Anyqtama
Zaýytbek Turysbekov ár jyldary memlekettik qyzmettiń ár satysynan ótken. Ol bir kezderi Joǵary keńes depýtaty, Ońtústik Qazaqstan oblysynyń ákimi, QR Kóshi-qon jáne demografıa jónindegi agenttik tóraǵasy, QR Prezıdenti Ákimshiligi Basshysynyń orynbasary, Memlekettik qyzmet isteri agenttiginiń tóraǵasy, İshki ister mınıstri, Ózbekstan, Reseı, Ýkraına, Moldova elderinde Tótenshe jáne ókiletti elshi bolyp qyzmet atqarǵan.
Osy jyldyń 25-27 maýsym aralyǵynda ótken Dúnıejúzi qazaqtarynyń V quryltaıynda Dúnıejúzi qazaqtarynyń qaýymdastyǵy tóraǵasynyń birinshi orynbasary Talǵat Mamashevtiń ornyna belgili qoǵam qaıratkeri, «Nur Otan» partıasynyń sol kezdegi hatshysy Zaýytbek Turysbekov kelgen bolatyn. Sodan beri tórt aıdan astam ýaqyt ótti. Dúnıejúzi qazaqtary qaýymdastyǵy Astanaǵa kóship, jańa qarqynmen, tyń jobamen jumys isteıdi degen sóz shyndyqqa aınaldy. El Zaýytbek Qaýysbekulyn qaýymdastyq jumysyn jańa deńgeıge kóteredi degen úmitpen qarsy aldy.
Qazir Dúnıejúzi qazaqtary qaýymdastyǵy túgeldeı Astanaǵa kóshkendigi belgili boldy. Qaýymdastyqtyń Almatydaǵy ǵımaraty «Otandas-el» respýblıkalyq qoǵamdyq birlestigine berilgen. Birlestik músheleri uzaq jyl jóndeý kórmegen ǵımaratty kúrdeli jóndeýden ótkizip jatqandaryn habarlady. Almatyda qaýymdastyqtyń fılıaly jumys isteıdi ári qaýymdastyqpen birlesip, sheteldegi qazaqtar jáne otanǵa oralǵan qandastardyń rýhanı-mádenı, áleýmettik máselelerimen Dúnıejúzi qazaqtary qaýymdastyǵy men «Otandas-El» – eki tarap birlikte aınalysatyn bolady.
Naımanbaev, Mamashev, Turysbekov...
«Táýelsizdik ala salyp sheteldegi qazaqtardy elge shaqyrýdy, otanǵa ornalastyrýdy qup kórip, Dúnıejúzi qazaqtarynyń İ quryltaıyn ótkizýge birden bir muryndyq bolǵan tulǵa – Nazarbaev», – deıdi 90 jyldardyń sońynda elge oralǵan aqsaqal Zaman Altynbekov. Ol ózi týyp-ósken Ózbekstan sheteldegi ózbekter úshin mundaı múmkindik bere almaǵanyn, tipti TMD elderinde shettegi otandastaryn shaqyrýdy júıeli júrgizgen tek Qazaqstan ǵana ekenin aıtyp, «bul – bizdiń eldiń baqýattylyǵyn kórsetedi» degen piri bildirdi.
Sarapshy, qoǵam qaıratkeri Rahym Aıypuly bolsa, qaýymdastyqtyń belgili memleket jáne qoǵam qaıratkeri, jazýshy Qaldarbek Naımanbaev basqaryp turǵan shaqta edáýir bedeldi bolǵanyn aıtady. Shetelden elge oralǵan qandastardyń qujat bitirý, kvota alý, elge ornalasý isterine Naımanbaev basqarǵan qaýymdastyq jıi aralasyp, qazaq kóshi-qonynyń jandanýyna, zańnyń kemeldenýine ońdy yqpal etti degen pikirde.
– Al Mamashev tusynda eshqandaı júıeli jumys bolmady. Shetelde qazaqtardyń kishi quryltaıyn ótkizýden aspady. Onda da memleketten tender alyp, Eýropa qazaqtarynyń qonaǵy bolyp qaıtýdan aryǵa uzamady. Onyń qandaı nátıje bergenin eshkim eseptegen joq. Mamashev tusyndaǵy qaýymdastyq – shalajansar uıymnyń biri boldy. Mundaı uıymnyń bar ekenin Dúnıejúzi qazaqtary quryltaıy ótetin kezde ǵana el biletin, – deıdi Rahym Aıypuly.
Sarapshy Naımanbaevtyń uzaq jyldyq tájirıbesimen qosa, qoǵamdyq bedeli bolǵanyn aıtady. Al Mamashev bolsa mınıstr bolǵanyna qaramastan qoǵamdyq ortada bedeldi bolmaǵandyqtan memlekettik mekemelerge, mınıstrlikterge sózi ótimsiz boldy dep qaraıdy.
– Jýyrda Astanada Zaýytbek Qaýysbekulynyń shaqyrýymen arnaıy kezdesýge bardyq. Ol kisi qaýymdastyqtyń alda atqarar jumystarymen tanystyrdy. Óz josparlarymen bólisti. Shynymdy aıtaıyn, Zaýytbek myrzanyń isker basshy ekenine kózim jetkendeı boldy. Bul shaq Turysbekov úshin tarıhı múmkindik. Álemdegi qazaqtardy elge ákelý – Otan úshin isteler eń basty jumys. Bizge olar, olarǵa biz kerekpiz, – deıdi Rahym Aıypuly.
Onyń pikirinshe, erterekte kóshi-qon jáne demografıa agenttigin basqarǵan Turysbekov bul salanyń qyr-syryn ábden biledi.
Ol óziniń Turysbekovtyń josparlaryn unatqanyn aıtady. «Otandastar» qory arqyly shetelden kelgen qazaqtardy el ómirine beıimdeý, jumyspen, baspanamen qamtý, Soltústik oblystarǵa ornalastyrýdyń júıeli mehnızmderin oılastyryp, sony qolǵa alýǵa kúsh salyp jatqanyna qýanýly.
«Turysbekov dáýiri» bola ma?
«Qaýymdastyq jaı uıym emes, Prezıdent Nazarbaevtyń ózi tóraǵa bolyp sanalatyn sanaýly uıymnyń biri. Bul uıymnyń deńgeıi kerek bolsa, Qazaqstan Halyqtary Assambleıasymen teń bolýy tıis».
«Otandas-el» respýblıkalyq qoǵamdyq birlestiginiń tóraǵasy Muqan Mamythannyń pikiri osyǵan saıady. Qaldarbek Naımanbaev kezinde qaýymdastyqta uzaq jyl qyzmet etken Muqan Mamythan qaýymdastyqtyń qolynda kóp múmkindik bar dep biledi.
– Qaýymdastyq Naımanbaevtyń kezinde belsendi jumys istegeni shyn. Mamashev kezinde atqarylǵan ister Naımanbaev bekitip ketken is-sharalardyń bir bóligi ǵana boldy. Naımanbev qazaq kóp shoǵyrlanǵan Qytaı, Ózbekstan, Mońǵolıaǵa jıi baryp, ondaǵy zıaly qaýym ókilderimen únemi pikirlesip, olardy elge shaqyratyn. Menińshe, Zaýytbek Turysbekovtyń zor múmkindigi bar. Elimiz Táýelsizdiktiń 26 jylynda ekonomıkalyq jetistikterge jetti. Alys-jaqyn sheteldermen tyǵyz baılanys ornatyp, tájirıbe jınaqtady. Turysbekov myrza – elimizdiń kóshi-qon saıasatynyń negizin qalaǵandardyń biri. Ol kisi uzaq jyl Ózbekstan men Reseıde elshi boldy. Bizdiń sheteldegi qazaqtardyń kóp bóligi osy eki elde turady. Eger óziniń dıplomatıalyq tájirıbesin iske qosar bolsa, qazaq kóshindegi «Turysbekov dáýiri» bastalýy múmkin. Kimde-kim qazaq kóshi úshin, sheteldegi qazaqtardy elge oraltý úshin azdap bolsa da, eńbek eter bolsa, ultqa jasaǵan aıryqsha úlesi dep bilgen jón. Bireýler urandatyp, endi bireýler únsiz is tyndyrady. Zaýytbek Qaýysbekuly – sońǵy topqa jatady, – deıdi birlestik tóraǵasy.
Sonymen qatar ol, Qaýymdastyq pen «Otandas-el» birigip, aldaǵy ýaqytta elge kelgen jáne shetelde turatyn qazaqtarǵa negizdep mádenı-rýhanı, bilim, sport, bıznes salasynda kóptegen sharalardy qolǵa alýdy josparlap otyrǵandaryn aıtady.
– Mysaly, ár jyly álemdik ekonomıka forýmy, aımaqtyq ekonomıka forýmy, ınvestorlardyń forýmy degen sekildi kóp sharalar ótedi. Sheteldegi qazaqtar arasynda iri bıznesmender, kásipkerler, zaýyt-fabrıka ıeleri barshylyq. Biz solardy elge shaqyryp, ózimizdegi «Atameken» palatasynyń isker tobymen nege keziktirmeımiz? Olardy eldiń kórkeıýi úshin ınvestor bolýǵa nege úgittemeımiz? Mundaı sharany uıymdastyrýǵa kim qarsy? Zákeń (Zaýytbek) bul sekildi kóptegen oıymyzdy qoldap otyr. Bizdiń maqsat – Qaýymdastyq jumysyn jandandyrý arqyly elge paıdaly jumys isteý, – deıdi Muqan Mamythan.
Qytaıdaǵy qazaqtarǵa arasha túse me?
Sońǵy bir jyl kóleminde Qytaıdaǵy qazaqtardyń túrli qysym kórip jatqany týraly BAQ betterinde úzbeı jazylyp keledi. Dúnıejúzi qazaqtardyń V quryltaıynda bul jaǵdaı týraly Germanıadan kelgen delegat Ómirhan Altyn Prezıdent Nazarbaevqa aıtqan bolatyn. Nursultan Nazarbaev mundaı jaǵdaıdan habarsyz ekenin jetkizip, tıisti oryndarǵa tapsyrma berip, bul is jóninde arnaıy zertteý júrgizetinin jetkizgen edi. Jýyrda Syrtqy ister mınıstri Qaırat Ábdirahmanov Qytaıdyń Shyńjań raıonynda qalyptasqan kúrdeli jaǵdaıdy zerttegenderi, shynymen de qujat alý, Qazaqstanǵa shyǵý qıyndaǵanyn aıtqan edi. Ol «Sheteldegi qazaq dıasporasynyń múddesin qorǵaý – bizdiń mindetimiz» degen bolatyn.
Almatydaǵy belsendi jastar bul iske qaýymdastyq tarapynyń tis jarmaǵanyna tańyrqaıtynyn jetkizedi. Olar bul ispen aınalysý tikeleı quzyretterine jatpasa da, qaýymdastyq tarapynan qoldaý kórsetip, tıisti mekemelerge hat jazyp, týystary sottalǵan qandastardy qabyldap, aqyl-keńes kórsetse degen úmiti barlaryn ári Zaýytbek Qaýysbekulynyń mundaı jaǵdaıǵa selqos qaramaıdy degen oılary baryn aıtady.
– Qaýymdastyq memlekettik emes uıym ekenin bilemiz. Alaıda jeke adamdardyń atynan hat jazǵannan góri, tıisti mekemelerge qaýymdastyq atynan hat jazsaq, áldeqaıda tıimdi bolar edi. Eger bizdi qabyldasa, onda naqty pikirimizdi, Qytaıdaǵy týystarymyzdyń qandaı qıyndyqqa tap bolyp otyrǵanyn dálelmen túsindirer edik. Zaýytbek Turysbekov myrza bul jaıdan habary bola tura, áli kúnge Qytaıdaǵy qazaqtar týraly pikir bildirmedi. Tym qurysa, Qytaıda týystary qamalǵan qamkóńil kisilerdi de qabyldaǵan joq, – dep keıistik tanytty ózin Arman dep tanystyrǵan azamat.
Ol óziniń jaqyn týystarynyń Qytaıda jazyqsyz qamalyp jatqanyna alańdaýly.
Túıin:
Sheteldegi ár qazaqtyń taǵdyry – bar qazaqtyń taǵdyry. Óıtkeni, qazaqtyń úshten biri shetelde turady.
