىڭ باسى بولىپ كەلدى. ونىڭ تالانتقا ءتان تۇيسىگى زاماننىڭ اۋقىمىن، ونەرگە ءتان ەستەتيكانىڭ قالىپتاسۋ ۇستىندەگى جاڭا تۇيسىگىن ءدوپ باسىپ تانىدى. ول پاريجدە ە.پاۋند باستاعان اقىندارمەن تانىستى، ولاردىڭ ادەبيەت تۋرالى ويلارىن وزىنشە ساراپقا سالدى. پ.سەزانن باستاعان سۋرەتشىلەردىڭ كارتينالارىن اينالسوقتاپ، وزىنە ءتان جازۋ مانەرىن ىزدەدى. ە.حەمينگۋەي اڭگىمە جانرىندا عانا تىڭ سوقپاق سالىپ قويعان جوق. وزىنە ءتان جازۋ ءستيلىن روماندارىنا دا ساتىمەن سىڭىرە الدى. «كۇندە كوتەرىلەدى» شىعارماسىندا ول ءبىرىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستى باستان وتكەرگەن ۇرپاقتىڭ داعدارىستى رۋحاني دۇنيەسىن شەبەر سۋرەتتەدى. بۇل شىعارمانى وتكەن عاسىردا اعىلشىن تىلىندە جارىق كورگەن تاڭداۋلى ون تۋىندىنىڭ ءبىرى رەتىندە اتاۋعا ابدەن بولادى. رومان تۋرالى اقش-تىڭ بەلگىلى جازۋشىسى ۋ.سينكلەر (1930 جىلى نوبەل سىيلىعىنىڭ يەگەرى اتانعان): «بۇل – مەن وقىعان ەڭ تاڭداۋلى رومان، مەن اۆتوردى ريزاشىلىقپەن قۇتتىقتاعىم كەلەدى. وزگە ەشبىر جازۋشى ونىڭ جاسىندا (ە.حەمينگۋەيدى ايتادى) بۇلايشا اعىلشىن-امەريكان ادەبيەتىنىڭ كوشباسىندا تۇرعان ەمەس» دەپ جازسا، ە.ۋيلسون: «بۇل رومان ە.حەمينگۋەيدىڭ ءوز ءداۋىرىنىڭ ەڭ ۇزدىك جازۋشىسى ەكەنىن كورسەتىپ بەردى»، – دەپ جازعان. ە.حەمينگۋەي مۇنىمەن عانا شەكتەلىپ قويعان جوق. كەلەسى «قوش بول، قارۋىم» رومانىندا شىعارماشىلىقتىڭ جاڭا بيىگىنە كوتەرىلدى. بۇل شىعارما تۋرالى «نيۋ-يورك تايمس» گازەتى «انگليالىق مەدبيكە مەن امەريكالىق جەدەل جاردەم كولىگىن جۇرگىزەتىن جاۋىنگەردىڭ اراسىنداعى ماحابباتتى باياندايتىن بۇل كىتاپ ويىڭا ەرىكسىزدەن رومەو مەن دجۋلەتتانى سالادى»، – دەپ جازدى. رومان بىردەن مودەرنيستىك پروزانىڭ وكىلدىك شىعارماسى دەپ باعالاندى. ول تۋرالى سىنشىلاردىڭ بارلىعى دەرلىك بىربەتكەي ماقتاۋ سوزدەردى عانا جازدى. سىنشىلار روماننىڭ اياقتالار تۇسىنا ەرەكشە نازار اۋدارعان. بۇل جولداردى جازۋشى 37 رەت وزگەرتىپ جازعانىن كەيىن ماقتانىشپەن اۋىزعا العان. ايتسا ايتقانداي، العاشقى ماتىنگە قاراعاندا وزگەرتىلگەن سوڭعى ماتىننەن ە.حەمينگۋەيدىڭ كانىگى قولتاڭباسى «مەنمۇندالاپ» تۇرادى.

وسىلايشا ە.حەمينگۋەي 30 جاسىندا ادەبيەتتىڭ قاق تورىنەن ءبىر-اق شىعىپ، «ءتىرى كلاسسيك» اتاندى. بۇل ولشەۋسىز داڭققا ونىڭ وزىنىكىن عانا ءجون سانايتىن بىربەتكەي مىنەزى قوسىلعانى داۋسىز. ول تۋرالى عۇمىرنامالىق ەڭبەكتەر جازعان اۆتورلاردىڭ دەنى ە.حەمينگۋەيدىڭ سول العاشقى شىعارمالارى جارىق كورگەن كۇننەن تارتىپ وزىنە قارسى سىن ايتقان ادامداردى قاتتى جەك كورگەنىن، ادەبيەتتە تالانتى وزىنەن ۇستەمدەۋ كورىنەتىن تۇلعالاردىڭ سارى ىزىنە ءشوپ سالىپ، عايبات ءسوز ايتقانىن، ءتىپتى وزىنە ءبىر كەزدە قولداۋ كورسەتىپ، ۇستازدىق ەتكەن ادامدارعا دا ۋاقىت وتە كەلە دۇشپان بولىپ شىققانى تۋرالى جازادى. دەگەنمەن، ە.حەمينگۋەيدىڭ «دۇشپاندارى» سانالعان بۇل ادامداردىڭ تىزىمدىگىنە ۋ.فولكنەردىڭ كىرمەيتىنى انىق. سەبەبى، ومىردە ەكەۋى بايلانىسقاندى بىلاي قويعاندا، ءتىپتى، جۇزدەسكەن جاندار ەمەس.

ە.حەمينگۋەيدىڭ اتاعى توسكە ورلەگەن سول 20-جىلداردىڭ ەكىنشى جارتىسىندا ۋ.فولكنەر ادەبيەتتە ءوز كەڭىستىگىن ءالى تابا الماي جۇرگەن كوپ تالاپكەرلەردىڭ ءبىرى عانا بولاتىن. ولاردى بايلانىستىراتىن ءبىر تۇلعا بار دەسەك، ول – اقش جازۋشىسى ش.اندەرسون. اقش-تىڭ وڭتۇستىگىنەن شىققان بۇل جازۋشى ءوز كەزىندە ە.حەمينگۋەي مەن ۋ.فولكنەردىڭ ەكەۋىنە دە ىقپال ەتكەن. ش.اندەرسون 1921 جىلى شىعارماشىلىققا ەندى كەلگەن ە.حەمينگۋەيگە «بايسالدى ادەبيەت پەن جۇرتتىڭ ەرمەگى ءۇشىن جازىلاتىن ادەبيەتتىڭ ەكى باسقا دۇنيە ەكەنىن ءبىلۋىڭ كەرەك. جاڭا شىعىپ جاتقان باسىلىمداعى دۇنيەلەرگە كوبىرەك نازار اۋدارۋعا ءتيىسسىڭ، سەبەبى، ولاردا ءداۋىردىڭ بەت-بەينەسى بار...»، – دەپ كەڭەس بەرگەن. ونىمەن قويماي، ش.اندەرسون ەۋروپاعا ساپارعا شىققالى تۇرعان ە.حەمينگۋەيدى پاريجدە تۇراقتاپ قالۋ تۋرالى ناسيحاتتايدى. «يتالياعا قاراعاندا پاريجدە پاتەردىڭ جالاقىسى ارزان. ونىمەن قويماي پاريجدە كەز كەلگەن قوناق ۇيدە، كافەدە جازۋشىلىقپەن شۇعىلدانا بەرۋىڭە بولادى. سەن، ە.حەمينگۋەي، جازۋشىلىقپەن اينالىسامىن دەسەڭ، پاريجگە بار، دج.دجويستى ەستىپ پە ەدىڭ؟ ول ءوزىنىڭ «ءبىزدىڭ ءداۋىرىمىزدىڭ ەڭ ۇلى شىعارماسىن» سول ارادا جازدى. ايتالىق، اقىن ە.پاۋند، ول جاڭا پوەزيانىڭ تۋىن ۇستاۋشى، ول دا سول ارادا ءومىر ءسۇرىپ جاتىر. پيكاسسودا بار، سەن ونىمەن ءسوزسىز جۇزدەسىپ سويلەسۋگە ءتيىسسىڭ. ونىڭ ءبىر ءوزى وسى زامانعى سۋرەتتىڭ بار الەمىن كورسەتەدى...»، – دەيدى. وسى اقىل ە.حەمينگۋەيدىڭ بۇكىل ءومىرىن وزگەرىتتى دەۋگە بولادى. سول ش.اندەرسون ءوزىن ارقا تۇتىپ كەلگەن ۋ.فولكنەرگە: «شىعارماشىلىقتا تابان تىرەيتىن تياناقتىڭ ماڭىزى زور. سەن ءوزىڭ اۋىلدىڭ جىگىتىسىڭ، سەنىڭ بىلەرىڭ دە، كورگەنىڭ دە ميسسۋري شتاتىنا كىرەتىن اياداي شاعىن اۋماق. ءبىراق، سول دا جەتەدى، ول دا اقش. سونى بارىڭدى سالىپ جاز...»، – دەپ كەڭەس بەرگەن. كەيىن ۋ.فولكنەر ون بەس رومان، جۇزگە تارتا اڭگىمەدەن قۇرام تاپقان اقش-تىڭ وڭتۇستىگىنىڭ ءبىر جارىم عاسىرلىق تاريحى مەن تاعدىرىن تۇتاس قامتىعان، «يوكناپاتوفا شەجىرەسى» اتانعان ءوز الەمىن جاساعانى بەلگىلى. جازۋشى جاس كەزىندە ءوزىنىڭ دە ەۋروپاعا اتتانىپ، سول كەزدەگى جاستار سياقتى پاريجدە تۇراقتاپ قالۋ ويىنىڭ بولعانىن، ونى بۇل جوسپاردان باس تارتقىزىپ، «پوشتا ماركاسىنىڭ ۇلكەندىگىندەي جەردەن ءوز الەمىڭدى تۇرعىز»، – دەپ دۇرىس جولعا سالعان ش.اندەرسون ەكەنىن ايتادى.

[caption id="attachment_20391" align="alignleft" width="380"] حەمينگۋەيدىڭ جاستىق شاعى[/caption]

ە.حەمينگۋەي مەن ۋ.فولكنەر ولەڭدەرى ارقىلى العاش رەت 1922 جىلى جاڭا ورلەاندا شىعاتىن ءبىر جۋرنالدا ۇشىراسقان. ارادا بىرنەشە جىل وتكەندە الگى باسىلىمنىڭ رەداكتورى جۋرنالدا جارىق كورگەن ۋ.فولكنەردىڭ ولەڭدەرىنەن «شاعىن توپتاما» قۇراستىرماقشى بولىپ، داڭقى جەر جارىپ تۇرعان ە.حەمينگۋەيگە حات جازادى: «وسى كىتاپتىڭ تىسىنا ءسىزدىڭ ءتورت تارماقتان عانا تۇراتىن ولەڭىڭىزدى جارناما رەتىندە بەرسەك، جاقسى بولار ەدى»، – دەيدى. ە.حەمينگۋەي بۇعان بىردەن رۇقسات ەتكەن. كىتاپ شىققان سوڭ الگى رەداكتورعا ول تاعى ءبىر پاراق حات جازادى. حاتىندا: «مەنىڭ بۇل ولەڭىم تارتىمسىز، ءبىراق، ۋ.فولكنەردىڭ قوقسىعىن جارنامالاۋعا جاراپ تۇر»، – دەگەن. مىنە، وسى ءسوزدى ە.حەمينگۋەيدىڭ اۋزىنان شىققان ۋ.فولكنەر تۋرالى ەڭ العاشقى باعا دەۋگە بولادى.

ۋ.فولكنەردىڭ ناعىز شىعارماشىلىق دارىنى ايگىلى «ايعاي مەن كەك» رومانىنىڭ جارىق كورۋىمەن 1929 جىلى رەسمي اشىلعانى بەلگىلى. سودان كەيىنگى 13 جىلدا ول ءوزىنىڭ XX عاسىرداعى باتىس ادەبيەتىنەن ويىپ ورىن العان سۇبەلى تۋىندىلارىن ىركەس-تىركەس ومىرگە اكەلدى. اسىرەسە، «ايعاي مەن كەكتەن» كەيىن ىلە-شالا «مۇردەنى قورعاۋشىلار» (1930 ج.)، «قاسيەتتى وردا» (1931 ج.)، «شىلدەدەگى ساۋلەلەر» (1932 ج.) روماندارى مەن «سەنبىلىك پوشتا» گازەتى سىندى تارالىمى مول، بەدەلدى باسىلىمداردا ونداعان اڭگىمەلەرىنىڭ جارىق كورىپ، سوڭىنان جيناق بولىپ شىعۋى ۋ.فولكنەردى اينالاسى بىرنەشە جىلدىڭ ىشىندە جۇرتقا تانىمال ەتتى. سونىمەن ءبىر ۋاقىتتا مۇحيتتىڭ ارعى شەتىندە فرانسۋزدار جازۋشىنىڭ «ايعاي مەن كەك» رومانىن، «ەميلدى ەسكە تۇسىرەتىن ءبىر شوق راۋشان گۇل» باستاعان اڭگىمەلەرىن ءوز تىلدەرىنە اۋدارىپ، جارىققا شىعاردى. بۇل ۋ.فولكنەر شىعارمالارىنىڭ ەۋروپا ەلدەرىنە تانىلۋىنىڭ باستالۋى ەدى. سوعان قاراماستان جازۋشى ءوز ەلىندە ە.حەمينگۋەيدىڭ دارەجەسىندەي اتاق پەن بەدەلگە يە بولا العان جوق. اقش-تىڭ ادەبيەت ورتاسى ونى «وڭتۇستىكتىڭ جازۋشىسى، تۇسىنىكسىز ونداعان كىتاپ جازعان تۇسىنىكسىز بىرەۋ» دەپ قابىلدادى. بۇل جاعداي 1946 جىلى اقش-تىڭ ادەبيەت سىنشىسى م.كاۋلي (بۇل ادام ە.حەمينگۋەي تۋرالى «كارى ارىستان ە.حەمينگۋەي» دەگەن تاقىرىپپەن تاماشا ەڭبەك جازعان) جازۋشى شىعارمالارىن تولىق قامتىعان «يوكناپاتوفا شەجىرەسى» اتتى زەرتتەۋ جازىپ، ۋ.فولكنەرگە فرانسۋزداردىڭ، وندا دا ج.پول سارتر، ا.كاميۋ باستاعان جازۋشىلاردىڭ قالاي تابىنا-تاڭقالاتىنى تۋرالى اۋزىنىڭ سۋى قۇرىپ جازعانعا دەيىن وزگەرگەن جوق. دەگەنمەن، «تۇلپاردى تۇلپار دۇبىرىنەن تانيدى» دەگەن ءسوز بار. ۋ.فولكنەردىڭ اياق الىسىن اقش-تىڭ ادەبي ورتاسى زەردەلەي الماعانىمەن، الىستا، سوناۋ ەۋروپادا جۇرسە دە، ونى ەسىنەن ءبىر ءسات شىعارمايتىن جاندار بار بولاتىن. سولاردىڭ ءبىرى – ە.حەمينگۋەي ەدى.

1932 جىلى ە.حەمينگۋەيدىڭ «تۇستەن كەيىنگى ءولىم» اتتى جاڭا كىتابى جارىق كورەدى. بۇقامەن سايىستى ارقاۋ ەتكەن وسى روماندا مىناداي قىستىرما بار ەدى:

«حانىم: مىرزا، مەنىڭ بىلاي دەپ تۇسىنۋىمە بولا ما؟ ءسىز ەندى بۇقامەن سايىسۋدى دوعاراسىز، مايدانعا سايىسكەر رەتىندە شىقپايسىز، سولاي ما؟

جاۋاپ: اجە، وزگەرمەيتىن ەشتەڭە جوق، الايدا، مەنىڭ جاسىم ۇلعايۋ ۇستىندە، ەندى ۋاقىتىمنىڭ كوبىن جازۋشىلىققا ارناعىم كەلەدى. جانسىزدارىمنىڭ جەتكىزگەن دەرەگىنە قاراعاندا، ۋ.فولكنەر مىرزانىڭ ايانباي ەتكەن ەڭبەگىنىڭ ارقاسىندا باسپاگەرلەر تۇككە تۇرعىسىز دۇنيەلەردى دە جارىققا شىعارا بەرەتىن بولىپتى. ولار، ءتىپتى، سەنىڭ ءبىر ءسوزىڭدى قىسقارتپاي-اق باسىپ شىعارۋعا دايار ەكەن. مەن جاس كەزىمدەگى سەرۋەن كۇندەرىمدى، جەزوكشەلەر ۇيىندەگى شاقتارىمدى جازعىم كەلەدى. مەن ولاردى بۇگىنگە دەيىن ارتقا ىسىرىپ، قارتايعان شاعىمدا، ول كۇندەر الىستاعان كەزدە جازارمىن دەپ جۇرگەنمىن. سوندا عانا مەن ولاردى تاماشا جازۋعا بولاتىنىنا سەنىمدى بولدىم. ەندى جازاتىن شىعارمىن.

حانىم: ۋ.فولكنەر دەگەن بۇل مىرزا ءسىز ايتقانداي جاقسى جازا ما؟

جاۋاپ: ول الگىندەي دۇنيەلەردى كەرەمەت جازادى، حانىم. ۋ.فولكنەر مىرزانىڭ جازعاندارى ماقتاۋعا تۇرادى. وسىناۋ جىلداردا مەن وقىعان جازۋشىلاردىڭ ىشىندەگى ەڭ مىقتى جازاتىنى سول.

حانىم: مەن ول مىرزانىڭ كىتاپتارىن ساتىپ الىپ وقيىن.

جاۋاپ: اجەي، ءسىز ۋ.فولكنەردىڭ كىتاپتارىن ساتىپ الساڭىز، وكىنبەيسىز. ول ءوزى كوپىرتىپ كوپ جازادى. ءبىر كىتابىن قولىڭا الىپ اۋدارىپ قاراپ بولعانشا، سورەدە ەكىنشى كىتابى دايىن تۇرادى...».

[caption id="attachment_20392" align="alignleft" width="265"] اسكەر حەمينگۋەي[/caption]

بۇل جەردە ە.حەمينگۋەي ەكى ماسەلەنىڭ باسىن شالا كەتكەن. ءبىرىنشىسى –جەزوكشەلەر ۇيىنە قاتىستى ءسوز. ۋ.فولكنەردىڭ «قاسيەتتى وردا» رومانىندا قاتىگەز ەركەكتىڭ زورلىعىمەن بىرتىندەپ ءتانىن ساۋدالايتىن ايەل دەڭگەيىنە قۇلدىراعان قىزدىڭ تاعدىرى باياندالادى. بۇل رومان اتالعان شاڭدى تاقىرىپتا جازىلعاندىقتان جارىق كورىسىمەن بىردەن جۇرت اڭىزىن قوزعاعان ەدى. ۋ.فولكنەردىڭ وزگە شىعارمالارى سۋعا تۇسكەن تاستاي جارىق كورىسىمەن، اۋىزعا الىنباي جوق بولىپ كەتىپ جاتقاندا، بىرنەشە مارتە قايتا باسىلىم كورىپ، قالاماقىنى دا مول تاپقان شىعارما ەدى. ەكىنشىسى – ۋ.فولكنەردىڭ قالامىنىڭ جۇردەكتىگى تۋرالى ايتىلادى. سەبەبى، ۋ.فولكنەر بەس جىلدا بەس رومان، ەلۋگە تارتا اڭگىمە جاريالاعان بولاتىن. ە.حەمينگۋەي جەزوكشەلەر ءۇيىن ايتۋ ارقىلى ۋ.فولكنەردىڭ جازعان دۇنيەلەرى كىلەڭ «ءناپسىنى قوزدىراتىن لاس دۇنيەلەر»، «اقشا ءۇشىن جازعان شىعارمالار» دەگەندى مەڭزەگەن. ودان قالسا كوپىرتە كوپ جازعاندىقتان ۋ.فولكنەردە وقۋعا تۇرمايتىن دۇنيەلەر جەتەرلىك دەگەننىڭ باسىن قىلتيتىپ قويعان.

رومان جارىق كورگەننەن كەيىن سىنشىلار اۆتوردىڭ ۋ.فولكنەر تۋرالى قىستىرماسىنا سىن ايتادى. بۇعان ە.حەمينگۋەي اشىق حات ارقىلى بىلاي دەپ جاۋاپ قايىرعان: «مەن ۋ.فولكنەردى سىيلايمىن، ونىڭ قاشاندا جولىنىڭ بولا بەرۋىن تىلەيتىن اداممىن. ءبىراق، بۇل مەنىڭ ول تۋرالى ەندى قايتىپ قالجىڭدامايمىن دەگەن ءسوزىم ەمەس. قالجىڭداۋعا تۋرا كەلسە، مەن ءبارىبىر قالجىڭداي بەرەمىن (ايتالىق، مەنىڭ شەشەم جىل قۇستارىنا ەرىپ ۇشىپ كەتەمىن دەسە، مەن ءبارىبىر ونى اتىپ بولسا دا الىپ قالامىن عوي)»، – دەيدى.

سودان كەيىنگى ءبىر مۇشەلدەي ۋاقىتتا ە.حەمينگۋەي ءتۇرلى ورتادا ۋ.فولكنەرگە قاتىستى ماقتاۋ سوزدەردى عانا ايتقان. 1935 جىلى ۋ.فولكنەردىڭ «قاراۋىل توبە» اتتى جاڭا رومانى جارىق كورەدى. سول جىلى ە.حەمينگۋەي ءبىر سۇحباتىندا سىنشىلار جاقسى اتاماعان وسى كىتاپتى اۋىزعا الىپ، ءوزىنىڭ «قۇنىعا وقىپ جاتقانىن» ايتادى. 1936 جىلى تاعى ءبىر ورتادا «ءبىزدىڭ ارامىزدا ۋ.فولكنەرگە دەگەن تۇسىنىك پەن باعالاۋ ءالى جەتپەي جاتىر. ول ءوز باعاسىن الۋى ءتيىس»، – دەيدى. بۇل ۋ.فولكنەردىڭ جاتپاي-تۇرماي رومان جازىپ، سوندا دا وتباسىن اسىراۋعا قالاماقىسىن جەتكىزە الماي، اقىرى گولليۆۋدقا بارىپ كينوسەناريي جازىپ جاتقان كۇندەرى ەدى. گولليۆۋدتا جۇرگەندە ۋ.فولكنەرگە ە.حەمينگۋەيدىڭ «بار مەن جوق» شىعارماسىنىڭ جەلىسى بويىنشا تۇسىرىلەتىن ءفيلمنىڭ سەناريىن جازۋ مىندەتى جۇكتەلەدى. بۇل ءۇشىن كينوگەرلەر ە.حەمينگۋەي قوماقتى اقشا تولەگەن بولسا، ۋ.فولكنەردىڭ اپتاسىنا ءۇش ءجۇز دوللاردى عانا مىسە تۇتۋىنا تۋرا كەلەتىن ەدى. 1944 جىلى اتالعان فيلم جارىققا شىعىپ، دابىرالى ناسيحاتتالادى. ۋ.فولكنەردىڭ ەسىمى جۇرت اراسىندا ەلەۋسىز عانا اتالىپ وتەدى. بۇل جىلداردا ەكى جازۋشى «سەن تيمەسەڭ، مەن تيمەن، كوز الدىمدا سەلتيمە» دەگەن كوڭىل كۇيدە بولعان سىڭايلى. اندا-ساندا ە.حەمينگۋەي داڭقتى جازۋشىعا ءتان مىنەزبەن «ءالى دە ەلەنبەي جۇرگەن بىرەۋ بار» دەپ بىرەر اۋىز جىلى ءسوز ايتىپ قوياتىن بولسا، ۋ.فولكنەر «ۋاقىتى كەلەر» دەپ ءبىر بارماعىن ىشىنە بۇگىپ جۇرە بەرگەن ءتۇرى بار.

وتكەن عاسىردىڭ 40-جىلدارىندا سىنشى م.كاۋلي ۋ.فولكنەردىڭ بۇكىل شىعارماسىن قاتارعا تۇرعىزىپ، ايگىلى «يوكناپاتوفا شەجىرەسى» اتتى ماقالاسىن جازۋدى قولعا العان كۇندەرىندە جازۋشىمەن ءجيى حات الىسا باستايدى. 1945 جىلى 17 قىركۇيەكتە ۋ.فولكنەرگە جازعان كەزەكتى ءبىر حاتىندا ول بىلاي دەگەن:

«مەن ساعان ج. پول سارتردان ەستىگەن اڭگىمەدى ايتتىم با، جوق؟ پاريجدە ە.حەمينگۋەي اراققا سىلقيا تويىپ الىپ، «مەنىمەن ۋ.فولكنەر الدەقايدا مىقتى» دەپ جار سالىپتى. تاياۋدا ە.حەمينگۋەيدەن حات كەلدى. ۇزاق-سونار حاتىندا ول جازۋشىلىقتىڭ ەس تاندىرارلىق جالعىزدىققا باتىرعانىن، ەشكىممەن تىلدەسىپ-سىرلاسا الماي جۇرگەنى تۋرالى جازىپتى. كوڭىل-كۇيىنىڭ قۇلازىڭقى، ءپاس ەكەنى كورىنىپ تۇر. ول سەن تۋرالى دا ايتىپتى: «ۋ.فولكنەردىڭ تالانتى كىمنەن بولسا دا ارتىق، ءبىراق، ول سەنىمسىزدەۋ كورىنەدى، سەبەبى، شارشاپ ورنىنان تۇرا الماي جاتسا دا جازا بەرەدى، ونىسىمەن قويماي، قاجەتسىز دۇنيەلەردى سىلىپ تاستاۋ دەگەندى بىلمەيدى. ەگەر ماعان سالسا عوي...»، – دەپ جازىپتى. ە.حەمينگۋەي ءوز ءىسىن بىلەتىن ادام، سوعان وراي لايىقتى اقىسىن داۋلاي دا الادى. ءبىراق، ءدال ءقازىر ول تورىعىپ جۇرگەن سياقتى. ەگەر سەن ونىمەن بۇرىن حات الىسپاعان بولساڭ، ءقازىر حات جازىپ، حابارلاسۋىڭا بولادى. بۇل ەكەۋىڭە دە جاعىمدى جاڭالىق بولار ەدى»، – دەگەن.

[caption id="attachment_20393" align="alignright" width="316"] بالا فولكنەر[/caption]

بۇل حاتقا قايتارعان جاۋابىندا ۋ.فولكنەر ءوزىنىڭ «ە.حەمينگۋەيگە حات جازۋعا بەكىگەنى» تۋرالى ايتقان. الايدا «ۋ.فولكنەر – م.كاۋلي مۇراعاتىندا» بولسىن، الدە ءوز دۇنيەسىنە وتە شيراق قارايتىن ە.حەمينگۋەيدىڭ مۇراعاتىندا بولسىن، بۇنداي حاتتىڭ نۇسقاسى ساقتالماعان. سوعان قاراپ ساراپشىلار ۋ.فولكنەر سوڭىنان ءوزىنىڭ العاشقى ويىنان اينىپ قالعان بولۋى مۇمكىن دەپ توپشىلايدى. نەگىزىندە ۋ.فولكنەر جوعارىداعى حاتتىڭ جابىق تۇسى بار ەكەنىن اڭعارعانى انىق. اسىلىندە حاتىندا م.كاۋلي ە.حەمينگۋەيدىڭ سوزدەرىن جۇمسارتىپ جەتكىزگەن. حاتتا اسىلىندە ول بىلاي دەپ جازعان:

«مەن ۋ.فولكنەردىڭ بۇلايشا ىڭىرشاعى موينىنا كەتىپ جۇرگەنىن بىلمەپپىن. سەنىڭ ول تۋرالى كولەمدى ماقالا جازۋعا كىرىسكەنىڭ مەنى قۋانتتى. ونىڭ كىمنەن بولسا دا تالانتتى ەكەنى انىق، ءبىراق، وعان مىنا داۋىردە بىردەڭە جەتىسپەيدى. ەگەر ءبىر ەل جارتىلاي قۇلدىقتا، جارتىلاي بوستاندىقتا ءومىر سۇرە المايتىنى شىندىق بولسا، وندا جەزوكشە سياقتى جالدانىپ ءجۇرىپ قۇندى دۇنيە جازامىن دەپ تىراشتانۋدان دا ەشتەڭە شىقپايدى. دەسە دە، ول سول تىرلىگىن جالعاستىرىپ كەلەدى. مەن ولاي ىستەمەس ەدىم... مۇمكىن، وعان حات جازاتىن شىعارمىن»، – دەلىنگەن.

بۇل سوزدەردى جالپى سول داۋىردەگى اقش ادەبيەت ورتاسىنىڭ ۋ.فولكنەرگە ۇستانعان كوزقاراسىنىڭ جيناقى كورىنىسى دەۋگە بولادى. وندا جازۋشىنىڭ شىعارماشىلىعى امەريكانىڭ 1861-1864 جىلدارداعى ىشكى سوعىسىندا جەڭىلىس تاپقان وڭتۇستىكتەردىڭ قايعى-مۇڭىن توككەن، ءبىر ءوڭىردىڭ عانا كۇيىن شەرتكەن شىعارمالار دەپ قارايدى. مۇنداي قارابايىر، مەنمەنسىگەن تۇسىنىكپەن ۋ.فولكنەردىڭ كەلىسپەيتىنى انىق (ايتالىق، 1946 جىلى ۋ.فولكنەر وتباسىندا شۆەد ەلىنىڭ ەكى ءتىلشىسىن قابىلدايدى. ولار جازۋشىدان سۇحبات الىپ وتىرىپ، ءوز ەلدەرىندە جازۋشىعا نوبەل سىيلىعىن بەرۋ تۋرالى اڭگىمەنىڭ قوزعالا باستاعانىن تىلگە تيەك ەتكەن). م.كاۋليدىڭ ايگىلى ماقالاسى جارىق كورىپ، كوپ وتپەي، 1946 جىلى اقش-تىڭ بەدەلدى ءبىر باسپاسى ۋ.فولكنەردىڭ «ايعاي مەن كەك» پەن «مۇردەنى قورعاۋشىلار» روماندارىن بىرلەستىرىپ توپتاما ەتىپ شىعارماقشى بولادى. رەداكتورلار ءبىر اۋىزدان كىتاپقا «ءالعىسوزدى» ە.حەمينگۋەيدىڭ جازعانى دۇرىس دەپ كەلىسەدى. سوندا بۇل شەشىمگە ۋ.فولكنەر بىردەن قارسى شىققان. «مەن ءالعىسوزدى ە.حەمينگۋەيگە جازدىرۋعا قارسىمىن. بۇل دۇرىس تالعام ەمەس. بۇل بايگەگە شاپقالى تۇرعان اتتى ونىڭ قاسىندا تۇرعان اتپەن جارنامالاعان سياقتى تىرلىك بولعالى تۇر. ءالعىسوزدى باسقانىڭ جازعانى دۇرىس»، – دەپتى ۋ.فولكنەر.

1947 جىلى ءساۋىر ايىندا ۋ.فولكنەر ميسسۋري شتاتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ستۋدەنتتەرىمەن كەزدەسۋ وتكىزەدى. وسى باسقوسۋدا ستۋدەنتتەردىڭ ءبىرى جازۋشىدان «ءسىز وسى ءداۋىردىڭ ەڭ مىقتى بەس جازۋشىسى رەتىندە كىمدەردى اتار ەدىڭىز؟» دەگەن سۇراق قويادى. بۇعان ۋ.فولكنەر: «1. ت.ۋولف. 2. د.پاسسوس. 3. ە.حەمينگۋەي، 4. كەتس. 5. ستەينبەك» دەپ جاۋاپ بەرەدى. بۇل ءسوزدى ەستىگەن ستۋدەنتتەردىڭ قاتارىندا وتىرعان ءبىر ءمۇعالىم: «ستۋدەنتتەر، بايقايسىزدار ما، ۋ.فولكنەر مىرزا ەرەكشە سىپايىلىق تانىتىپ وتىر، ول كىسى ءوزىن مۇلدە اتاماۋدى ءجون ساناعان سياقتى»، – دەيدى. سودان ۋ.فولكنەردىڭ الگى ءتىزىمدى قايتا جاڭارتۋىنا تۋرا كەلەدى. بۇل جولى ول ءوزىن دە قوسىپ، ءتىزىمدى بىلاي جاسايدى: «1. ت. ۋولف – تاۋداي تالانتتىڭ يەسى، ونىڭ جازعان دۇنيەلەرىنەن كوپ ءومىر سۇرمەيتىنىن بىردەن ءبىلىپ تۇراسىڭ. 2. ۋ.فولكنەر، 3. د.پاسسوس، 4. ە.حەمينگۋەي – وندا جۇرەك جوق، ءبىر اياعىن سۇيرەتىپ بولسا دا ورنىنان تۇرعان ەمەس، جازعان كىتابىندا وقىرمان سوزدىك اقتارىپ اۋرە بولاتىنداي ءبىر ءسوز جوق. 5. ستەينبەك – بۇرىن مەن ول تۋرالى ۇلكەن ۇمىتتە بولعانمىن، ءبىراق، ءقازىر بىردەڭە دەي المايمىن»، – دەيدى. بۇل ءسوز كوپ وتپەي باسپاسوزدە جاريالانىپ، ە.حەمينگۋەيدىڭ قۇلاعىنا جەتەدى. ءوزىن «قويانجۇرەك» دەگەنگە قاتتى اشۋلانعان جازۋشى ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستا وزىمەن بىرگە مايدان كورگەن گەنەرالعا حات جازىپ، ءوزىنىڭ سوعىستا قالاي ەرلىك كورسەتكەنىن جالپاق جۇرتقا ايتىپ بەرۋدى وتىنەدى. گەنەرال ۋ.فولكنەرگە حات جازىپ، ە.حەمينگۋەيدىڭ ولىمنەن دە قورىقپاعانىن، پاريجگە ءبىرىنشى كىرگەن ارميانىڭ قاتارىندا ەرەكشە ەرلىك كورسەتكەنىن بايانداپ، «ە.حەمينگۋەيدى قويانجۇرەك دەگەنىڭىز ارتىق كەتكەن ءسوز»، – دەيدى. بۇل حاتقا ۋ.فولكنەر ءوزىنىڭ «وكىنگەنىن» ءبىلدىرىپ بىلاي دەپ جاۋاپ قايىرعان:

«حات جازعانىڭىزعا راقمەت.

ءسىز دۇرىس قورىتىندى شىعارا الماي وتىرعان سياقتىسىز، سەبەبى، قولىڭىزداعى قاتىستى ماتەريالدار تولىق ەمەس. الگى نۇسقادا ە.حەمينگۋەيدىڭ جەكە باسىنا قاتىستى ارتىق-اۋىس ءسوز جوق: مەن ونىڭ شىعارماشىلىعىنا بايلانىستى عانا ءوز ويىمدى ايتقانمىن. ە.حەمينگۋەيدىڭ ەكى رەتكى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستا جانە يسپان ىشكى سوعىسىندا جاساعان ەرلىگىن بىلەمىن جانە ونى جوعارى باعالايمىن.

ءساۋىر ايىندا مەن ميسسۋري شتاتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە (مەن وسى وقۋ ورنىنان تۇلەپ ۇشقانمىن) فيلولوگيا فاكۋلتەتىنىڭ 6 سىنىپتان قۇرالعان ستۋدەنتتەرىمەن بىرنەشە مارتە كەزدەسۋ وتكىزىپ، ادەبيەت، جازۋشىلىققا قاتىستى سۇراقتارىنا جاۋاپ بەردىم. سول كەزدەسۋدە ستۋدەنتتەردىڭ ءبىرى ماعان: «اقش-تىڭ بۇگىنگى 5 ۇلى جازۋشىسىن اتاڭىزشى؟» – دەپ تۇرىپ الدى. مەن ءوز ويىمدى ايتتىم. اسىلىندە اۋىز اشپاۋعا بەكىگەن ەدىم، سەبەبى، مۇنداي سۇراققا ەشكىم دە ءدال جاۋاپ بەرە المايدى. الايدا، ستۋدەنتتەر قولقالاپ تۇرىپ العان سوڭ، اقىرى «مەن ايتايىن، دۇرىس-قاتەسىن وزدەرى تەكسەرىپ السىن» دەگەن ويعا كەلدىم دە، زامانداستارىم تۋرالى ءوز ويىمدى ايتتىم. مەن ە.حەمينگۋەيدى، ت. ۋولف، د.پاسسوستى اتادىم. ستۋدەنتتەرگە: «وسى اتالعانداردىڭ قاتارىندا مەن دە بارمىن، ءبىزدىڭ ءبارىمىز تاس-تالقان بولىپ جەڭىلدىك (چ.ديككەنستىڭ، ف.دوستويەۆسكييدىڭ، و.بالزاكتىڭ بيىگىنە شىعا المادىق). وسىلاردىڭ ىشىندە ت. ۋولف ەڭ تاماشا جەڭىلدى. سەبەبى، وندا تەڭدەسسىز باتىلدىق بار. ول قارابايىر، تالعامسىز، قويىرتپاق دۇنيەنىڭ يەسى اتانۋ ءقاۋپىن سەزىپ تۇرىپ جۇمىس ىستەدى جانە دەگەنىنە جەتتى. ول ءبىر اتتاپ شىڭعا شىققىسى كەلدى، شىعا الماسا، قۇردىمعا قۇلاۋعا دا قۇلىقتى بولدى. ودان كەيىنگى ورىن د.پاسسوسقا بۇيىرادى. ول وزىنە ءتان ءستيلدىڭ قۇربانى بولىپ كەتتى. ودان سوڭعى ورىن ە.حەمينگۋەيدە. سەبەبى، وندا باتىلدىق جوق، ءبىر اياعىمەن ورنىنان تۇرۋ دا قولىنان كەلمەيدى، تىڭ ولكەگە تۇرەن سالىپ، قالامىن جاڭا دۇنيەلەرگە قايراۋعا ءداتى بارمايدى، قورقادى»، – دەدىم.

ءقازىر مەن بۇل سوزدەردى بارىنشا ۇعىنىقتى ەتىپ ايتىپ وتىرمىن. ستۋدەنتتەرمەن كەزدەسۋ كەزىندە بۇلاي بولعان جوق، ايتار ءسوزىمدى الدىن الا دايىنداپ تا العانىم جوق، جۇرتتىڭ سۇراعىنا ەركىن جاۋاپ بەردىم، اشىق اڭگىمە بولدى. ايتىلعان سوزدەردىڭ سوڭىندا جارىق كورەتىنىن دە بىلمەدىم. ال ءسىزدىڭ قولىڭىزداعى ماتەريالدار سونداعى سوزدەن ءۇزىپ-جۇلىپ العان دۇنيەلەر.

بۇعان ەندى وكىنۋدەمىن. سىزگە جازعان وسى حاتتىڭ ءبىر نۇسقاسىن مەن ە.حەمينگۋەيگە دە جولداماق ويىم بار. باسقاشا ءتۇسىندىرۋدى قاجەت ەتەتىن جاعداي ورىن السا، مەن قولىمنان كەلگەنشە قاتەلىكتى تۇزەۋگە بارمىن»، – دەگەن ۋ.فولكنەر.

وسى حاتتى جازعان كۇنى ول ە.حەمينگۋەيگە دە ءبىر پاراق حات ارناپ، وندا بىلاي دەگەن:

«قۇرمەتتى، ە.حەمينگۋەي!

وسىناۋ قۇرىپ كەتكىر اقىماقشىلىق ءۇشىن كەشىرۋىڭدى سۇرايمىن. ءبارى سول 250 دوللاردى الۋ ءۇشىن، جاي ايتا سالعان ءسوز بولاتىن، ەگەر ونىڭ جارىق كورەتىنىن بىلسەم، ءوزىم-اق تۇزەتۋ جاسار ەدىم عوي. ۇزاق جىلداردان بەرى «ادامعا پالە قىزىل تىلدەن» دەگەندى كوكەيىمە ءتۇيىپ ءجۇرۋشى ەدىم، ەندى قارامايسىڭ با، سونىڭ زاردابىن ءوزىم تارتىپ وتىرمىن. مۇمكىن، بۇل ماعان جاسالعان سوڭعى ەسكەرتۋ شىعار.

مەن بۇل ءىستىڭ ساعان تيتتەي دە قولايسىزدىق اكەلمەۋىن قالايمىن. سوندىقتان مەنىڭ قايتالاي كەشىرىم سۇراۋىمدى قابىل العايسىڭ».

بۇل حات تيگەن سوڭ ە.حەمينگۋەيدىڭ اشۋى باسىلىپ، ساباسىنا ءتۇسىپ قالعان. سول ساتتە اعىنان جارىلىپ قايىرىپ بىلاي دەپ حات جازادى:

«قۇرمەتتى، بەل (ۋ.فولكنەر)!

سەنەن حات الىپ، حابارلاسقانىڭدى ءبىلىپ قاتتى قۋانىپ وتىرمىن. حاتىڭ بۇگىن تۇندە قولىما ءتيدى، بارلىق وكپە-نازدى ۇمىتايىقشى، قۇرىپ كەتسىن ءبارى. ەندى بىزدە رەنىش دەگەن اتىمەن جوق. مەنىڭ دە، رامحان گەنەرالدىڭ دا كوڭىلسىزدەنگەنى شىندىق، الايدا، ءقازىر ءبارى ءوز ورنىنا كەلگەن سياقتى.

مەن سەنىڭ ت. ۋولف پەن د.پاسسوس تۋرالى ءسوزىڭدى ءتۇسىندىم، الايدا، ءبارىبىر وعان قوسىلمايمىن. مەن ت.ۋولفپەن ارامدا ۇقساستىق بار دەپ ويلامايمىن، تەك تۋعان اۋىلىمىز عانا جاقىن دەگەنىڭ بولماسا. مەن د.پاسسوستى جاقسى كورەمىن جانە قاستەرلەيمىن، ءبىراق، ول مەن ءۇشىن ەكىنشى دەڭگەيدەگى جازۋشى...

شىعارمالارىڭدى وقىپ وتىرىپ، مەن ءبىراز ادامدى ەسىمە الدىم، سەن سولاردىڭ بارىنەن مىقتىسىڭ، بۇل ءسوزدى ءىشىپ الىپ ايتىپ وتىر دەمە. سەن ءتىرى جۇرگەندەردىڭ شىعارماسىن وقىماساڭ دا بولادى، سەن اناۋ ولگەن تۇلعالارمەن باسەكەگە تۇسكەنىڭ دۇرىس. سەنىڭ بيىگىڭ سولارمەن عانا ولشەنەدى... ...حاتتى ۇزاق-سونار جازعانىم ءۇشىن كەشىر. سەنى قاتتى قۇرمەتتەيتىنىمدى بىلگەيسىڭ. حات جازىپ، حابارلاسىپ تۇرايىق».

حاتتىڭ ۇزىن-ىرعاسىنان ە.حەمينگۋەيدىڭ اتالعان ءىستىڭ دۇرىس شەشىلگەنىنە ريزا ەكەنىن اڭعارامىز. سونىمەن قاتار «مەن تۇرعاندا باسقالار ەكىنشى قاتاردا تۇرۋى ءتيىس» دەيتىن وركوكىرەكتىگىن دە بايقاۋعا بولادى. ال ۋ.فولكنەردى كوككە كوتەرە ماقتاۋىنىڭ جالعان ءسوز ەكەنى كوپ وتپەي-اق بەلگىلى بولدى.

بۇل حاتقا ۋ.فولكنەر قايىرىپ ەشتەڭە دەمەگەن. 1950 جىلى ە.حەمينگۋەيدىڭ «وزەننەن ءوتىپ توعايعا ەنۋ» رومانى جارىق كورگەنگە دەيىن ولاردىڭ دوستىق جاعدايدا بولعانى انىق. وقىرمان ون جىل كۇتكەن جوعارىداعى روماندى سىنشىلار ءبىر اۋىزدان «جازۋشىنىڭ ءوزىن-وزى قايتالاعان، تارتىمسىز شىعارماسى»، «ە.حەمينگۋەيدىڭ تالانتى سۋالعانى بەلگىلى بولدى» دەپ سىنايدى. سول تۇستا جازۋشىعا قولداۋ بىلدىرگەن ساناۋلى تۇلعالاردىڭ قاتارىندا ۋ.فولكنەر دە بولدى: «ايەلسىز ەركەكتەگى» تاماشا تاراۋلاردى، «كۇن دە كوتەرىلەدى» سياقتى رومان جازعان جازۋشىنى قورعاپ سويلەۋدىڭ ءوزى ارتىق نارسە. الايدا، ءبىز جازۋشى جاعىندا ەكەنىمىزدى اشىق ايتۋعا ءتيىستىمىز»، – دەپ ماقالا جازادى ۋ.فولكنەر.

ۋ.فولكنەر جوعارىداعى سوزدەردى جازعان كەزدە ءالى نوبەل سىيلىعىنىڭ يەگەرى ەمەس ەدى. ماقالا «تۇرمىس» جۋرنالىندا جارىق كورگەن تۇستا، ول كەشىگىپ بەرىلگەن 1949 جىلعى سىيلىقتىڭ يەگەرى بولىپ تانىلادى. وسىناۋ ءبىرىنىڭ ارتىنان ءبىرى كەلگەن وقيعالار ەكى جازۋشىنىڭ تاعدىرىن تاعى ءبىر رەت كوپىردە تۇيىستىرگەن. ە.حەمينگۋەي ءۇشىن 1950 جىلدىڭ كۇزى سۇركەيلى بولعانى انىق. «وزەننەن ءوتىپ توعايعا ەنۋ» رومانى سىنشىلاردان تاياق جەپ جاتقاندا، ۋ.فولكنەر نوبەل سىيلىعىنىڭ يەگەرى اتانادى، ونىمەن قويماي، «ە.حەمينگۋەيدىڭ تالانتىنا سەنىڭىزدەر، ول ءالى دە جازا الادى» دەپ ماقالا جازىپ، وعان قولداۋ بىلدىرگەن سىڭاي تانىتادى. ءومىر بويى الدىن كەسىپ كورمەگەن، وزىنەن ماقتاۋ عانا تىلەپ كەلگەن ادام وسىلايشا قايىرىلىپ كەلىپ وعان قورعان بولادى، ونى ماقتايدى، ماقتاپ قانا قويمايدى، «ە.حەمينگۋەي ءالى جازا الادى!» – دەيدى. بۇل 30 جاسىندا كلاسسيك اتانىپ، 40 جاسىندا «قوڭىراۋ كىمگە قاعىلادىداي» رومان جازعان، ەكى رەتكى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستا اتويلاپ شەپ جارعان، ادەبيەت مايدانىندا ەشكىمدى الىمسىنىپ كورگەن ە.حەمينگۋەي ءۇشىن ايتىپ تاۋىسقىسىز قاسىرەتپەن تەڭ ەدى. دەسە دە، ە.حەمينگۋەيدىڭ «جازا الاتىنى» شىندىق بولاتىن. ول 1951 جىلدىڭ سوڭىندا ەكى اپتا ۋاقىت جۇمساپ، ءوزىنىڭ ايتۋلى پوۆەسى – «شال مەن تەڭىزدى» ءتامامدايدى. بۇل شىعارمانى بۇكىل اقش ادەبيەتى ورنىنان تىك تۇرىپ ناسيحاتتاعان. شىعارما جارىق كورمەي تۇرىپ-اق بەلگىلى سىنشىلار مەن جازۋشىلارعا (ۇزىن سانى ونداعان ادام) پوۆەستىڭ ءماتىنى جىبەرىلىپ (وندا دا ءار ادامعا «ماقالا جازۋ تۋرالى تاڭداۋ ءبىر سىزگە عانا ءتۇستى» دەپ ايتىلعان)، ول تۋرالى جازۋعا ۇسىنىس جاسالادى. پوۆەست جارىق كورىسىمەن سول جىلى پۋليست سىيلىعى بەرىلەدى. سەبەبى، تۇسىنىكتى – «ءوڭتۇستىڭتىڭ» ۋ.فولكنەرىنىڭ اتى العا وزىپ كەتكەن جاعدايدا، ەندى ە.حەمينگۋەيدى جاتپاي-تۇرماي قولداۋ عانا ءبىراز دۇنيەنى وزگەرتۋى مۇمكىن ەدى. سول كۇندەردە ماڭدايىندا «تاڭداۋ جالعىز سىزگە ءتۇستى» دەگەن الگىندەي تۇسىنىگى بار «شال مەن تەڭىز» پوۆەسىنىڭ ءبىر نۇسقاسى ۋ.فولكنەرگە دە جەتەدى. اينالاسىندا نە بولىپ جاتقانىن جازۋشى دا انىق بىلگەن ءتۇرى بار. وزىنە ماقالا سۇراپ حابارلاساقان «نيۋ-يورك كىتاپ شولۋى» گازەتىنىڭ رەداكتورى رەۋتكە جازعان حاتىندا ول:

«بىرنەشە جىلدىڭ الدىندا (ناقتى ۋاقىتى ەسىمدە قالماپتى)، ە.حەمينگۋەي «جازۋشى دەگەن پاقىرلار دارىگەر نەمەسە ادۆوكات سياقتى توپتالىپ ءومىر سۇرەتىن حايۋان» دەگەن ەدى. قالجىڭ، كۇلكى ءۇشىن ايتىلعان بولسا دا، وسى ءسوزدىڭ شىندىق جاعى بار. ەڭ بەرىسى، ە.حەمينگۋەيگە جاراسادى. ايتالىق، جۇرت جابىلىپ شاشباۋىن كوتەرەتىن جازۋشىنى كوكجالعا تەڭەۋگە بولاتىن شىعار، ءبىراق، مەن ونى كوكجالدان گورى يتكە كوبىرەك ۇقساتامىن»، – دەيدى.

سولاي دەگەنىمەن، ۋ.فولكنەر «شال مەن تەڭىز» تۋرالى ءبارىبىر ءوز ويىن بىلدىرگەن. ءبىراق، نەگە ەكەنى بەلگىسىز، ماقالانى «نيۋ-يورك كىتاپ شولۋى» جارىققا شىعارماي، باسىپ قويادى. ول ماقالا 1952 جىلدىڭ كۇزىندە ەلەۋسىز ءبىر باسىلىمدا جارىق كورگەن. سوعان قاراماستان وسى شاعىن تۋىندى «شال مەن تەڭىز» تۋرالى جازىلعان ەڭ تاڭداۋلى ءماتىن رەتىندە ادەبيەت تاريحىندا قالدى. ءماتىندى تۇتاس كۇيىندە وقيىق:

ە.حەمينگۋەيدىڭ «شال مەن تەڭىزىنە» باعا

«بۇل – ونىڭ ەڭ ۇزدىك شىعارماسى. مۇنىڭ ءبىزدىڭ (ە.حەمينگۋەيدى جانە ءوز زامانداستارىمدى ايتىپ وتىرمىن) قولىنان كەلىپ جازا العان ەڭ كەرەمەت، ەڭ ۇزدىك دارا تۋىندى ەكەندىگىن ۋاقىت ايگىلەمەك. بۇل جولى ول قۇدايدى تاپتى، جاراتۋشىنى تاپتى. قازىرگە دەيىن ونىڭ قالامى تۋعىزعان ەر-ايەل كەيىپكەرلەردىڭ بارشاسى ءوزى قالىپتاسقان، ءوز بالشىعىمەن وزدەرىن ءوزى جاساعان ەدى؛ جەڭىسى دە – ءوز قارسى جاقتارىنىڭ ۋىسىندا، وزدەرىنىڭ قانشاما قايسار، مىقتى جاندار ەكەنى وزدەرىنە جانە قارسى جاقتارىنا سىپاتتاۋ ءۇشىن ءومىر سۇرەتىن ادامدار ەدى. ءبىراق، بۇل جولى، ول مۇسىركەۋ دەيتىندى تاپتى: ءمالىم جەردە ءومىر ءسۇرىپ جاتقان ءمالىم كۇشتى اۋىزعا الدى، وسىلاردى – الگى شالدى جاراتتى. شال ءسوزسىز الگى بالىقتى ۇستايدى، سونان سوڭ ودان ايىرىلىپ قالادى، قولدى بولۋ، ونان سوڭ جوعالۋ بالىقتىڭ ماڭدايىنا جازىلعان، ال، شالدىڭ قولىنان بالىقتى تارتىپ اكەتۋ اكۋلالاردىڭ ەنشىسىنە جازىلعان. ءيا، ول وسىلاردىڭ ءبارىن جاراتادى، وسىلاردىڭ ءبارىن ءسۇيىپ، ءبارىن مۇسىركەيدى. مۇنىسى كەلىسىپ-اق تۇر. قۇدىرەت تەك ە.حەمينگۋەي مەن مەنىڭ سۇيەتىن جانە مۇسىركەيتىن كۇشتەرىمدى جاراتا بەرگەي – ول كۇش نە بولسىن مەيلى – ايتەۋىر سول حەمينگۋەيدى شاۋجايلاپ، مىنا شىعارماسىن ءسىرا دا وزگەرتپەيتىن ەتە كورگەي».

بۇل ارادا ۋ.فولكنەردىڭ «شال مەن تەڭىزىن» وقىپ وتىرىپ، ءوزىنىڭ «ايۋ» اتتى تۋىندىسىن ويىنا العانى انىق. ەكى شىعارما دا تابيعات پەن ادام ورتاسىنداعى سىرلى رۋحاني بايلانىستىڭ جۇرەكتىڭ تەرەڭىنە شابار ءبىر كۇيىن شەرتەدى. ەكى شىعارمادا دا تابيعاتتان الىستاعان ادامنىڭ ماڭگىلىك قاسىرەتى مەن جالعىزدىعى ءسوز بولعان. شالدىڭ ءداۋ بالىقتى ولىمگە قيماعانى سياقتى، ۋ.فولكنەردىڭ كەيىپكەرى دە ايۋدىڭ ءومىر سۇرە بەرۋىن، ءتىپتى تاسادا بولسا دا ايتەۋىر ونىڭ بولۋىن قالايدى، ءبىراق، سوڭىندا ايۋدان ايىرىلىپ تىنادى، سودان ماڭگىلىك جالعىزدىق باستالادى. «ايۋدى» كەزىندە ە.حەمينگۋەي ۋ.فولكنەر شىعارماشىلىعىنىڭ شىڭى دەپ باعالاعان ەدى.

الايدا، ە.حەمينگۋەيدىڭ قۇلاعىنا ماقالا ەمەس، جوعارىداعى «كوكجال ەمەس، يتكە ۇقسايدى» دەگەن ءسوز الدىمەن جەتەدى. ە.حەمينگۋەي بۇل جولى دا ۋ.فولكنەردىڭ ءسوزىن تىكە ماعىناسىندا قابىلداعان. ول ۋ.فولكنەرمەن اراداعى ەسكى قوتىردى قايتا جاڭعىرتىپ، «نيۋ-يورك كىتاپ شولۋى» گازەتىنىڭ رەداكتورىنا جازعان حاتىندا بىلاي دەگەن:

«ول مەنى الدىمەن قويانجۇرەك دەدى، ەندى يتكە تەڭەپ وتىر... نوبەل سىيلىعىن الۋدان بۇرىن ول ماعان جاقسى اتتاناتىن، ول سىيلىق العاندا مەن وعان ارنايى تەلەگرامما جىبەرىپ قۇتتىقتادىم، ءبىراق ول «راقمەت!» دەگەن دە جوق... ونداعان جىلداردان بەرى ەۋروپادا مەن ونىڭ شاشباۋىن كوتەرىپ، «ءبىزدىڭ اقش-تا ءبىرىنشى مىقتى جازۋشى ۋ.فولكنەر» دەپ ونىڭ ءباسىن جوعارى قويۋمەن كەلدىم، ءوزىمدى الدىمەن اتاعانىم جوق، ونىڭ ەسىمىن الدىمەن اتادى... ونىڭ شاماسى بەيسبول دوبىن نەگە توعىز رەت قاعۋعا جەتپەيتىنىن ءبىلىپ تۇرسام دا، ونى باسقا بىرەۋگە ءتىس جارعانىم جوق. ەندى كەلىپ، مەنىڭ كۇنىم ءبىر سوعان ءتۇسىپ قالعانداي، اۋزىنا كەلگەنىن ايتىپ، مەنى يتكە تەڭەيدى. ءيا، ول جۇرتتى اۋزىنا قاراتىپ سويلەدى (ۋ.فولكنەردىڭ نوبەل سىيلىعىن الاردا سويلەگەن ءسوزىن ايتادى)، كەرەمەت، ءبىراق، ول سوندا ايتقان دەڭگەيىنە ەندى ەشقاشان دا جەتە المايدى... ونىڭ شىعارمالارىنىڭ كوك تيىن قۇنى جوق، قايتالاپ وقۋعا تۇرمايدى. قايتالاپ وقي قالساڭ، الدانعانىڭدى بىردەن بىلەسىڭ... ال مەن نە جازاتىنىمدى جاقسى بىلەمىن... مەن ءتىرى تۇرعاندا ۋ.فولكنەر «نوبەل سىيلىعىنىڭ يەگەرىمىن» دەپ ماس بولعاندا عانا ماقتانا الادى...».

1954 جىلى ە. حەمينگۋەي دە نوبەل سىيلىعىنىڭ يەگەرى اتاندى. ءبىراق، ۋ.فولكنەر ونى قۇتتىقتاماپتى. 1955 جىلى دوسىنا جازعان ءبىر حاتىندا ە. حەمينگۋەي: «وڭتۇستىكتىڭ ءسوز مانەرىمەن سويلەيتىن ادامدارعا سەنۋشى بولما، ولار شەتىنەن سۋايت وتىرىكشى كەلەدى. ولار كولگىرسىمەسە عانا بىزگە ۇقساپ تازا اعىلشىن تىلىندە سويلەي الادى»، – دەپ جازعان.

1956 جىلى ۋ.فولكنەر اقش اتىنان جاپونياعا مەملەكەتتىك ساپارمەن بارادى. جاپوندىق وقىرماندارمەن جۇزدەسۋ كەزىندە جازۋشى ءوزىنىڭ ءبىر كەزدەگى «تاس-تالقان بولىپ جەڭىلۋ» تۋرالى ويىن تاعى جاڭعىرتقان. ت.ۋولف، د.پاسسوس جانە ءوزى تۋرالى ايتا كەلىپ: «شىعارماشىلىق دەگەن الدىڭا تىنباي جاڭا تالاپ قويىپ وتىرۋ، سونى جەڭۋ ءۇشىن بارىڭدى سالۋ، سونىڭ جولىندا تاس-تالقان بولىپ جەڭىلۋ. مەن «تاس-تالقان بولىپ جەڭىلگەندەردى» قاتارعا تۇرعىزعاندا جەڭىلۋدەن قورىقپايتىن، جاڭا ءورىس اشۋدان جاسقانبايتىن جۇرەكتىلىكتى باستى ورىنعا قويدىم. ءبىزدىڭ شىعارماشىلىعىمىزدا وسى قاسيەت بار... ە.حەمينگۋەيدى سوڭىندا اتاعان سەبەبىم، ونىڭ شىعارماشىلىقتا تالەيى زور، قاشاندا ويىنا العان ءىسىن تىندىرىپ شىعادى، ءبىر سوزبەن ايتقاندا، ول تاس-تالقان بولىپ جەڭىلۋدى بىلمەيدى، ءوزىنىڭ ۇيرەنشىكتى ۇيشىگىنە تىعىلىپ الىپ، ۇيرەنشىكتى تاسىلىمەن جازا بەرەدى، باسىن قاتەرگە تىگۋدەن قورقادى»، – دەگەن.

1961 جىلى 2 شىلدە كۇنى ە.حەمينگۋەيدىڭ ءوز ۇيىندە وپات بولعانى تۋرالى قارالى حابار تارالادى. بۇل حاباردى ەستىگەن ۋ.فولكنەر بىردەن: «بۇل تەگىن ءولىم ەمەس، ول ءوزىن ءولتىردى»، – دەگەن. ەكىنشى كۇنى تىلشىلەرگە: «ە.حەمينگۋەي كوپ نارسەگە قارسى شابۋمەن كەلدى. ونىڭ باتىرلىعى مەن ەركەككە ءتان مىنەزى، بەلگىلى تۇرعىدان العاندا ءوزىن-وزى جارنامالاعان جاساندىلىق»، – دەپ پىكىر بىلدىرگەن. سوڭىنان ءبىر دوسىنا: «مەن توتە تارتاتىنداردى ۇناتپايمىن»، – دەگەن. ايتسا ايتقانداي، ە.حەمينگۋەي وزىنە قول سالعان بولاتىن. الايدا، ە.حەمينگۋەيدىڭ سوڭعى تالعامىن باسقاشا قابىلداۋعا دا بولادى. ول جازۋشىنىڭ شىعارمالارىندا ءومىر بويى تۋ ەتىپ بيىك ۇستاعان: «ادام جەڭىلۋ ءۇشىن جارالماعان، مەنى ولتىرە الۋى مۇمكىن، ءبىراق جەڭە المايدى!» («شال مەن تەڭىز») دەگەن سەنىمىمەن ساباقتاسادى. دەنساۋلىعىنىڭ كۇرت تومەندەۋى (ەكى رەتكى ۇشاق اپاتىنان العان، سوعىستا باسىنان العان جاراقاتى جازۋشىنى تيتىقتاتا باستاعان) ە.حەمينگۋەيدى اقىرىندا جارالى ارىستانداي ولىمگە قارسى شابۋعا تۇرتكى بولعان. بۇنى ەرلىك دەمەگەننىڭ وزىندە، قورقاقتىق دەۋگە بولماس. بەلگىلى تۇرعىدان جازۋشى ءوزىنىڭ ومىرلىك ۇستانىمىن ولىمىمەن دە قورعاپ كەتتى دەۋگە ابدەن بولادى.

ارادا ءبىر جىل ءتورت كۇن وتكەندە ۋ.فولكنەردىڭ ءوزى دە جۇرەك تالماسىنان كەنەت ومىردەن وزادى. ەكىنشى رەت جۇرەك شانشۋى ۇستاردىڭ الدىندا دوسىنا سىرىن اقتارىپ: «مەنىڭ ولگىم كەلمەيدى»، – دەپتى جازۋشى. دارىگەرلەر جۇرەك ناۋقاسىنىڭ اسا ءبىر قاتەر ءتوندىرىپ تۇرماعانىن ەسكەرتكەنىمەن، جازۋشىنىڭ ءوزى ۋاقىتىنىڭ ساناۋلى قالعانىن اڭعارعان ءتۇرى بار...

ە.حەمينگۋەي مەن ۋ.فولكنەر ادەبيەتتە ەستەتيكالىق تالعامنان دۇنيەگە كوزقاراسقا دەيىن بىر-بىرىنە مۇلدە ۇقسامايتىن ەكى تيپتەگى جازۋشىنىڭ ساناتىنا جاتادى. سوعان قاراماستان ولاردىڭ شىعارمالارىندا ورتاقتىق بار. ايتالىق، ۋ.فولكنەر نوبەل سىيلىعىن الاردا سويلەگەن سوزىندە ادامنىڭ قيىندىققا توزە بىلەتىن قايسار رۋحىن ءسوز ەتەدى. «ايعاي مەن كەك»، «مۇردەنى قورعاۋشىلار» روماندارىنىڭ وزەگىندە دە وسى رۋح جاتىر. ال قيىندىققا مويىنسىنبايتىن، ولىمگە دە قاسقايىپ قارسى شابا الاتىن رۋحتى ە.حەمينگۋەيدىڭ بارلىق شىعارماسىنىڭ جيناقتالعان بەينەسى دەسەك، ەش ارتىق ايتقاندىق بولمايدى. بۇل تۇرعىدان ەكى جازۋشى ۇندەس. ودان قالسا ەكى جازۋشى دا جاڭا تالعامنىڭ تۋىندىسى، اعىلشىن تىلىندەگى مودەرنيستىك پروزانىڭ كوكجيەگىن كەڭەيتكەن جازۋشىلار. ەكەۋىنىڭ پارقى، باستىسى، شىعارماشىلىق ەستەتيكاداعى ۋاقىتقا بولعان تۇيسىكتىڭ پارقىندا جاتسا كەرەك.

ە.حەمينگۋەي شىعارمالارى قاشاندا «وسى شاق» بويىنشا ءومىر سۇرەدى. اڭگىمەلەرى مەن روماندارىنىڭ ءتۇپ بولمىسى دا وسى قازىققا بايلانعان. ۋ.فولكنەردىڭ دۇنيەتانىمى بۇعان ۇقسامايدى. ول وتكەنمەن ءومىر سۇرەدى. ج.پول سارتردىڭ (فرانسۋز فيلوسوفى، دراماتۋرگ-جازۋشىسى، 1964 جىلعى نوبەل سىيلىعىنىڭ يەگەرى): «ۋ.فولكنەر شىعارمالارى كوز الدىڭا ءجۇرىپ بارا جاتقان اربانىڭ ارتىندا سوڭىنا قاراپ وتىرعان جاندى ەلەستەتەدى. ونىڭ شىعارمالارىندا بۇگىن مەن كەلەشەك دەگەن اتىمەن جوق، تەك قانا «وتكەن ۋاقىت» بار»، – دەگەنى بار. ەكى جازۋشىنىڭ بويىنداعى وسى ماندىك پارىق ولاردىڭ شىعارماشىلىق بولمىسىن بەلگىلەگەن. جاڭا ەستەتيكالىق تۇيسىكپەن جازىلعانىنا قاراماستان ە.حەمينگۋەيدىڭ تۋىندىلارى وقۋعا وڭاي، قابىلداۋعا جەڭىل، تاريحي-مادەنيەتتىك كورىنىسى انىق بولىپ كەلەدى. مۇنىمەن سالىستىرعاندا ۋ.فولكنەر شىعارمالارىنىڭ تامىرى تەرەڭدە جاتىر. جازۋشىنىڭ روماندارى «ءتاۋراتتان» تارتىپ ۋ.شەكسپيرگە دەيىنگى باتىس ادەبيەتىنىڭ وركەنيەتىمەن ميانىڭ تامىرىنداي ۇشتاسىپ كەتكەن. بۇل جاعىنان ۋ.فولكنەردىڭ الدىن ورايتىن ءماتىن يەسى وتكەندە دە، بۇگىن دە كەمدە-كەم.

اڭگىمە جانرىندا ەكى جازۋشىنىڭ ءوز الدىنا قولتاڭباسى بار. ە.حەمينگۋەي شىعارمالارى «مۇزتاۋدىڭ» بولمىسىنا جاقىنداسا، ۋ.فولكنەردىڭ تۋىندىلارى «سانا اعىمى»، «كوپ قىرمەن» جازۋدىڭ تاماشا ۇلگىلەرىنە جاتادى. اتاپ ايتار بولساق، «وزگە ءبىر ەلدە»، «جاۋىنداعى مىسىق»، «ءالپى تاۋىنداعى مالشى ءانى»، «تازا ءارى تىنىش جەر»، «كوپىردەگى قارت»، ت.ب. شىعارمالاردى ە.حەمينگۋەيدىڭ مۇحيتتا تۇرعىزعان مۇزتاۋى دەۋگە ابدەن بولادى. ۋ.فولكنەردىڭ «ەميلدى ەسكە تۇسىرەتىن ءبىر شوق راۋشان گۇل»، «ەرتە شاڭى شىققان قىركۇيەك» اڭگىمەلەرى اناۋ «ايعاي مەن كەك» باستاعان روماندارىنىڭ وتە سۇرىپتالعان نۇسقاسى سياقتى. ءوز باسىم جازۋشىنىڭ «ايۋى» (پوۆەست نۇقاسى ەمەس، اڭگىمە نۇسقاسى) مەن جوعارىداعى ەكى اڭگىمەسىن قايتالانبايتىن تاماشا ءماتىن رەتىندە باعالايمىن.

20 جىلدىڭ الدىندا، قىتايدا ستۋدەنت شاعىمدا ءبىر قولىما ە.حەمينگۋەيدىڭ «دجەك ادامستىڭ اڭگىمەلەرى» جيناعىن، ەندى ءبىر قولىما ۋ.فولكنەردىڭ «مۇردەنى قورعاۋشىلار» رومانىن ۇستاپ، جاتپاي-تۇرماي «جازۋشى-اقىن بولامىن» دەپ جۇرگەن كۇندەردە مەن دە ەكى جازۋشىدان ءبىراز دۇنيە ۇيرەنگەن ەدىم. «اۋەلەگەن اق قاۋىرسىن» اتتى اڭگىمەدە ە.حەمينگۋەيشە، «بەتپە-بەت» دەگەن اڭگىمەدە ۋ.فولكنەرشە اڭگىمە جازۋدى سىناپ كورگەن بولاتىنمىن. الدىڭعى شىعارمام 1995 جىلى «ىلە جاستارى» جۋرنالىنىڭ (ايلىق باسىلىم) 4 سانىندا، سوڭعىسى 1996 جىلى «تارباعاتاي» جۋرنالىنىڭ (ماۋسىمدىق باسىلىم) 4 سانىندا جارىق كورىپ ەدى.

ە.حەمينگۋەي مەن ۋ.فولكنەردى وقۋ ساعان قاشاندا ءبىر نارسەنى ەسكەرتىپ تۇرادى: جاقسى جازامىن دەسەڭ، الدىمەن بوس-بوپىر سوزدەن ارىلۋعا ءتيىسسىڭ.

ارداق نۇرعازى ۇلى