«Қазмедиа орталығы» конференц-залында Қазақстан мен Ресейдің ғылыми және мәдени қоғамдастығы үшін маңызды оқиға –«Дәуір диалогы: Қазақстан мен Ресей Федерациясы халықтарының тарихи жадын сақтау» тақырыбында дөңгелек үстел өтті, оның күн тәртібінің негізгі сұрағы:«Ескі дәуірге жаңа көзқарас: Қазақ даласы мен Ресей империясы статистика призмасы бойынша» монографиясының тұсаукесері. Іс-шараның ұйымдастырушысы: «Еуразиялық мониторинг»талдамалық зерттеулер орталығы», деп хабарлайды Dalanews.kz.
Іс-шара Ресей Федерациясының Президенті Владимир Путиннің Қазақстанға сапары қарсаңында өтті, іс-шарада талқыланатын тақырыптардың Қазақстан мен Ресей Федерациясы арасындағы мәдени диалог пен әріптестік қатынастарды нығайту үшін өзектілігін атап өтті.
Іс-шараның жұмысын бастаған кезде «Еуразиялық мониторинг» ТЗО директоры Әлібек Тәжібаев монографияның маңыздылығын ортақ тарихи мұраны нығайтуға бағытталған ғылыми дипломатияның үлгісі ретінде атап өтті. Ә.Тәжібаев зерттеудің бірегей тәсілін жеткізді, бұл тәсілдің осы кезеңдегі зерттеулердің көпшілігінен айырмашылығы қазақ даласының Ресей империясына қосылу үдерістерін саяси талдау әрекетін білдіреді. Жұмыс Ресейдің ірі кітапханаларында сақталатын жалпыға қол жетімді деректі дереккөздерге негізделген болып келеді. Монография авторлары осы мәліметтер жиынтығын бірінші орынға қоя отырып статистикалық және деректі деректерді объективті талдауға ерекше назар аударады.
«Еуразиялық мониторинг» ТЗО ғылыми жетекшісі, тарих ғылымдарының кандидаты Таисия Мармонтова «Ескі дәуірге жаңа көзқарас: Қазақ даласы мен Ресей империясы статистика призмасы бойынша» деп аталатын зерттеудің жанрын «құжаттардағы монография» ретінде айқындады. Бұл тәсіл дәстүрлі авторлық интерпретацияны бастапқы дереккөздерді талдаумен ұштастыра отырып, қазақ даласын Ресей империясының құрамына кіріктірудің күрделі тарихи процесіне жаңа көзқарас ұсынуға мүмкіндік береді. Бұл жерде саясаттанушылар Отан тарихының күрделі және өте сезімтал кезеңіне назар аударды.
Зерттеудің негізгі міндеті идеологиялық бейімділікті болдырмайтын объективті және теңдестірілген талдауды ұсыну болды. Жұмыста мемлекеттік қоғамдық тарихи кітапхана мен Ресей мемлекеттік кітапханасы қорларының деректі көздеріне назар аударылады. Бұл тәсіл процестердің әлеуметтік-экономикалық, саяси және мәдени аспектілерін империялық орталық тұрғысынан қарастыруға мүмкіндік берді. Осы мақсатқа жету үшін жалпы ғылыми және мамандандырылған әдістер кешені, соның ішінде саяси талдау қолданылды. Олар тарихи оқиғаларды эмоционалды бағалаусыз және олардың қазіргі Қазақстан-Ресей дипломатиялық күн тәртібіне әсерін қамтамасыз етті.
Статистика тарихи процестің негізгі аспектілерін зерттеудің негізгі құралына айналды: сандық деректер демографиядағы, экономикадағы және әлеуметтік қатынастардағы нақты өзгерістерді анықтауға мүмкіндік беретін субъективті түсіндірулердің әсерін барынша азайтты; империялық саясаттың қазақ жерлерін Ресей империясының экономикалық жүйесіне біріктіруге әсерін ашты; көші-қон өзгерістерін көрсетті және олардың аймақтың әлеуметтік құрылымына әсері объективті негіздеме алды. Жергілікті билік пен салық салу туралы мәліметтер империялық әкімшіліктің аймақпен өзара әрекеттесу ерекшеліктерін көрсетті. Темір жолдарды қоса алғанда, инфрақұрылымды зерттеу Қазақ даласының стратегиялық рөлін атап өтті. Жаңа монография Қазақстан мен Ресей арасындағы тарихи жадыны сақтауға және мәдени диалогты нығайтуға ықпал ете отырып, тек кәсіпқойларға ғана емес, кең аудиторияға да бағытталған.
«Еуразиялық мониторинг» ТЗО директоры Әлібек Тәжібаев жиналғандардың назарын зерттеу тарихи дереккөздер мен статистикалық деректерді объективті талдауға баса назар аудара отырып, Қазақстанның Ресей империясының құрамына кірігуінің күрделі процестеріне бірегей көзқарас ұсынатынына аударды. Ол әкімшілік реформалар, экономикалық өзгерістер және мәдени өзара іс-қимылдар өңірді қалай қалыптастырғанын көрсетеді. Монография қазақ даласының геосаяси рөлінің күрделілігін, оның қазіргі заманғы маңыздылығын түсінуге көмектеседі және өткеннің дәл және құжаттарға негізделген бейнесін ұсына отырып, мифтермен күресуге ықпал етеді. Жұмыстың авторлары – халықаралық қатынастар саласындағы тәжірибелік зерттеушілер және оларды авторлық әдіснаманың призмасы арқылы зерттеу Қазақстанның өткенін геосаясаттың қазіргі заманғы сын-тегеуріндері арқылы түсіндіруге мүмкіндік береді. Жұмыстың ерекшелігі – идеологиялық бейімділіктен бас тарту және тарихи тәжірибе мен қазіргі дипломатиялық шындықтар арасындағы байланысты түсінуге тырысу. Тұрақты болашақ үшін екі жақтың ұлттық мүдделерін түсінуге және ескеруге баса назар аудара отырып, тарих сабақтарын ескеру қажет.
Александр Игоревич Дроговоз – халықаралық білім беру институты директорының орынбасары А. Н. Косыгин жұмыстың ғылыми-танымал сипатқа ие екендігіне назар аударды. Тарих ұлттық және мәдени бірегейлікті қалыптастыруда шешуші рөл атқарады. Публицистикалық шығармалар адамдарға өздерінің өткенін түсінуге, ата-бабаларының қосқан үлестерін бағалауға және мәдени мұраны сақтаудың маңыздылығын түсінуге көмектеседі. Бұл әсіресе тарихи жады қоғамды қалыптастырудың негізі болып табылатын елдерге қатысты.
Сондай-ақ, спикер зерттеудің кейбір бөлімдеріне назар аударды, бұл жерде статистикалық мәліметтер негізінде өзара іс-қимыл жасау туралы нақты қорытынды жасауға болады. Ұлы Сібір теміржолының (қазіргі Транссіб) рөлін 1894 жылы 11 шілдеде Петропавл тұрғындары бірінші пойызбен қарсы алды. Теміржол сауданы айтарлықтай жандандырды, жергілікті өнеркәсіп пен ауыл шаруашылығының дамуына түрткі болды. Станциядан жыл сайын 1 млн. пұттан астам ет, 1,5 млн данаға дейін қой терісі-былғары бұйымдары, 50-60 мың дана жөнелтілді. Венада, Парижде, Берлинде, Гамбургте, Ыстамбұлда және басқа қалаларда танымал болған сары май мен басқа да өнімдердің пудасы. Петропавлда теміржол құрылысының тарихи маңызы мен алғашқы жетістіктері станцияның аймақтың көлік және экономикалық инфрақұрылымындағы маңыздылығын ескере отырып, бүгінгі күнге дейін өз жалғасын тапты.
Статистика жергілікті халықтың жаңа экономикалық мүмкіндіктерге бейімделуін көрсететін аймақтың экономикалық өміріндегі қызықты және маңызды тенденцияларды анықтауға мүмкіндік береді. Көкшетау және Атбасар уездерінде зығыр мен қарасора өсіру туралы мәліметтер іскер казактар мен қоныс аударушылардың ауылшаруашылық дақылдарын практикалық пайда алу үшін қалай пайдаланғанын көрсетеді. Мысалы, зығыр және қарасора алқаптары кенептер, арқандар мен жабдықтар жасау үшін пайдаланылған май мен талшықтарды өндіруге шикізат берді. Осылайша, «бүкіл Ресей» күнтізбелерін зерттеу зығыр өндірісі 1889 жылы 7,731 пудтан 1902 жылы 40,555 пудқа қалай айтарлықтай өсті деген қорытынды жасауға мүмкіндік берді, бұл оның жергілікті экономикадағы маңыздылығының артқанын көрсетеді. Керісінше, қарасора өндірісі 18,985-тен 13,055 пудқа дейін қысқарды, бұл басымдықтардың өзгеруі немесе сұраныстың өзгеруі туралы айтуы мүмкін. Бұл деректер ауыл шаруашылығындағы өзгерістерді көрсетіп қана қоймайды, сонымен қатар аймақ халқының табиғи ресурстарды олардың өмір сүруі мен өркендеуінің негізгі элементтеріне айналдыру арқылы экономикалық қиындықтарға қалай бейімделгенін тереңірек түсінуге мүмкіндік береді.
Ақмола облысындағы жәрмеңке саудасы туралы статистикалық деректер оның жергілікті нарықтарды ғана емес, сонымен бірге аймақты Ресей империясының үлкен экономикалық жүйесімен байланыстыратын динамикалық экономикалық құбылыс ретіндегі маңыздылығын көрсетеді. Жыл бойына облыста көптеген жәрмеңкелер өткізілді, олардың әрқайсысы жергілікті тұрғындардан бастап басқа провинциялардан келген саудагерлерге дейін әр түрлі қатысушыларды тартты. Жәрмеңкелер жазғы және күзгі болып бөлінді, олардың әрқайсысының өзіндік ерекшеліктері болды. Мысалы, Ақмоладағы ассигнация және Петропавл уезіндегі Тайынша сияқты жазғы жәрмеңкелер дәстүрлі түрде маусымдық тауарларға, соның ішінде мал мен ауылшаруашылық өнімдеріне шоғырланған. Көкшетау ауылындағы Покровская немесе арық балықтағы Александро-Невская сияқты күзгі жәрмеңкелерде колониялық және өндірістік тауарларды қоса алғанда, кең ассортимент болды. Жәрмеңке саудасының көлемі әсерлі болды: жеке жәрмеңкелердің айналымы 200-ден 700 мың рубльге дейін өзгерді, ал 40 жәрмеңкенің жиынтық айналымы әкелу бойынша 6 миллион рубльден және сату бойынша 4 миллион рубльден асты. Негізгі тауарларға мал мен шикі азық-түлік, сондай-ақ империяның орталық бөліктерінен әкелінген өндірістік тауарлар кірді. Бұл деректер жәрмеңкелердің экономикалық қана емес, сонымен қатар әлеуметтік рөл атқарғанын, әр түрлі аймақтар арасындағы байланысты нығайтып, далада сауда инфрақұрылымын дамытуға ықпал ететіндігін көрсетеді.
Монографияны таныстыру қорытындысы бойынша пікір алмасу шеңберінде дөңгелек үстелге қатысушылар жалпы тарихтың ұлттық бірегейлікке, қазіргі заманғы зерттеулердегі отарсыздандыру дискурсына және Қазақстан-Ресей ғылыми жобаларының перспективаларына әсерін талқылады. Іс-шара қонақтарының арасында академиялық қоғамдастықтың, дипломатиялық топтардың және қоғамдық ұйымдардың өкілдері, оның ішінде «Астана» Халықаралық университетінің Әлеуметтік-гуманитарлық ғылымдар Жоғары мектебінің деканы Саят Баймұратұлы, Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің профессоры Светлана Ковальская.
Пікірталастың негізгі қорытындылары:
Қорытындылай келе, дөңгелек үстел модераторы Әлібек Тәжібаев Қазақстан мен Ресей арасындағы мәдени және ғылыми байланыстарды нығайту үшін монографияның маңыздылығын атап өтіп, негізгі ұсыныстар мен нәтижелерін қорытындылады.
Іс-шара кітап тұсаукесерінің салтанатты рәсімімен, қатысушыларға даналарын табыстаумен және авторлардың қолтаңба-сессиясымен аяқталды.
