7 qazanda Ázirbaıjannyń Gabala qalasynda Túrki memleketteri uıymynyń XII samıti ótti. Bul jıyn Reseı Prezıdenti Vladımır Pýtınniń týǵan kúnimen tuspa-tus kelip, geosaıası alańda túrli talqylaý týǵyzdy. Samıttiń sımvolıkalyq máni men aımaqtyq mańyzyna qatysty saıasattanýshy, Qytaıdy zertteýshiler qaýymdastyǵynyń tóraǵasy Qazbek Maıgeldınov Dalanews.kz agenttigine pikir bildirdi.
Sarapshynyń aıtýynsha, samıttiń dál osy kúnge túsýi kezdeısoq jaǵdaı. Onyń pikirinshe, Túrki memleketteri uıymynyń jıyndary dástúrli túrde kúz aılarynda ótedi.
“Byltyr 6 qarashada Bishkekte Hİ samıt ótti , al 2023 jyly 3 qarashada Astanada H samıt uıymdastyrylǵan edi. Alǵashqy samıt te 1992 jyly qazan aıynda Ankarada ótken. Demek, bul — uıymnyń qalyptasqan kestesi. Sondyqtan muny ádeıi Reseıge qarsy jasalǵan belgi retinde qarastyrý negizsiz”, – dedi saıasattanýshy.
Degenmen Maıgeldınov reseılik medıada samıt kúniniń “saıası ıshara” retinde baǵalanǵanyn joqqa shyǵarmady. Onyń aıtýynsha, túrki ıntegrasıasynyń kúsheıýi men uıymnyń aımaqtyq yqpalynyń artýy — Reseıdiń geosaıası orbıtasynan birtindep alystaý úderisin kórsetedi.
“Túrki memleketteriniń qazirgi baǵyty: derbestik pen kópvektorly dıplomatıany kúsheıtý. Bul Qazaqstannyń syrtqy saıasattaǵy teńgerimdik ustanymymen de úılesedi. Qazaqstan Reseımen de, Qytaımen de, AQSH-pen de teńgerimdi saıasat júrgizip otyr. Prezıdentimiz Shanhaı yntymaqtastyq uıymynyń samıtine qatysyp, jaqynda Reseıge memlekettik sapar josparlap otyr. Buǵan deıin Birikken Ulttar Uıymy aıasynda da mańyzdy málimdemeler jasaldy”, – dep atap ótti ol.
Saıasattanýshy samıttiń qazirgi geosaıası jaǵdaıdaǵy mańyzyna da toqtaldy.
“Samıt óńirlik beıbitshilik pen qaýipsizdik taqyrybynda ótti. Bul taqyryptyń tańdalýyna da sebep bar: Aýǵanstandaǵy turaqsyzdyq, Iranǵa qatysty jańa sanksıalar bastamasy, Gazadaǵy qaqtyǵystar jáne Reseı men Ýkraına arasyndaǵy soǵystyń jalǵasýy. Osy faktorlar túrki memleketteriniń uıymyn mádenı-gýmanıtarlyq baǵyttaǵy uıymnan geosaıası jáne ekonomıkalyq yqpaly bar ortalyqqa aınaldyryp otyr”, — dep qosty ol.
Maıgeldınov samıttiń geosaıası jáne ekonomıkalyq mańyzyn úsh negizgi baǵytta sıpattady.
“Birinshiden, Túrkıanyń Ortalyq Azıadaǵy strategıalyq yqpalynyń artýy. Infraqurylym, jumsaq kúsh, ortaq ıdeologıa sıaqty baǵyttar arqyly Ankara aımaqtyń geosaıası balansyn ózgertýde.
Ekinshiden, Orta dáliz nemese Transkaspıı halyqaralyq kólik marshrýty bastamasy.
Qazirgi sanksıalar men turaqsyzdyq jaǵdaıynda bul dáliz qaýipsiz, tıimdi jáne básekege qabiletti baǵytqa aınalyp keledi.
Úshinshiden, Túrki memleketteri uıymynyń áskerı-saıası blok retinde aıqyndala bastaýy. Kelesi jyly birlesken áskerı jattyǵýlar ótkizý josparlanǵan. Túrkıa — NATO-ǵa múshe el retinde, al Ázerbaıjan áskerı áleýeti myqty memleket retinde osy baǵytta belsendi. Sonymen qatar, Túrkıa kompanıalarynyń qatysýymen Qazaqstanda da qorǵanys zaýyttary ashý josparlanyp otyr. Bul da túrki ıntegrasıasynyń nyǵaıyp kele jatqanyn kórsetedi”, — deıdi saıasattanýshy.
Sondaı-aq ol Túrki memleketteri uıymy mádenı-gýmanıtarlyq birlestikten ekonomıkalyq jáne geosaıası yqpaly bar aımaqtyq blokqa aınalyp kele jatqanyn atap ótti.
“Qazaqstan úshin bul uıym kópvektorly saıasatty saqtaýǵa, ekonomıkalyq ártaraptandyrýǵa jáne aımaqtyq derbestikti nyǵaıtýǵa múmkindik beredi. Túrki ınvestısıalyq qorynyń qurylýy, kólik dálizderiniń damýy jáne ónerkásiptik yntymaqtastyq – barlyǵy uıymnyń ınstıtýsıonaldyq turǵydan nyǵaıǵanyn kórsetedi”, – dedi Qazbek Maıgeldınov.
Sarapshynyń paıymdaýynsha, uıymnyń bolashaǵy optımısik bolǵanymen, kúrdeli faktorlar da joq emes. Onyń sózinshe, Reseı, Qytaı jáne Iran sekildi iri oıynshylardyń múddeleri aımaqtaǵy túrki ıntegrasıasynyń baǵytyna yqpal etýi múmkin.
“Túrki memleketteri uıymynyń tabysty bolýy árbir múshe eldiń teńgerimdik saıasatyna baılanysty. Eger aldaǵy 5-10 jylda osy baǵyttaǵy ınstıtýsıonaldyq qadamdar júıeli túrde júzege assa, uıym aımaqtaǵy yqpaldy jáne derbes oıynshyǵa aınalady”, – dedi saıasattanýshy.